Biruni-islam Bilgini

Biruni-islam bilgini


Ebu Reyhan Muhammed bin Ahmed elBirûnî (9731048 ya da 1051/52) büyük İslam bilgini Ebu Reyhan Muhammed bin Ahmed elBirûnî, Batı Harezm'in başkenti Kaş'ta (Ket) doğdu Birûnî'nin yaşamı üstüne yeterli bilgi yoktur Kendi yazdıklarından, babasını küçük yaşta yitirdiğini, annesinin onu odun toplayıp satarak büyüttüğünü Öğreniyoruz Harezmşahlar soyundan ünlü bir bilginin koruyuculuğu altında saraya giren Birûnî astronomi ve matematik öğrenimi gördü Harezm sarayında çıkan kargaşalıklar


sırasında bir süre İran'da kaldı, daha sonra da Sultan Kâbus bin Vaşmgir'in sarayına kabul edildi Bu kargaşa döneminde, henüz 28 yaşındayken önemli bir yapıt olan elÂsâru'lBâkiye'yi ("Geride Kalan Yüzyıllar") tamamlayıp Sultan Kâbus'a sundu Bu yapıtında Âdem'den Nuh Tufanı'na kadarki olaylar dizisini tarihsel, toplumsal, dinsel bakımdan ele almış; Türkler'in, Yunanlılar'ın, Araplar'ın ve İranlılar'ın kullarıdıkları takvimler konusunda bilgi vermiştir


1003 (ya da 1009) yılında yeniden Harezm'edönerek, bilginlere büyük olanaklar sağlayan Sultan Memun bin elMemun'un sarayında İbn Sina, İbn Miskeveyh, Ebu Nasr gibi bilginlerle çalıştı Bu dönemde kendinden 10 yaş küçük olan İbn Sina ile ısı ve ışık iletimi, maddenin devinimi konularında verimli tartışmalar yaptı ve yapıtlarında bu tartışmalan açıkladı Birûnî 1017'de Gazneli Mahmud'un Harezm ülkesini fethetmesinden sonra Gazne kentine yerleşti; gerek Gazneli Mahmud döneminde, gerek Gazneli Mahmud'un oğlu Mesud ve torunu Mevdud dönemlerinde büyük saygınlık görerek ömrünün son yıllarını burada geçirdi

Birûnî'nin hangi ulustan olduğu kesin olarak bilinmiyorsa da şifalı otlar ve bazı ilaçlar konusunda bilgi veren Kitâbu'sSaydane'nin ("Eczacılık Kitabı") önsözüne yazdığı "ana dilim yetersiz olduğundan bilim dili olan Arapça ve edebiyat dili olan Farsça'yı kullarıdım" cümlesinden yola çıkılarak Türk olduğu ileri sürülmüştür Aynı zamanda bir şair ve düşünür olan bu büyük İslam bilgininin tarih, coğrafya, astronomi, fizik ve kimya dallarında birçok yapıtı vardır

Nihâyâti'lEmâkin ("Mekânların Sonları") adlı yapıtı, coğrafyadan, jeoloji ve jeodeziye (yeryüzü düzlemini ölçme bilgisi) kadar bir dizi konudaki yazıların toplamından oluşmuştur

Sultan Mesud'a sunduğu elKanunü'lMesudî adlı en önemli astronomi yapıtında, dünya coğrafyası, enlem ve boylam hesapları, dünya çapının ölçümü, Güneş, Ay ve gezegenlerin devinim cetvelleri gibi araştırma ve çalışmalannı toplayan Birûnî, bilim tarihçileanne göre Kopernik'le başlayan çağdaş astronominin temellerini atmıştır Batlamyus ve Aristo'nun kuramlarına karşı çıkarak dünyanın durağan değil, donen bir kütle olduğunu kanıtlamaya çalışmıştır


Kitâbu'lCamahir fi Marifeti'lCevahir ("Cevherlerin Özellikleri Üstüne") adlı yapıtında minerallerin ve bazı değerli taşların özelliklerini tanıtmış, 23 katı ve 6 sıvı maddenin özgül ağırlıklarını bugünkü değerleanne çok yakın olarak saptamıştır

Kimi araştırmacılara göre 113, kimi araştırmacılara göre de 180 yapıtı olduğu ileri sürülen Birûnî'nin ancak 27 yapıtı günümüze kalabilmiştir Bilim ve felsefe alanındaki çalışma ve araştırmalannda büyük ölçüde İslam düşüncesinin etkisi altında kalmış olan Birûnî, evrenin "öncesiz" olmadığını, bir Tann'nın varlığına gereksinimi olduğunu ileri sürmüştür Birûnî bu savı ile, evrenin "önce

siz" olduğu düşüncesini savunan İbn Sina'dan ayrılır Batı'da "Aliboron" adıyla bilinen Birûnî'nin yapıtları birçok Batı diline çevrilmiştir