Bergama Akropolü

Bergama akropolü


Eskiçağlarda kentler, savunmaya elverişli olduğu için çoğunlukla bir tepenin üzerinde kurulur, kent zamanla genişleyip, tepenin etekleanne doğru yayıldığı zaman tepenin üstünde kalan ilk yerleşim yerine "kentin yukarı bölümü" anlamında "Akropol" denirdi Antik Bergama kentinin Akropol'ü de Bakırçayı'nın suladığı ovaya egemen olan, 275 metre yükseklikte bir tepenin üzerinde yer alır Kurulduğu alana göre düzenlenmiş kentlerin en iyi örneklerinden biridir Yapilann bulunduğu yamaçlar dik olduğu için


düzleştirilerek oluşturuları teraslar tek ya da iki katlı sundurmalarla güçlendirilmiştir
Yukarı kente çıkılırken büyük kale kapısına varmadan solda Heroon'un kalıntilan bulunur Heroon Eski Yunan'da bir kahraman ya da yarı tanrı adına yapılmış kutsal yer ya da yapıdır Heroon 18x21 metre boyutlarında çevresi sütunlu galeriyle çevrili bir yapıdır Dinsel törenin yapıldığı oda (kült odası) geniş bir ön galerinin arkasındadır Heroon' un kuzeyinde Helenistik dönemden kalma bir dizi dükkândan oluşan uzun bir yapı yer alır

Athena Tapınağı, kentin koruyucusu sayilan akıl ve savaş tanrıçası Athena için Akropol'ün en seçkin yerinde yaptırılmıştır Tiyatro terasının üzerinde bulunan tapınak ön ve arkada altı, yanlarda 10 sütunla çevrili Dor düzeninde bir yapıdır Kazılar sırasında bulunan birçok parçası Berlin'e götürülerek aslına uygun biçimde yeniden kuruları tapınağın günümüzde yalnızca temelleri Bergama'da kalmıştır

Bergama kentinde Helenistik dönemin en büyük kitaplıklarından biri bulunmaktaydı Athena Tapınağı'nın kuzeyinde bulunan kütüphanenin dört salonu vardı Bugün ancak alt salonları korunabümiş olan yapının ahşap damlı okuma salonu, duvarların üst bölümündeki pencerelerden ışık alıyordu Kütüphanede "Bergama derisi" anlamına gelen ve hayvan derisinden yapılma parşömen üstüne yazılmış 200 bin yapıt bulunuyordu Bu kitaplar günümüzdeki kitaplar gibi değildi; üzerine yazı yazılmış deriler tomar ya da rulo dediğimiz bir biçimde saklarııyordu Eski belgelere göre İÖ 41'de Antonius kitapların tümünü Mısır Kraliçesi Kleopatra'ya armağan etmiştir

Bugün yalnızca döşeme ve temelleri kalan Bergama krallarının sarayları Akropol'ün en yüksek yerindedir Oldukça yalın olan bu yapılarda odalar sütunlu bir avlu çevresine sıralanmıştı

Sarayların kuzeyinde yöneticilere ait olduğu sanılan evlerin kalıntilan vardır Bunlardan sonra kentin kışla yapilan ve komuta kulesi bulunur Akropol'ün kuzey ucunda, birbirine paralel beş yapıdan oluşan depolar yer alır Tahıl ve çeşitli yiyeceklerin saklarıdığı depolarda askerlerin silahlan da korunmaktaydı Depolann dizilişleri aynı zamanda bir savunma duvan da oluşturuyordu

Yaklaşık 10 bin izleyiciyi alabilecek büyüklükteki tiyatro Athena Tapınağı'nın batısmdaki dik yamaca yaslarımıştır Helenistik dönem mimarisini yansıtan yapının uçuruma bakan ön tarafına setler yapılmıştır 80 sıradan oluşan oturma yeri olan tiyatronun ahşaptan yapılmış bir sahnesi vardı ve bu sahne sökülüp takılabilecek biçimdeydi Akropol'ün öteki yapilannın tiyatronun çevresinde yelpazeyi andınr bir biçimde düzenlenişi tiyatronun görkemini daha da artınr

Dionysos Tapınağı, tiyatro terasının kuzeyinde bütün gezi yerine egemen olacak biçimde yapılmıştır 25 basamakla çıkilan bir podyum üzerinde bulunan tapınağın yalnız ön yüzünde sütunlar vardır Bu tür yapılar "prostil" adım alır

Zeus Sunağı, Athena Tapınağı alanının güneyinde, ondan 25 metre kadar alçaktaki bir terasta bulunur Dış düşmanlara karşı kazanılan zaferlerin anısını sonsuzlaştırmak ve bu zaferlerin kazanılmasına yardım edentanrı ve tanrıçalara şükran borcunu ödemek üzere yapılmıştır Helenistik dönem mimarisinin en güzel örneği olan sunağın günümüze kadar yalnızca temelleri kalmıştır Zeus Sunağı da Berlin'e götürülerek onarılmış ve oradaki Bergama Müzesi'ne (Pergamon Museum) konmuştur

Zeus Sunağı mimarlık ve heykel sanatlarının uyum içinde kaynaştığı bir anıttır Tanrilann devlerle savaşını anlatan kabartmalar dikkat çekicidir
Zeus Sunağı'nın güneyinde bulunan Yukarı Agora'mn güney ve kuzeydoğusu Dor düzeninde sütunlu galerilerle çevrilidir Halkın siyaset ve ticaretle ilgili konuları yönetimle görüşüp konuşmak için toplandığı alan olan Agora'mn kuzeybatısında Agora Tapınağı bulunur

