İkinci Dünya Savaşı Ve Türkiye

İkinci Dünya Savaşı Ve Türkiye



Türkiye II Dünya Savaşına katılmadı Ama savaş boyunca izlediği yansızlık siyasetinde zaman zaman büyük güçlüklerle karşılaştı Türkiye 1939'da savaş olasılığının iyice artması üzerine toprak bütünlüğünü korumaya yönelik ittifak antlaşmaları sağlamak amacıyla bazı girişimlerde bulundu Almanya ile İtalya'nın saldırgan tutumları karşısında doğal olarak bu girişimler ingiltere, Fransa ve SSCB'ye yönelikti İlk görüşmeler sonucunda 12 Mayıs 1939'da İngiltere'yle, 23 Haziran'da da Fransa'yla Türkiye'nin de "Barış Cephesinde yer aldığını açıklayan ortak bildiriler yayımlandı Bunu SSCB'yle de benzeri bir anlaşma sağlanması yolundaki çabalar izledi Ama SSCB'nin 23 Ağustos'ta Almanya ile bir saldırmazlık antlaşması imzalaması karşısında Türkiye'nin çabaları boşa çıktı

Bu durum üzerine İngiltere ve Fransa ile ilişkiler daha da sıklaştırıldı ve 19 Ekim 1939'da Ankara'da TürkiyeİngiltereFransa İttifak Antlaşması imzalandı Antlaşmaya göre Türkiye bir Avrupa devletinin saldırısına uğrarsa İngiltere ve Fransa yardımda bulunacak, buna karşılık Avrupa'da çıkacak bir savaş Akdeniz'e yayılırsa Türkiye de İngiltere ve Fransa'ya yardım edecekti Savaşın Balkanlardı doğru yayılma eğilimi göstermesi üzerine Türkiye Balkan Antantı'na bağlı ülkelerle de işbirliğini güçlendirmeye çalıştı Ama Şubat 194()'ta Belgrad'da toplanan Balkan Antantı Bakanlar Konseyi bu yönde olumlu bir karar alamadan dağıldı 10 Haziran 1940'ta İtalya'nın da katılmasıyla savaş Akdeniz'e yayılınca Türkiye'nin 1939 Ankara Antlaşmasıyla üstlendiği yükümlülükler gündeme geldi Ne var ki, kısa bir süre sonra Fransa'nın teslim olması, İngiltere'nin de bu konuda ısrarlı davranmaması Türkiye'yi savaştan uzak tuttu

Alman orduları 1941 ortalarına doğru Balkanlar'ı tümüyle ele geçirince, Türkiye'nin de Alman istilasına uğramasından, dolayısıyla Ortadoğu'daki yaşamsal önemdeki çıkarlarının tehlikeye girmesinden çekinen İngiltere, Türkiye'den savaşa katılmasını istedi Bu sırada SSCB'ye saldırmaya hazırlanan Almanya da güney kanadını güvenceye almak amacıyla Türkiye'ye bir saldırmazlık antlaşması önerisinde bulundu Türkiye bunu hemen kabul etti 18 Haziran 1941'de imzalanan antlaşma Türkiye'nin savaş dışı kalma siyasetinde yeni bir aşama oluşturdu Bunu 10 Ağustos 1941'de SSCB ile İngiltere'nin ortak notası izledi Savaşın iyice yoğunlaştığı bu dönemde her iki ülke Türkiye'nin toprak bütünlüğüne saygılı olduklarını bildiriyorlardı Buna karşılık Türkiye'den 1936 Montrö (Montreaux) Sözleşmesi'ni tam olarak uygulayarak İstanbul ve Çanakkale boğazlarını savaş gemilerine kapalı tutmasını istiyorlardı



1942 hem Almanya'nın, hem de İngiltere' nin başını çektiği Müttefikler'in Türkiye'yi kendi yanlarında savaşa sokmak için baskı uyguladıkları bir yıl oldu Türkiye çeşitli gerekçeler ileri sürerek bunların hepsini geri çevirdi Ama 1943'te Müttefikler'in üstünlüğü belirginleşince İngiltere bu kez savaşın bir an önce bitmesine katkıda bulunmak ve zaferin nimetlerinden pay almak gibi görüşlerle Türkiye'yi Müttefikler yanında savaşa sokmaya çalıştı Churchill bu amaçla 30 Ocak 1943'te Adana'ya gelerek İsmet İnönü ile görüştü İnönü, Churchill'in Türkiye'nin en geç Ağustos 1943'te savaşa katılması yolundaki isteğine karşı, bunun gerekli silahların, savaş araç ve gereçlerinin verilmesi durumunda olanaklı olabileceğini söyledi Bu konudaki görüşmeler sürerken Müttefikler 1424 Ağustos tarihlerinde Kanada'nın Ouebec kentinde, 1930 Ekim'de de Moskova'da düzenledikleri toplantılarda Türkiye'yi savaşa katmak yolundaki baskıyı artırma kararı aldılar 28 Kasım 2 Aralık tarihlerinde bir doruk toplantısı yapan Churchill, Roosevelt ve Staiin de bu kararı onayladı Bunun üzerine Churchill ve Roosevelt 3 Aralık 1943'te İsmet İnönü'yü Kahire' ye davet ederek bu konudaki kesin isteklerini ilettiler ve Türkiye'nin Şubat 1944'te savaşa katılmaması durumunda her türlü askeri yardımı keseceklerini bildirdiler

İsmet İnönü' nün askeri ve stratejik gerekçelerle savaşa katılmayı reddetmesi üzerine Mart 1944'te İngiltere, Nisan 1944'te de ABD Türkiye'ye askeri yardımı durdurdu Diplomasi alanında ise baskılar sürüyordu Bu baskılara bir süre daha direnen Türkiye savaşın gidişinin iyice belirginleşmesi üzerine 2 Ağustos 1944'te Almanya ile siyasal ilişkilerini kesti Bunu 6 Ocak 1945'te Japonya ile ilişkilerin kesilmesi izledi Ardından Müttefik liderleri Şubat 1945'te toplanan Yalta (Kırım'da) Konferansı'nda, yeni kurulacak Birleşmiş Milletler'e yalnızca 1 Mart 1945'e kadar Almanya'ya savaş açmış ülkelerin katılmasını içeren bir karar aldılar Türkiye bunun üzerine 23 Şubat'ta Almanya'ya savaş ilan etti Ama bu sırada Almanya'nın yenilgisi kesinleşmiş olduğundan fiilen savaşa girmedi