Gül-Gülgiller Familyası-Rosaceae

Gül-Gülgiller Familyası-Rosaceae

Gül, alımlı güzelliğinden çok büyüleyici kokusuyla yüzyıllardır bütün çiçeklerin sultanı sayılmıştır Bütün dünya edebiyatında, özellikle Divan şiirinde üzerine en çok şiir yazılan çiçek güldür Şairlerin gözünde kusursuz güzelliğin, sevginin ve çok çabuk solduğu için zamansız yitirilen mutluluğun simgesi olagelmiştir


Gülgiller (Rosaceae) familyasının Rosa cinsinden olan güllerin, doğada kendiliğinden yetişen 100 kadar türü vardır Kuzey yarıkürenin hemen her yanında bulunan bu türlervurmak olan füzelerdir Kısa menzilli topçu roketleri, gemiden gemiye atılan füzeler ve tanksavar füzeleri de karadan karaya atılan füzeler arasında sayılır Karadan karaya atılanlar yanında, karadan havaya, havadan karaya ve havadan havaya atılan güdümlü füzeler de vardır


Karadan havaya atılan füzeler düşman uçak ve füzelerini izleyip yok etmek için tasarlanmıştır Çoğu radarla yönlendirilen bu füzelerden bazıları tek bir askerin taşıyıp ateşleyebileceği kadar küçüktür


Havadan karaya atılan füzeler, II Dünya Savaşı'nda uçaklardan fırlatılan güdümsüz füzelerin geliştirilmiş türleridir II Dünya Savaşı'nda gemilere karşı, radyo dalgalarıyla yönlendirilen bombalar da kullanılmıştı Günümüzde geliştirilmiş olan birçok havadan karaya füze türü arasında güdümlü bombalar ve Fransızlar'm Exocef\ gibi deniz yüzeyinin hemen üzerinden giden füzeler de vardır

Havadan havaya füzeler uçaktan uçağa fırlatılır; bu füzeler 1950'lere kadar savaş den çoğunun anayurdu Asya'dır Renk renk, büyüklü küçüklü, yalın ya da katmerli çiçekler açan görkemli bahçe gülleri de uzun melezleme çalışmalarıyla bu yaban güllerinden türetilmiştir Anadolu'da doğal olarak yetişen 25 kadar türden en yaygını, bütün Avrupa'da da orman ve yol kenarlarında dikenli çitler oluşturan yabani gül ya da yaban gülüdür {Rosa canına) Çok açık pembe ya da beyaz çiçekler açan, 23 metre yüksekliğindeki bu sarkık dallı ve dikenli çalının, hatta bütün yaban güllerinin meyveleri kuşburnu adıyla bilinir Zengin bir C vitamini kaynağı olan bu küçük kırmızı meyveler çiğ olarak yenmez, daha çok marmelat yapılarak tüketilir


Yabani güllerin çoğu, dikenli dallarıyla ağaçlara ya da bayırlara tırmanarak yükselen sarılıcı bitkilerdir Ama besin açısından yoksul, kumlu topraklarda yetişen türler çok yayılamadıkları için genellikle kısa boylu, dikenli bir çalı görünümünü alır Bitkinin tohumları, yumurta biçimindeki etlice bir meyvenin (kuşburnunun) içindedir Yabani türlerde bu meyvelerin açılmasıyla toprağa düşen tohumlar çimlenir ve doğal olarak aynı türün bütün özelliklerini taşıyan yeni bir gül çalısı gelişir Bu üreme biçimiyle, her türün kendine özgü özelliklerini bütün kuşaklar boyunca koruması gerekirdi Oysa var olan ilk türlerin birçok özelliği yüzyıllar boyunca giderek değişmiş ve yeni melez türler ortaya çıkmıştır Bunun nedeni genellikle arıların bir türden aldıkları çiçektozlarını başka bir türe taşıyarak türler arasında çapraz döllenmeye yol açmalarıdır


