Dizgi Ve Düzenleme-ofset-tipo-tifduruk Basım

Dizgi ve düzenleme-ofset-tipo-tifduruk basım



Tahtadan oyularak ayrı ayn hazırların harflerin yazıyı oluşturmak üzere bir araya dizildiği ve baskıdan sonra, başka bir yazıda kullanılmak üzere saklarıdığı ilk basım yöntemini Avrupa'da 1438'de Johaannes Gutenberg buldu Tipo basım denen bu yöntemde, kabartma matbaa harfleri (hurufat) elle yan yana dizilerek, satırlar ve

sayfalar hazırlanır Bu baskı yönteminde sayfa kalıbının üzerine bir merdane yardımıyla sürülen baskı mürekkebi, kalıp üzerine bastırilan kâğıda çıkar ve basım gerçekleşir Gutenberg'in buluşunu, William Caxton İngiltere'ye getirdi ve bu yöntem daha sonra Amerika'daki İngiliz kolonileanne götürüldü

1493'te İstanbul'da Museviler'in kurduğu basımevinde Gutenberg'in geliştirdiği tipo basım yöntemi kullanıldı Osmanlılar' da ilk Türkçe kitabın basımı ise 1727'de İbrahim Müteferrika'nın kurduğu basımevinde gerçekleştirildi (bak Gutenberg, Johaannes,İBRAHİM MÜTEFERRİKA)

Mürekkebin sürülüşünü ve kâğıdın kalıba bastırılışını daha hızlı ve düzenli duruma getiren bir takım mekanik gelişmelerle, bu teknik yüzyıllarca en önemli basım yöntemi olarakkullanıldı Yüzyıllar boyunca, basılacak harfler elle dizildi Başlangıçta harfler tahtadan oyularak yapılıyordu, daha sonra bir kurşun alaşımından dökme harfler yapıldı 1900'lerde dizginin mekanik olarak yapılmasını sağlayan makineler geliştirildi Bu makinelerden monotip, harfleri tek tek dökerek dizer; linotip ve entertipte ise, yazılar satır olarak dizilir

Bu mekanik dizgi makinelerinde, yazı makinesi klavyesine benzeyen bir klavyede yazıları satırlar, önce matris denen pirinç harf kalıpları ile dizilir, sonra gene makinenin içinde, bu kalıplara erimiş kurşun alaşımı dökülerek basımda kullanılacak dökme kurşun satırlar oluşur Bu kurşun satırlar istenilen biçimde bir araya getirilerek sayfa kalıbı hazırlanır ve bu kalıp baskı makinesine yerleştirilir

Günümüzde dizgi tekniği, fotodizgi yöntemi ve bilgisayar kullanımıile çok ileri bir düzeye ulaşmıştır Fotodizgi yönteminde, basılacak sözcüklerin harfleri bütün olarak bir filme aktarılır ve fotoğraf basımında olduğu gibi, bu filmden baskı kalıpları hazırlanarak baskı yapılır Fotodizgi sisteminde bilgisayarların da kullanılmaya başlarımasıyla nitelikli, hızlı ve eskisine göre daha ekonomik dizgi yapımı

gerçekleşmiştir Bilgisayarlı fotodizgi sisteminin ana parçalan, yazının yazıldığı bir klavye, diski olan bir bilgisayar, printer adı verilen ve diske yüklenmiş olan dizgi bilgisinin doğru olup olmadığını kontrol etmek için kâğıda dizgi yapan bir yazıcı birim, bir görüntü birimi (ekran) ve film dizicidir

Fotodizgi yaparken önce, kullanılacak harf karakteri, harf boyu (punto), satır boyları, satır aralan, satır sayısı gibi bilgiler bilgisayara verilir Daha sonra, dizilecek yazı klavyede yazılarak bilgisayara girilir Yazıları yazılar görüntü biriminde izlenebilir ve gerekli düzeltmeler klavye kullanılarak yapılır Düzeltmeler yapıldıktan sonra, harf karakteri seçimi ve sayfa düzeni başta verilen bilgilere göre bilgisayar tarafından biçimlenmiş olan yazı, bilgisayardan film diziciye aktarılır

