Alfabe

Alfabe



Bir alfabenin harfleri, o dildeki seslerin yerini tutan işaretlerdir Örneğin bir p, s ya da d harfi gördüğümüzde, her harfin belirli bir sesi vermek için kullanıldığını biliriz Bu harfleri bir sözcüğün içinde gördüğümüz zaman da o sözcüğü söyleyebilmek için hangi sesleri çıkarmamız gerektiğini anlarız Alfabe sözcüğü, Yunan alfabesinin ilk harfleri olan alfa ve beta'dan gelmedir Alfabe ile eşanlamlı kullanılan abece sözcüğü ise Türk alfabesinin ilk üç harfinin okunuşudur

İlk Yazılar

Yazının bulunmasından önce insanlar herhangi bir şeyi akılda tutmak ya da birine bir haber bırakmak gerektiğinde o nesnenin ya da eylemin resmini çizerlerdi Bundan 6000 yıl kadar önce Babil'de, Mısır'da ve Çin'de insanlar hep resimyazıyla anlaşıyorlardı
İlk zamanlar bir ayak resmi gören herkes yalnızca bir "ayak" düşünürdü Sonraları aynı resim ayakla ilgili başka bir düşüncenin, örneğin "yürümek" eyleminin simgesi oldu
Yalnız nesneleri değil kavramları da anlatabilen bu resimyazıya ideografik yazı ya da "düşünce yazısı" denildi


Aynı resim herkesin aklına değişik şeyler getirdiği için ideografik yazı aslında pek kullanışlı değildi Birinin bu yazıyla bıraktığı bir haber, gönderenin amacından çok değişik biçimde algılanabiliyordu İnsanlar yanlışlıklara yol açmamak için, sonunda düşünceleri çağrıştıran resimlerden vazgeçip "sözcük"leri tam anlamıyla resimlemeyi denediler

Artık bir sözcüğü anlatmak için bir ya da birkaç resim çizmek gerekiyordu Örneğin önce bir baş, hemen yanına bir arı resmi yapıldığında bu iki sözcük birlikte okununca "başarı" sözcüğü ortaya çıkar Bu iki resmin, düşünce yazısında olduğu gibi başla ya da arıyla kavram ya da anlam ilişkisi yoktur Her hece için ayrı bir resim yapıldığından bu tür yazıya hece yazısı da denir Bu anlatım biçimi kuşkusuz çok uzun zaman alır; üstelik her heceye uygun resimleri bulmak da çok kolay bir iş değildir

Alfabeyle Yazı Yazma

Bugün bütün düyada bizim kullandığımızdan başka alfabeler olduğu gibi, geçmişte de pek çok alfabe kullanılmıştır Örneğin Araplar'ın ve Ruslar'm kullandıkları alfabeler Latin alfabesinden çok değişiktir Bununla birlikte uzmanların çoğu bütün çağdaş alfabelerin bundan 3500 yıl kadar önce Doğu Akdeniz kıyılarında kullanılan Kuzey Sami kökenli tek bir özgün alfabeden doğduğunu ileri sürerler

Kuzey Sami alfabesinin ise Eski Mısır yazısının gelişmesiyle ortaya çıktığı sanılmaktadır Mısırlılar'in, her biri bir tek harfin ya da tek harfli bir sözcüğün yerini tutan 24 işaretten oluşmuş bir yazı sistemleri vardı Resimyazı ile düşünce yazısının karışımı olan bu sistem hiyeroglif adıyla bilinir ve tek tek harfleri karşıladığı için gerçek bir alfabe sayılabilir (bak HİYEROGLİF)


Doğu Akdeniz kıyılarında yaşayan Samiler, bir dilin bütün sözcüklerinin sınırlı sayıda sesten oluştuğunu ve aynı sesi vermek için hep aynı işaretin kullanılabileceğini fark ettiler Sözgelimi "n" sesi hangi sözcükte bulunursa bulunsun, hatta "nar", "ana" ve "gün" örneklerinde olduğu gibi sözcüğün neresinde yer alırsa alsın "n" harfi hep aynı biçimde yazılıyordu Böylece bu insanlar, konuşurken çıkardıkları bütün seslerin yerini tutan bir dizi işaret belirlediler, yani bir alfabe oluşturdular