Yabani türlerden çok değişik özellikteki bahçe gülleri de hem doğada kendiliğinden gerçekleşen, hem de gül yetiştiricilerince uygulanan bu çapraz döllenmenin ürünüdür Bu uğraşılar sonucunda, büyük çiçekli çalı tipi güllerin "çardak gülü" ya da "asma gülü" denen tırmanıcı ve sarılıcı çeşitleri elde edilmiştir Örneğin İran'dan Himalaya Dağları' na kadar uzanan bölgenin yerli türlerinden biri olan misk gülü (Rosa moschata), çok güzel kokulu sarımsı beyaz çiçekler açan tırmanıcı bir bitkidir Bu gül 16 yüzyılda Avrupa'ya götürülerek, Çin'in orta bölgelerinde kendiliğinden yetişen ve koyu kırmızı, pembe ya da beyaz çiçekleri hazirandan eylüle kadar dallardan hiç eksilmeyen başka bir yaban gülüyle çaprazlanmıştır Bu iki doğal türün melezi bugün çok sevilen bir süs bitkisidir Çünkü türlerin birinden güzel kokusunu, öbüründen de bütün yaz boyunca top top beyaz ya da pembe çiçekler açma özelliğini almıştır


Bahçe gülleri çelikleme yöntemiyle, yani bitkiden (genellikle dallardan) kesilen ve çelik denen parçaların toprağa dikilmesiyle çoğaltılır Eğer yaban güllerinin çeliğinden büyüyen fidanlara nitelikli güllerden aşılama yapılırsa, iri, katmerli ve kokulu renk renk çiçekler açan bahçe gülleri elde edilebilir Bütün güller bol besinli, kuwetli toprakları ve rüzgârdan korunmuş güneşli yerleri sever Uygulanacak budamanın sıklığı ve yöntemi ise her çeşit için farklıdır


Türkiye'de süs bitkisi olarak çok yetiştirilen ve birçok melezin anacı olan başlıca gül türleri beyaz gül (Rosa alba),kırmızı çiçekli frenk gülü (Rosa gallica) ve pembe renkli, iri, katmerli çiçekler açan okka gülü ya da sadberk gülüdür (Rosa centifolia) Hoş kokulu gül reçeli ve şurubu genellikle sadberk gülünün ya da melezlerinin çiçeklerinden yapılır Ama ekonomik açıdan en önemli tür, çiçeklerinden gülyağı elde edilen İsparta gülü ya da yağ gülüdür (Rosa damascena) Beyaz ve kırmızı çiçekli çeşitleri olan bu gülün anayurdu Suriye, özellikle Şam yöresidir; bu yüzden Şam gülü olarak da bilinir


Anadolu'da da kendiliğinden yetişen yağ gülünün taze taçyapraklarının buharla damıtılmasıyla elde edilen gülyağı, parfüm sanayisinin temel hammaddelerinden olan uçucu bir yağdır Genellikle 35004000 kg gül yaprağından 1 kg gülyağı elde edilir Verimi yağ gülü kadar yüksek olmamakla birlikte, kırmızı frenk gülü ile sadberk gülünün çiçeklerinden de gülyağı damıtılır Damıtma sırasında yan ürün olarak elde edilen gülsuyu da eczacılıkta ve kozmetik sanayisinde kullanılan, gül kokusunda renksiz bir sıvıdır Türkiye, özellikle İsparta ve Burdur illerimizde yoğunlaşmış olan gülyağı üretiminde dünyada ikinci sırayı alır Ama, kimyasal bireşim (sentez) yoluyla yapay koku maddeleri üretiminin giderek artması nedeniyle gülyağı üretimi eski önemini yitirmektedir

Gerçek güllerle hiçbir yakınlıkları olmadığı halde adlarına "gül" sözcüğü yakıştırılan pek çok bitki vardır Örneğin çingülü ile gülhatmi ebegümecigillerden, gülibrişim, çobangülü ve üçgül baklagillerden, ormangülü ise fundagillerden bir bitkidir Böcekleri tuzağına düşürerek sindiren böcekçil bir bitki de güneşgülü adıyla tanınır