Sayfalar bir bütün olarak filme alınır Eğer resim kullanılacaksa resim filmleri de aynları yerlere yerleştirilir ve sayfanın filmi baskı kalıbına aktanlır Kalıp, kullanılacak basım yöntemine göre tipo, tifdruk ya da ofset kalıbı olarak hazırlanır

Ofset Basım

Ofset basım günümüzde en çok kullanılan basım yöntemidir Bu yöntemde yazı ve resimlerin kalıptan kâğıda aktarılması, su ile yağın birbirine karışmaması ilkesine dayanır Eskiden litografi olarak bilinen bu yöntemi bir Çek, Aloys Senefelder buldu Senefelder, 1798'lerde basım için, üzerinde görüntünün yağlı bir maddeyle işlenmiş bulunduğu bir taş kalıp kullarıdı Günümüzde ofset basımda, genellikle

alüminyumdan yapılmış metal levhalar olan kalıplar kulllanılır Işığa duyarlı kimyasal bir maddeyle kaplı olan bu alüminyum levhalar, vakumlu bir kontakt kopya cihazına, basılacak sayfalann filmleriyle üst üste konur ve kuwetli bir ışık kaynağının yardımıyla film üzerindeki görüntüler levha yüzeyine aktarılır Levha banyo (developman) edildiğinde, üzerindeki ışığa duyarlı kimyasal kaplama yalnızca baskıda mürekkep alması istenen alanlarda kalır Pozitifofset kalıbı denen bu yer yer kaplamalı alüminyum levhada, kaplamanın olduğu alanlar su tutmaz

Ofset baskı makinesinin ana parçalan şunlardır: Üzerine kalıbın takıldığı silindir (kalıp kazanı); bu silindirin yüzeyini önce ıslatan sonra mürekkepleyen bir merdane düzeneği; kalıp silindirindeki mürekkebi kendi üzerine alarak kâğıda aktaran kauçuk silindir (kauçuk kazanı); mürekkebin kâğıda aktarılmasınısağlayan yani baskıyı yapan ve baskı anında kâğıdın kauçuk silindir ile kendi arasından geçtiği baskı silindirinden (baskı kazanı) oluşur
Kalıbın çevresine takıldığı silindir dönünce, kalıp önce su merdaneleri ile temasa gelir ve kalıp üzerindeki kaplamasız alanlar ıslanır Kalıbın kaplamalı alanları yani filmde görüntü olan alanlar su tutmadığı için ıslarımaz Dönen silindirin yüzeyi daha sonra mürekkep merdaneleriyle temasa gelir ve yağlı bir yapıdaki mürekkep, kalıbın su almamış kaplamalı kuru bölümleanne sürülür Kalıp silindianne değerek dönen kauçuk silindir, kalıp silindirinin üzerindeki mürekkepli görüntüyü, silindirin kauçuk kaplamasının üzerine alır, buradan da, bu silindirin üzerinde döndüğü baskı silindiri ile her ikisinin arasından geçen kâğıda görüntü çıkarılmış olur

Basımda kullarıdığı kâğıda göre, iki tür ofset basım makinesi vardır: Düz ofsette kâğıt tabakalar halinde; rotatifofset türünde ise büyük bobinler halinde makineye verilir Kâğıdın tabakalar halinde baskıya verildiği makineler çok değişik boyutlarda olabilir Büyük basım makineleri bir defada, bir kitabın 32 sayfasını kâğıdın bir yüzüne

basabilir; aynı tabakanın ikinci geçişinde de, kâğıdınöteki yüzüne kitabın 32 sayfası daha basılır ve böylece 64 kitap sayfası bir tabaka kâğıdın makineden iki geçişinde basılmış olur Basilan kâğıt kırma makinesi adında başka bir makine tarafından katlanarak forma haline getirilir Bu formalar daha sonra bir araya toplanarak ciltlenir, kenarları kesilir ve kitap haline getirilir

