Fuzuli-Türk Edebiyatı Şairi

Fuzuli-Türk Edebiyatı Şairi


ölümü 1556), Türk edebiyatının en büyük şairlerinden biri olarak kabul edilir Ama, yaşamı hakkında yeterli bilgi yoktur Eski kaynaklarda doğum tarihi yazılmadığı gibi, doğum yeri olarak da Bağdat, Hille, Kerbela gibi değişik yerler gösterilir Hille müftüsü Süleyman'ın oğlu ve asıl adının Mehmed olduğu hemen hemen her kaynakta belirtilmektedir Yaşamını Bağdat, Hille ve Kerbela'da geçirmiş olan şairin Irak'tan dışarı çıkmadığı bilinmektedir Şii inançlarına bağlı olduğundan Hz Ali'nin oğlu Hz Hüseyin'in şehit edildiği yer olan Kerbela'dan şiirlerinde "kutsal toprak" olarak söz eder Uzun süre Kerbela'da Hz Hüseyin'in türbesinde kandilcilik yaparak ekmeğini kazanan Fuzuli'nin nasıl bir eğitim gördüğü bilinmemektedir Ama şiirlerinden, Arapça ve Farsça'yı çok iyi bildiği, o dönemin bilimlerini derinliğine öğrendiği, astronomi ve matematik alanında çok geniş bir bilgiye sahip olduğu anlaşılmaktadır

Fuzuli'nin hangi ulustan olduğu da kaynaklarda tartışmalı bir konudur Oysa Fuzuli Farsça Divan'mm önsözünde, "Buradaki gazeller Farsça'dır, ama ben Türk'üm, anadilim de Türkçe'dir" diyerek ulusunu ve dilini belirtir

Fuzuli'nin özel yaşamı konusunda da çeşitli Öyküler anlatılır Bunlardan biri de, hocası Rahmetullah'ın kızına delicesine âşık olduğu ve daha sonra yazacağı Leyla ve Mecnun (Leyla vü Mecnun) adlı ünlü mesnevisinde bu aşkın izleri olduğu söylemişidir Ama, Fuzuli ile sevgilisinin aşkı Leyla ile Mecnun'unki gibi olmamış, sevgilisiyle evlenmiş ve Fazlı adında bir çocukları olmuştur

Fuzuli'nin yaşamı geçim sıkıntısı içinde geçti Kanuni Sultan Süleyman 1534'te Bağdat'ı fethedince, Fuzuli padişahı ve komutanlarını öven kasideler yazıp padişaha sundu Kanuni de Fuzuli'ye günlüğü 9 akçeden aylık bağladı Ama Fuzuli her zaman bu parayı alamıyordu O dönemin yetkililerine yazdığı ünlü mektubu "Şikâyetname"nin konusu da devlet kurumlarının işleyişindeki bozukluk ve uğradığı haksızlıktı Günümüzde de kullanılan ve bir özdeyiş niteliği kazanmış olan "Selam verdim, rüşvet değildir deyü almadılar" sözü Fuzuli'nin devlet kurumlarını yermek için kullandığı sözlerden biridir

Fuzuli, ölümünden sonra günümüze kadar gelen yaygın bir ün kazanmakla birlikte, yaşarken değeri pek anlaşılmamış bir şairdi Irak'taki bir veba salgını sırasında öldü Kerbela'da gömülü olduğu bilinmekle birlikte mezarının nerede olduğu bilinmemektedir
Fuzuli Divan edebiyatının en duygulu, en içten şiirlerini yazmış bir şairdir Şiire çok genç yaşlarda başladığında farklı bir yol izlemeye, başkalarına öykünmemeye kararlıydı Bu nedenle şiirleri kimsenin şiirine karışmasın diye, kimsenin almayı düşünmeyeceği "yaramaz; yararsız; gereksiz" ve "yüce erdemli; karşılık beklemeden iyilik eden" anlamlarına gelen "fuzuli" sözcüğünü mahlas olarak seçti Azeri ağzını kullanan Fuzuli, bütün Divan şairleri gibi tasavvuf düşüncesinden etkilendi ve bunu şiirlerinde yansıttı Şair, aşk üzerine yazdığı şiirlerinde aşkın çileli ve zor bir yol


olduğunu anlatır Ama bundan yakınmaz, dahası bu derdin eksilmeyip çoğalmasını ister Aşk temasını ustaca ele alışı Fuzuli'nin Leyla ve Mecnun mesnevisi gibi Divan edebiyatının en büyük yapıtlarından birini yazmasını sağlamıştır Leyla ve Mecnun bir aşk öyküsüdür Araplar'ın Cahiliye dönemi denen İslam öncesi döneminden beri bu öykü bilinmektedir Birçok şair bu konuyu işleyen şiirler yazmıştır Ama hiçbirininki Fuzuli'ninki kadar başarılı ve kalıcı olamadı Fuzuli bu yapıtında Leyla ve Mecnun adlarında, birbirlerine şşık iki gencin engeller, terslikler ve acılar dolu öyküsünü içli ve dokunaklı bir dille anlattı

