Bor Ve Boraks

Bor ve boraks


Kimyada B simgesiyle gösterilen bor elementinin atom numarası 5, atom ağırlığı 10,811 'dir Bir ametal olan, yani metal özellikleri taşımayan bu element doğada hiçbir zaman serbest halde bulunmaz Genellikle göllerin ya da içdenizlerin kurumuş yataklarında rastların tinkal (boraks), kernit ve kolemanit gibi borat minerallerinin bileşiminde, ayrıca bazı sıcak su kaynaklarında borik asit halinde bulunur Bor bileşikleri çok kararlı olduğundan, elementi katışıksız olarak elde etmek çok güçtür Cevherlerindeki öbür elementlerin ayrılması ve bor bileşiklerinin indirgenmesiyle elde edilen bor, yaklaşık 2000°C'de eriyen çok sert, koyu kahverengi bir toz görünümündedir

Bor, bitkilerin sağlıklı gelişmesi için gerekli olan temel elementlerden biridir Topraktaki bor bileşikleriyle alman ve bitki dokularında çok az miktarda bulunması yeterli olan bu elementin eksikliği çeşitli bitki hastalıklarına ve verim düşüklüğüne yol açar Bor ve bor bileşiklerinin sanayide de önemli bir yeri vardır Örneğin çeliğin bileşimine katilan bor ürünün sertliğini büyük ölçüde artırır Üstelik bor atomları kolayca nötron soğurduğu için, bor çelikleri nükleer enerji santrallarındaki kontrol çubuklarının yapımında da kulllanılır {bak NÖTRON; Nükleer ENERJİ) Ayrıca roket yakıtı olarak da bor bileşiklerinden yararllanılır

Ticari açıdan en Önemli bor bileşiği sodyum tetraborat yapısındaki borakstır Bu bileşik doğada tinkal cevheri halinde oldukça bol bulunur Sanayide kullanılan boraks ise tinkal ya da kernit minerallerinin sıcak suda çözündürülüp kristalleştirilmesiyle elde edilir Eskişehir'in Seyitgazi ilçesindeki Kırka tinkal

yatakları ile Kütahya'nın Emet ilçesindeki kolemanit yatakları dünyanın en büyük bor yataklarıdır ve dünyadaki bilinen bor rezervinin yaklaşık yüzde 75'i Türkiye'de bulunur Buna karşılık dünya boraks üretiminin en büyük bölümünü ABD'nin California eyaleti karşılar Ayrıca Hollanda, Japonya, Avustralya, Çin ve Federal Almanya'da da önemli boraks yatakları vardır

Boraks renksiz kristaller halinde bulunan katı bir bileşiktir Yüksek sıcaklıklara kadar ısıtıldığında kabararak beyaz köpüklü bir kütleye, soğuyunca da renksiz, camsı bir katıya dönüşür Tuzlardaki bazı metallerin varlığını belirlemek için laboratuvarlarda "boraks incisi" deneyi yapılır Bu deneyde, çözümlenecek olan tuz öğütülmüş boraksla karıştırılır; platin telden yapılmış bir halka bu karışıma daldırılarak aleve tutulduğunda, halkanın içinde inci tanesi gibi camlaşmış, küçük bir boraks boncuğu oluşur Bu boncuğun rengi tuzda hangi metalin bulunduğunu gösterir Örneğin kobalt tuzları boraks incisini koyu maviye, krom tuzları ise yeşile boyar Boraks eritildiği zaman metal oksitleriyle birleştiği için, kaynak ya da lehim yapılacak metallerin yüzeyindeki oksit katmanını temizlemek amacıyla da kulllanılır {bak Kaynak)

Boraks ayrıca, hızlı sıcaklık değişiklikleanne dayanıklı oldukları için laboratuvar ve mutfak kaplarının yapımında kullanılan borosilikat camlarının, örneğin payreks adıyla bilinen ateşe dayanıklı camların temel hammaddelerinden biridir Sıcaklıktan etkilenmeyen, kolayca çizilmeyen ve leke tutmayan yüzeyler elde etmek için de banyo küvetlerinin, dayanıklı ev aletlerinin, duvar ve yer karolannın camsı emaye kaplamalannda sırlama maddesi olarak gene borakstan yararllanılır Bunlardan başka dokuma, dericilik ve kâğıt sanayilerinde, sabun yapımında ve kullarıma sularının sertliğinin giderilmesinde de boraks kulllanılır

Borakstan sonra en önemli bor bileşiklerinden biri olan borik asit, boraks çözeltisine sülfürik asit ya da hidroklorik asit eklenmesiyle elde edilen çok zayıf bir asittir Toz halindeki borik asit ya da ticaretteki adıyla asit borik tıpta antiseptik (mikrop öldürücü) olarak, sudaki çözeltisi ise göz damlalannın ve banyolannın hazırlarımasında kulllanılır