Kâğıdın makineye bobinler halinde verildiği rotatif makineler, tabaka halinde kâğıt kulların makinelere göre çok daha hızlı çalışır ve kâğıdın her iki yüzünü aynı anda basar Basilan kâğıt bir kurutucudan geçtikten sonra kâğıdın kesilip katlarıdığı kırma birimine girer Burada formalar ciltlenmeye hazır hale gelir Günümüzde gazetelerin çoğu, webofset denen, bobin kâğıda ofset basım yapan bu türden rotatifofset makinelerde basılır

Tipo Basım

Tipo basım en eski basım yöntemidir Mürekkeplenmiş kabartma bir yüzeyden baskı elde etme temeline dayanır Tipo basım makineleri de, kâğıdın makineye tabaka halinde verildiği makineler ve bobin halinde verildiği makineler olmak üzere ikiye ayrılır Tabaka halinde kâğıt kullanılan makinelerde, baskı şu şekilde olur: Sayfa kalıpları olarak düzenlenen dizgiler, çelik bir çerçeve içinde, makinedeki hareketli, düz bir yatak üzerine yerleştirilir

Bu yatağın ileri geri gidip gelmesi sırasında baskı silindiri üzerindeki kâğıdı kalıba bastırır ve kabartma alanlardaki mürekkep kâğıda çıkar Yatağın ileri geri her hareketinde bir tabaka kâğıda baskı yapılır Küçük tipo basım makinelerinde kalıbı tutan çelik çerçeve düşey konumdadır ve üzerine baskı yapılacak olan kâğıt tabakası bir baskı plakası üzerindedir Bir cendere gibi çalışan bu makineye pedal adı verilir

Tipo basım, ofset basımdan daha basittir Tipo basım makineleri genellikle daha yavaş Çalışır ve daha fazla hazırlığı gerektirir Tipo basım bilgisayarlı fotodizgi sistemleri için elverişli değildir Günümüzde tipo basım artık yerini ofset basıma bırakmaktadır

Tifdruk Basım

Tifdruk basımda, basımı yapılacak görüntü bakır bir silindirin yüzeyinde, küçük oyuk noktalar şeklinde oluşturulur Bu noktalar silindirin yüzeyi asitle dağlanarak, elmasla ya da lazer ışınlarıyla oyularak açılabilir Silindire baskı mürekkebi sürüldükten sonra, yüzeyi silinerek mürekkebin yalnızca oyuk noktalann içinde kalması sağlanır Farklı derinlikteki noktalann içinde kalan farklı miktarlardaki baskı mürekkebi, baskı sırasında kâğıda geçerek görüntünün tonlarını oluşturur


Günümüzde tifdruk basım makinelerinin çoğu rotatiftir, yani bobin kâğıda baskı yapar Tifdruk basım yöntemiyle ucuz kâğıtlar üzerine çok iyi renkli resimler basılabilir Ama tifdruk baskı silindirlerinin hazırlarıması pahalı olduğundan bu basım yöntemi genellikle, tirajı yüksek olan (çok basilan) dergiler ve benzeri yayınlar için kulllanılır Küçük ama hızlı çalışan tifdruk basım makineleri ise ambalaj malzemesi basımında kulllanılır

Resim Basımı

Resim baskilan başlıca iki türe ayrılabilir: Çizimler (tire resimler) ve tramlı resimler (ototipiler) Çizimlerin çoğu yalnızca çizgilerin kullanıldığı resimlerdir ve bunlarda fotoğraflardaki gibi renk tonları yoktur