Fuzuli'nin bir başka büyük yapıtı ise Saadete Ermişlerin Bahçesidir (Hadikatü'sSüedâ) Türkçe yazılmış olan bu yapıt Hz Hüseyin'in Kerbela'da şehit edilmesi olayını düzyazı olarak işler Konusu gereği özellikle Şii, Alevi ve Bektaşiler arasında ilgi gören bu yapıtın bazı bölümleri şiir olarak yazılmıştır



Fuzuli'nin Türkçe, Farsça ve Arapça üç D iv artı vardır Divanlarındaki şiirlerinin temel konusu aşk, ayrılık acısı, dünya zevklerinin geçiciliğidir Bunun yanı sıra iyilik, doğruluk ve erdemi yüceltmiş; baskıyı, ikiyüzlülüğü ve cahilliği yermiştir
Fuzuli'nin düzyazı ve şiir türünde 20'ye yakın yapıtı günümüze kadar gelmiştir Bunlardan Beng ü Bade afyon ve şarabı kişileştirerek karşılıklı konuşturan mesnevi biçiminde yazılmış bir yapıttır Afyon anlamına gelen "beng" Osmanlı Padişahı II Bayezid'i, şarap ise İran şahı Şah İsmail'i simgeler Matlaulİtikad ("İnancın Doğuş Yeri"), Heftcam ("Yedi Kadeh"), Rind ü Zahid ("Rind ve Zahit") öteki yapıtlarından bazılarıdır

Fuzûlî


Irak15 yüzyıl

FuzuliAdıFuzûlîDoğumu1483Ölümü1556Okul/gelenekDivan şairiEtkiledikleriTürk Edebiyatı, İslamÖnemli katkılarıdivan, mesnevi, hamse, tarih, kaside, gazel, felsefe, astronomi bilimi, şiir

Azerbaycan Devlet Akademik Milli Dram Tiyatrosu nın önünde bulunan Fuzuli heykeli (1962, Bakü) Ünlü azeri heykeltraşlar Ömer Eldarov ve Tokay Memmedovun 1962 yılında birlikte yaptıkları plastik sanat eserlerindendir

Leyla ile Mecnun

Divan'dan bir sayfa


Mehmed bin Süleyman Fuzûlî (d 1483 Hillah - ö 1556 Kerbela ya da Bağdat), Türk divan şairidir Asıl adı Mehmet bin Süleyman'dır Türk Bayat boyundan [1][2][3] veya Kürt[4] olduğu aktarılmaktadır Azerice şiirini önemli ölçüde etkilemiştir[5][6] Alevilik ve bölge Şiiliğinde[kaynak belirtilmeli] Yedi Ulu Ozan'dan biri kabul edilir




Yaşam öyküsü

Ailesi göçebe hayatı bırakıp günümüzdeki Irak bölgesine yerleşmiş olan Oğuzların Bayat boylarındandır Fuzûlî; ne kadar kesin bilinmese de 1483 yılında Akkoyunlular zamanında şimdiki Irak'ta Kerbela veya Necef'de doğduğu tahmin edilir[7]
Fuzûlî iyi bir eğitim almak için ilk önce Hillah şehirinde bir müftü olan babasından, ve daha sonra Rahmetullah adındaki bir öğretmenden eğitim görmüştür[8] Daha sonraki öğrenimi hakkında kesin bir bilgi olmamakla birlikte; eserlerinden islamî bilimler ve dil alanında çok iyi bir eğitim aldığı anlaşılmaktadır Ayrıca Su Kasidesi'nin 2 beytinde; "Âb-gûndur günbed-i devvâr rengi bilmezem" "Ya muhît olmuş gözümden günbed-i devvâre su" diyerek astronomi bilgisinin de iyi olduğunu ortaya koymuştur Ayrıca hamse sahibidir
Azerice Divanı'nın önsözünde;