Orta Kent

Akropol (yukarı kent) daha çok kral ailesi ile yöneticilerin, aydınların ve komutanların oturduğu, gezdiği ve toplandığı merkezdi Bu nedenle de resmi bir niteliği vardı Orta kentte ise doğrudan devlet yönetimiyle ilgili olmayan yapılar, halkın rahatlıkla girip çıktığı toplarıtı yerleri, gençlerin spor alanları, halk kesiminin tapınakları bulunuyordu
Demeter Kutsal Alanı, 100 x 50 metre boyutlarında dikdörtgen bir platforma kuruludur Yukarı Gymnasion'dan gelindiğinde bir çeşme ile kurban çukuru bulunan alana girilir
Buradan beş basamakla çıkilan iki sütunlu anıtsal girişe (propylaia) ulaşılır Girişten kutsal alana 10 basamakla inilir Tapınak alanın solunda, sunak ise tam ortasındadır Sağ yanda ise Demeter ve Kore dinsel törenlerinin izlenmesi için 600 kişilik 10 sıra vardır Kutsal alanın güneyini iki geçit biçiminde sütunlu bir galeri kaplar Güneyinde ise tapınak yer alır

Gençler Gymnasionu'nun hemen kuzeyinde birbirini izleyen iki teras üzerinde tanrıça Hera Basileia Kutsal Alanı bulunur Gymnasionlar'a egemen bir şekilde konumlarımış olan kutsal alanın üst terasında tapınak, alttakinde ise sunak vardı Tapınağa iki yanı korkuluklu ve 10 basamaklı merdivenle çıkılır

Çeşitli spor dallarında çalışma ve yarışmalann yapıldığı Gymnasion kentin en büyük yapı bileşimidir Yukarıya doğru genişleyen üç teras üzerine kurulu olan Gymnasion'un üst terası yetişkinlere, orta terası gençlere, alt terası ise çocuklara ayrılmıştı
Yukarı Gymnasion batı galerisinin arkasında, yarım daire şeklinde yıkanma yeri olan, sütunlu avlu çevresindeki yapılardan oluşuyordu

Orta bölümünde galerilerle çevrili alanda güreş, disk atma, uzun atlama gibi spor çalışmalan yapılırdı Kuzeydeki galerinin arka bölümündeki salonlarda çeşitli dersler verilirdi Bunlardan en solda olanı yaklaşık

1000 kişi alabilecek büyüklükteydi ve burada konuşma yarışmalan yapılırdı Güney galerisinin altında bulunan üstü kapalı koşu yolu 212 metre uzunluğundaydı
Orta Gymnasion'un batısında gençlerin eğitim gördüğü yapılar bulunuyordu Uzun koşu yolu doğuda Herakles ve Hermes'e adanmış tapınağa açılmaktaydı Tapınağın duvarlarına yarışmalarda başanh olan gençlerin adları yazılırdı Küçük çocukların eğitimine ayrilan Aşağı Gymnasion 80 metre uzunluğunda bir terasa kurulmuş yapılardan oluşmaktaydı


Bugün sadece temelleri kalan Asklepios Tapınağı, Yukarı Gymnasion'un batısında yer alır Hekimlik tanrısı Asklepios adına yapilan tapınak dinsel özelliklerinin yanı sıra tıp alanında araştırma ve deneylerin gerçekleştirildiği, ünlü hekimlerin yetiştiği bir okuldu Hastalar, bitkilerden elde edilen ilaçlar, ameliyat, su ve çamur banyolannın yanı sıra, spor, müzik, eğlence ve telkin yoluyla da iyileştirilirdi Kutsal alanı eski Bergama kentinin güneybatısında olan tapmak İÖ 4 yüzyılda kurulmuş, Roma döneminde 1 kilometrelik bir yolla kente bağlarımıştı İlk kuruluşundan sonra sürekli eklerle genişletilmiştir Tapınağın çevresinde yer alan, çoğu Roma döneminden kalma yapilann başlıcalan Roma Tiyatrosu, İmparator Odası, tedavinin yürütüldüğü kür evi ya da Telephos Tapınağı ile çeşme ve havuzlardır

Aşağı Kent

Kentin aşağı bölümünde etrafı iki sütunlu galerilerle çevrili Aşağı Agora ile heykel okulu ve evler bulunurdu Evler içinde, sütunlu galerileri olan iki katlı Attalos Evi en dikkat çekenidir Güneydoğuya açilan odanın kışın bile güneşle ısınması sağlarımıştır İÖ 2 yüzyılda surlarla çevrilen kente güneydeki Eumenes Kapısı yapılmıştır Kente girmek için kapıdan geçenler karşilannda ince yapılı bir sütun sırası ile karşılaşırlar Mısır tanrısı Serapis'e adanmış tapınak eski Bergama'nın en büyük yapısıdır Kırmızı tuğladan yapıldığı için Kızıl Avlu olarak da adlandırılır

Roma Kenti

Bergama kentinin kuzeybatısı ile BergamaÇayı arasında Roma dönemi yerleşmesi bulunur Burada 50 bin kişilik amfitiyatro ile 30 bin kişilik tiyatro vardı Günümüzde Viran Kapı denilen kalıntılar tiyatronun ayakta kalan kemeridir
Bergama, yapilan düzenli kazılarla büyük bölümü ortaya çıkarılmış bir ilkçağ kentidir Burada kuruları Bergama Müzesi Türkiye'nin ilk arkeoloji müzesidir Yapilan kazılarda çıkarilan birçok yapıt burada sergilenmektedir