Çizimlerin basımını gerçekleştirmek göreceli olarak daha kolaydır Ama farklı tonları olan resimlerin tipo ya da ofset basım yöntemiyle baskısında, renk tonlarını vermek için bir göz aldanmasından yararllanılır Özgün resim, fotoğrafçılık yöntemleri kullanılarak, çeşitli büyüklüklerdeki noktalardan oluşan bir bütüne dönüştürülür Resmi noktalara bölmek için

tram denilen ince bir ağ tabakası kulllanılır Baskının niteliğine göre her santimetrede enine ve boyuna olmak üzere 2463 çizgi yer alır Eğer bir gazete resmi büyüteçle incelenirse bu çizgiler nokta halinde açıkça görülebilir Bütün noktalar aynı siyah mürekkeple basılmıştır; ama noktalann farklı boyut ve sıklıkta olması sonucunda bir göz yanılmasıyla özgün fotoğraftaki tonlar basılı resimde de görülür

Tramlı resim, yani noktalı bir yapıya dönüştürülmüş olan özgün resim, basım için bir kalıba aktarılır Uygularıacak olan basım yöntemine göre kalıbın yapısı farklı olur Ofset basım kalıbında, daha önce açıklarıdığı gibi noktalı bölümler su tutmaz bir kaplamayla kaplıdır Tipo basım kalıbında noktalar çevrelerindeki beyaz alanlardan daha yüksektir

Basım sırasında kalıp, bu noktalann yüksekliği sayfadaki öteki kabartma harf dizgileri ile aynı yükseklikte olacak biçimde, bir taban üzerine yerleştirilir Tifdruk basımda kalıp üzerinde bulunan farklı derinliklerdeki noktalar baskı sırasında derinlikleanne göre, kâğıda farklı miktarda mürekkep geçirir Bu yöntemle basilan resimler, ofset ya da tipo yöntemiyle basilan resimlere göre daha nitelikli olur; ama bu yöntemde basım sürecinin denetimi zordur

Renkli Basım ya da Renk Basımı

Tam renkli resim basımında, özgün sanat yapıtlarındaki ya da renkli fotoğraftaki renkler, ana bileşenleanne (sarı, kırmızı, mavi ve siyah) ayrıştırılarak ve daha sonra da her renk için ayrı bir kalıp hazırlanarak gerçekleştirilir {bak Renkler) Renk ayrımı denen bu ayrıştırma, renk filtreleri kullanılarak ya da özgün resmi elektronik

renktarayıcılarla (scaanner) tarayarak yapılır Tarayıcı dört rengi ayırırken, aynı zamanda da renkli baskı mürekkeplerinden kaynakların kusurları göz önüne alarak gerekli renk düzeltmelerini ve tramlama işlemini de gerçekleştirir Böylece, özgün resimden elde edilen dört ayrı film, baskı kalıpları için kullanılmaya hazır durumda tarayıcıdan çıkar

Sayfa Montajı

Ofset baskı kalıpları ya da tifdruk baskı silindirleri hazırlarımadan önce basımcı, dizilenyazıların filmleriyle resimlerin filmlerini bir araya getirerek film montajını yapar Renkli basımda dört ana renkle (sarı, kırmızı, mavi ve siyah) üst üste yapılacak olan dört ayrı baskının tam olarak çakışması için, renk ayrımından çıkan dört film üzerine kılavuz işaretleri konarak, film montajı çok dikkatle yapılmalıdır Üst üste yapilan dört baskı sonunda istenen renkler elde edilir

Eğer baskılar tam üst üste gelmezse resmin renklerinde kayma olur; hem istenen renkler elde edilemez, hem de resim bularıık olur Film montajı ve sayfa plarılaması bilgisayarla da yapılabilir Sayfanın elektronik olarak düzenlenmesi hem zaman kazandırır, hem de elle yapilan düzenlemede sağlarıması mümkün olmayan özellikler elde edilebilir Ne var ki, bilgisayarla düzenleme, yalnızca ofset ve tifdruk basımda yapılabilir Tipo basımda, basım öncesi hazırlığın elle yapılması zorunludur