“"İlimsiz şiir temelsiz duvar gibidir, temelsiz duvar da değersizdir"”demektedir
Azerice, Arapça ve Farsça divan şiirlerini yazmıştır Eserlerinde kullandığı dil dönemindeki divan şairlerine göre daha sade, anlaşılır bir Türkçedir Halk deyişlerinden bolca yararlanmıştır
Bedensel zevklerden ziyade tasavvufî bir aşk, Ehl-i Beyt'e duyulan özlem, ayrılık acısı şiirlerinin konusunu teşkil etmiştir Duygu ve düşüncelerini çok içten ve lirik bir şekilde ifade etmeyi kolayca başarmıştır Bu açıdan bakıldığında Türk şiirinde karşılaştırılabileceği tek şair Yunus Emre'dir "Leyla ve Mecnun" mesnevîsi aynı konuda yazılmış (Arapça ve Farsça dahil) en iyi mesnevîlerden birid


İran şiirinden Hâfız, Türk şiirinden ise Nesimî ve Nevai çizgisini en başarılı şekilde kemâle erdirmiştir Kendisinden sonra gelen bütün divan şairlerini etkilemiştir Onun, Kerbela'da 1556 yılında içinde yaygın olan salgın bir hastalık sonucunda, veba veya kolera'dan öldüğü tahmin edilir Şiirlerinin başkalarıyla karışmaması için gereksiz, manasız anlamına gelen fuzuli mahlasını kullanmıştır

Seçkin eserleri

Eserleri Azerice[9], Arapça ve Farsça olmak üzere üç dilde de eser veren Fuzuli'nin eserlerini şu şekilde sıralayabiliriz;

Türkçe manzum eserleri

• Divan,
• Beng ü Bade (بنگ و باده; Beng ü Bâde);

444 beyitlik Türkçe mesnevi, 1956

• Leyla ile Mecnun (داستان ليلى و مجنون; Dâstân-ı Leylî vü Mecnûn);

3 bin 96 beyitlik mesnevi Bir örnek;
یا رب بلا عاشق ايله قيل آشنا منى بر دم بلا عاشقدن ايتمه جدا منى آز ايلمه عنایتونى اهل دردن يعنى كه چوح بلالره قيل مبتلا منى Yâ Rab belâ-yı ‘aşk ile kıl âşinâ meni Bir dem belâ-yı ‘aşkdan etme cüdâ meni Az eyleme ‘inâyetüni ehl-i derdden Ya‘ni ki çoh belâlara kıl mübtelâ meni[10]

• Risale-i Muammeyat (رسال ﻤﻌﻤيات; Risâle-i Muammeyât);
• Kırk Hadis,
• Su kasidesi
• Hz Ali Divanı
• Şikâyetnâme (شکايت نامه; Şikâyetnâme) kafiyeli nesir türündedir;

Kanuni'nin Bağdat'ı fethinden sonra (1534) padişaha kasideler (Arapça: قصيدة, oğul qasā'id, قــصــائـد; Farsça: قصیده) sunmuştur Padişah tarafından beğenilen kasideler karşılığında 9 akçelik maaşla ödüllendirilmiştir Maaşını alamayınca Şikâyetnâme'yi yazmıştır Şikâyetnâme Fuzuli'nin en önemli eserlerinden biridir
Şikâyetnâmesinde Fuzuli şöyle der:
“Selam verdim rüşvet değildir diye almadılar
Hüküm gösterdim faydasızdır diye mültefit olmadılar[11]”
Türkçe mensur eserleri

• Hadikatü's-Süeda (حديقهت السعداء; Hadîkat üs-Süedâ);

Kerbela olayını anlatan düzyazı, 1837

• Mektuplar

Farsça manzum eserleri

• Divan,
• Enis'ül-Kalb (اﻥﻴﺲ الﻗﻠﺐ; Anîs ol-qalb);
• Heft Cam (sâkinâme) (هﻔﺖ جام; Haft Jâm);

tasavvuf içerikli, 327 beyitlik Farsça mesnevi

• Resale-e Muammeyat (رسال ﻤﻌﻤيات; Resâle-e Muammeyât);
• Sehhat o Ma'ruz (ﺹحت و ﻡﻌﺮوض; Sehhat o Ma'ruz)

Farsça mensur eserleri

• Rind ü Zahid (رند و زاهد; Rend va Zâhed);
• Risale-i Muamma

Basımları

• Hadikatü's-Süeda (1837, Kerbela olayını anlatan düzyazı)
• Türkçe Divan (1838, 1958)
• Sıhhat u Maraz (1940, tıp bilgileri)
• Enis'ül-Kalb (1944)
• Fuzuli'nin Mektupları (1948)
• Terceme-i Hadis-i Erbain (1951)
• Rind ü Zahid (1956)
• Arapça Divan (1958)
• Matlau'l İtikad (1962)
• Saki name (tasavvuf içerikli mesnevisidir)
• Su kasidesi

“Ger ben ben isem nesin sen ey yâr
Ger sen sen isen neyim men-i zâr
”