Cevdet Paşa (1823-1895)

Cevdet paşa (1823-1895)


Cevdet Paşa, Tanzimat döneminin önde gelen tarihçi ve devlet adamlarındandır Lofça (bugün Bulgaristan sınırları içindedir) kentinde doğan Cevdet Paşa İstanbul'da Fatih'teki Papasoğlu Medresesi'nde eğitim görürken döneminin ünlü bilim adamlarından çeşitli konularda özel dersler aldı Medrese eğitimini bitirdikten sonra kısa bir süre kadılık yaptı 1845'te müderris (profesör) oldu 1846'da Sadrazam Mustafa Reşid Paşa'nın

yanında göreve başladı Bu tarihten sonra önemli devlet görevleri üstlenen Cevdet Paşa ülkede medreseler dışında yeni öğretim kurumları olarak açılacak ilk, orta ve yüksekokulların programlarını belirleyen Meclisi Maarif; bilimsel araştırma ve çalışmalar yapmak için kurulan, Osmanlı bilim akademisi niteliğindeki Encümeni Daniş gibi bilimsel kurumların kurucuları arasında yer aldı ve bu kurumlarda üye olarak çalıştı 1855'te, zamanın olaylarını saptayıp yazmakla görevli, devletin resmi tarihçisi demek olan vakanüvisliğe atandı Darülmuallimin (öğretmen okulu) müdürlüğü, çeşitli illerde valilik, maarif (eğitim), ticaret, adliye, evkaf (vakıflar), içişleri bakanlığı gibi devlet görevlerinde bulundu Cevdet Paşa yöneticiliğini üstlendiği devlet kurumlarında yalnızca bir uygulayıcı olmayıp bir örgütçü olarak da buraları yenileştirmek, yasal temeller üzerine oturtmak için çalışmalar yaptı


Cevdet Paşa Osmanlı Devleti'nin yüksek yargı kurulu olarak 1868'de kurulan Divanı Ahkâmı Adliye başkanlığına getirildi Bir yandan adalet örgütünü yeniden düzenlemeye çalışırken öte yandan da bu kuruldan Mecellenin (Osmanlı Devleti'nde yürürlükte olan ve 1926'ya kadar yürürlükte kalan medeni yasa) yazılma kararını çıkardı ve yasanın hazırlanmasında çalıştı

Bilimsel Çalışmaları

Cevdet Paşa'nın önemli yanlarından biri de tarihçiliğidir Encümeni Daniş üyeliği sırasında Osmanlı Devleti'nin 1774'ten sonraki tarihini yazmakla görevlendirildi Tarihi Cevdet (185584) adı verilen 12 ciltlik bu yapıtını, çeşitli resmi görevlerinin dışında kalan zamanda yazabildiği için, uzun sürede tamamlayabildi Yapıt, 1774 Küçük Kaynarca Antlaşmasından 1826'da Yeniçeri Ocağı'nın kaldırılmasına kadar geçen süre içinde ortaya çıkan çeşitli toplumsal ve siyasal olayları anlatır Ama bunlardan en önemlileri seçilerek, aralarında bağlantılar kurulmuş, kaynaklar tarafsız bir gözle karşılaştırılarak sonuçlara varılmıştır Kimi cümlelerinde, Osmanlı tarihçilikgeleneğine uyarak, "seci"ye (düzyazıda uyaklı anlatım) başvurmasına karşılık, yapıt genel olarak açık ve yalın

sayılabilecek bir dille yazılmıştır Yazar anlattığı olaylardan bir ders çıkarılmasını istemektedir Yapıtın dili dönemine göre oldukça yalındır Cevdet Paşa'nın vakanüvisliği sırasında yazdığı, 183972 yıllarını kapsayan ve 40 bölümden oluşan Tezakir ile beş bölümlük Maruzat öbür tarih yapıtlarıdır 183976 arasındaki önemli siyasal olayların yorumunu içeren Maruzafı II Abdülhamid'in isteği üzerine kaleme almıştır Cevdet Paşa ayrıca halk için Kısası Enbiya ve Tevarihi Hulefa (187489; "Peygamberlerin Öyküleri ve Halifeler Tarihi") adlı kitapları da yazmıştır


Cevdet Paşa tarih dışında dille de ilgilenmiş, Fuad Paşa ile birlikte daha çok öğretime yönelik Kavaidi Osmaniye (1864; "Osmanlıca Dilbilgisi Kuralları") adlı bir dilbilgisi kitabı hazırlamıştır Uzun yıllar tüm dilbilgisi kitapları için örnek alınan bu yapıt Osmanlıca' nın üç ayrı dilin birleşmesiyle oluştuğunu ilk kez belirtmesi bakımından önem taşır Kitap Arapça, Farsça ve Türkçe'den oluşan Osmanlıca'nın kurallarını öğretmeyi amaçlamıştır
Tanzimat yanlılarının her alanda batıyı örnek almak gerektiği yolundaki düşüncelerine karşı, gelenekten ayrılmadan da reformlar yapılabileceğini savunan Cevdet Paşa bu görüşünü özellikle hukuk alanında kabul ettirmiştir