İÖ 15001000 yılları arasında Kuzey Sami alfabesi Kenan, Arami, Güney Sami ve Yunan olmak üzere dört kola ayrılmıştı Bugün Türkiye'de ve birçok ülkede kullanılan Latin alfabesinin kökeni Yunan alfabesidir Yunanlılar ise kendi alfabelerini büyük olasılıkla Fenikeli denizcilerden alarak geliştirmişlerdir İÖ 1 yüzyılda Romalılar Yunanistan'ı ele geçirdikleri zaman Yunan alfabesindeki harflerin biçimlerini değiştirdiler ve birçok çağdaş alfabenin kaynağı olan Latin alfabesi doğdu

Bütün alfabeler birbirinden türerken, dilin ses özelliklerine göre sürekli değişiklik geçirir Örneğin Romalılar'm kullandığı ilk Latin alfabesinde yalnızca 21 harf vardı Çağdaş Türk, İngiliz ya da Fransız dillerindeki değişik sesleri karşılayabilmek için bazı harflerden iki, üç ayrı harf doğmuştur Bu nedenle aynı kökenden gelen İngiliz ve Fransız alfabelerinde 26, Türk alfabesinde ise 29 harf vardır

Türk Alfabeleri

Türkçe yeryüzünün en çok alfabe değiştirmiş dilidir Türkler'in 5 ve 9 yüzyıllar arasında kullandıkları ilk ve en eski alfabe Göktürk alfabesidir Yenisey ve Orhon ırmakları kıyısındaki yazıtlarda kullanılmış olan bu alfabe sağdan sola doğru yazılırdı Harfler bitişik yazılmadığı için bu yazıya "rünik Türk yazısı" da denir Bu alfabede 38 harf, ayrıca haflerin ses değerini değiştiren çok sayıda işaret bulunuyordu Göktürk yazısını ilk kez 1893'te Danimarkalı dilbilimci Vilhelm Thomsen okumuştur
Uygur alfabesi Türkler'in kullandığı ikinci alfabedir 8 yüzyılda Göktürk egemenliğine son veren Uygurlar tarafından ve Sogd alfabesinde küçük değişiklikler yapılarak

oluşturulmuştur 18 harften oluşan bu alfabe sağdan sola ve bitişik olarak yazılırdı
Türkler'in İslam dinini benimsemesinden sonra, 10 yüzyıldan başlayarak Uygur alfabesi yerini Arap kökenli Türk alfabesine bıraktı Türkler, ilk iki harfinin adıyla "elifba" olarak
da anılan bu alfabeyi 1000 yılı aşkın bir süre kullandılar "Eski yazı" dediğimiz yazılar hep bu alfabeyle yazılmıştır Arap kökenli Türk alfabesinde 31 harf vardı, ama bazı harflere birtakım küçük işaretler eklenerek değişik sesleri veren yeni harfler elde edilebiliyordu Türkçe'nin yazılmasında yeterli olmayan bu alfabe, Cumhuriyet'in ilanından sonra 1928 tarihli bir yasayla uygulamadan kaldırıldı ve 1 Ocak 1929'dan sonra bütün yazışmalarda Latin kökenli yeni Türk alfabesi kulla


nılmaya başlandı Yeni Türk alfabesi sekizi ünlü, 21'i ünsüz 29 harften oluşur Türkler ve Türkler ile iç içe yaşayan bazı halklar zaman zaman Türkçe'yi başka alfabelerle de yazmışlardır Bunlar arasında özellikle Sogd, Mani, Brahmi, SüryaniNasturi, Yunan, Ermeni, Gürcü, ibrani ve Kiril alfabeleri anılabilir

Öbür Alfabeler

Çağdaş İngiliz, Alman ve İskandinav dillerini doğrudan etkileyen başka bir yazı biçimi de rünik alfabedir 3 yüzyılda İskandinavya'da kullanılan bu alfabe bugün bile İsveç'in uç bölgelerinde yaşayanlarca unutulmamıştır 24 harften oluşan rünik alfabenin Yunan ve Latin alfabelerinden doğduğu sanılıyor Ama tahta, maden ve taşlara oyulan harfler zamanla biçim değiştirerek Yunan ve Latin harflerinden farklılaşmıştır
Ayrıca dilbilimciler, bir sözcüğün nasıl söyleneceğini belirtmek üzere her sesin ayrı bir simgeyle gösterildiği özel bir alfabe kullanırlar Buna fonetik alfabe denir