Asansör-elektrikli-elektronik Denetimli Asansörler

Asansör-elektrikli-elektronik denetimli asansörler



İnsan ve yük taşımada kullanılan en önemli araçlardan biridir Asansörler olmasaydı kentlerde pek çok insanın barındığı yüksek yapılar ve gökdelenler kurulamaz, birçok sanayi kolu gelişemezdi

19 yüzyılda bazı maden ocakları ile fabrikalarda kömürü ve gerekli maddeleri yukarı çıkarmak için yük asansörleri kullanılıyordu Ama bu asansörler insan taşımak için yeterince güvenli olmadığından, kentlerdeki yapılar ancak merdivenle çıkılabilecek yükseklikte, en çok beş ya da altı katlıydı

Yolcuların can güvenliğini tehlikeye atmayan ilk asansörler 19 yüzyılın ortalarında yapıldı Buhar gücüyle çalışan bu asansörlerde buhar makinesi bir tamburu döndürüyor, asansör kabinini çeken halat da tıpkı makaralı balık oltalarında olduğu gibi bu tamburun üzerine sarılıyordu

18701900 yılları arasında daha çok su gücüyle çalışan (hidrolik) asansörler kullanıldı Bu sistemde, yansı yapının en üst katından yere kadar inen, öbür yarısı da temelin altında toprağa gömülü olan çelikten bir silindir asansör boşluğunu oluşturuyordu Asansörün kabini de bu silindirin içinde aşağı yukarı hareket eden çok sağlam bir çelik pistonun üzerine oturtulmuştu Silindire basınçlı su pompalandığında asansör yükseliyor, su boşaltıldığında aşağıya iniyordu 1890'dan sonra elektrik motorları yaygınlaşınca hidrolik asansörlerin yerini elektrikli asansörler aldı Bugün kullanılan asansörlerin hemen hepsi elektriklidir

Elektrikli Asansörler

Eski asansörlerde kullanılan halat sarmalı tambur sistemi, buhar makinesi yerine bir elektrik motoruyla döndürülerek bugün de bazı asansörlerde uygulanır Ama elektrikli asansörlerin çoğu artık çekmeli tiptedir Bu asansörlerde askı halatlarının bir ucuna asansör kabini, öbür ucuna da kabinin ağırlığını dengeleyen bir karşı ağırlık bağlanmıştır Askı halatlarından her biri, asansör boşluğunun tepesine yerleştirilmiş bir kasnağın ya da makaranın üzerindeki ayrı bir yive oturur Bir elektrik motoruyla çalışan bu makara döndükçe halatları hareket ettirir Böylece asansör bir yöne doğru yol alırken karşı ağırlık ters yönde hareket eder

Bugünün asansörleri, kabinin çok hızlı inip çıkmasını ve en üst ya da en alt kat hizasını geçmesini önleyen birçok güvenlik düzeneğiyle donatılmıştır Bu düzenekler çalışmasa bile, asansörün en üst katı geçerek tepedeki aygıtlara değecek kadar yükselmesi olanaksızdır Çünkü kabin en üst kata ulaştığında karşı ağırlık yere değer, böylece halatlar gevşediği için kabini daha yukarıya çekemez

Modern asansörlerden bazıları da pistonluelektrikli tiptedir Bunlar tıpkı eski hidrolik asansörler gibi çalışır, yalnız paslanmayı ve donmayı önlemek için su yerine yağ kullanılır Silindirin içine elektrikli bir pompayla basılan yağ elektrikli vanalarla boşaltılır Bu asansörler çok yüksek olmayan yapılarda, özellikle de ağır yüklerin kaldırılması için fabrikalarda ve uçak gemileri ile otomobil yıkamayağlama istasyonlarının yükseltici platformlarında kullanılır

Elektronik Denetimli Asansörler

Elektrikli asansörlerin yaygınlaşmasından sonra bile, asansörün iniş çıkışını denetlemek ve kabin kapılarını açıp kapatmak için uzun süre asansör görevlilerine gerek duyuldu Yolcuların kabindeki düğmelere basarak asansörü kendi kendilerine çalıştırabilmeleri 1890'lara rastlar Başlangıçta küçük kabinli ve çok yavaş olan bu asansörler ancak konutlarda ya da az sayıda insanın girip çıktığı birkaç katlı iş hanlarında kullanılabiliyordu
Elektronik bilimi ilerledikçe, işlek yapılarda kullanılan hızlı asansörler için otomatik denetim sistemleri geliştirildi Bu otomatik elektronik aygıtlar, birkaç asansörü olan yapılarda aynı zamanda görev dağıtımı yapan bir "komuta tablosu" işlevini görür Bu aygıtlar verilen programa uygun olarak asansörlerin iniş çıkış yönünü yolcu trafiğine göre düzenler

Yaklaşık 30 yıldır yüksek yapılardaki asansörlerin çoğu tam otomatiktir Bu asansörler insan eliyle denetlenen asansörlerden çok daha verimli, hızlı ve güvenilirdir
Otomatik asansörlerin kabininde, kapının bir ya da iki yanma yerleştirilmiş bir panelde yapının her katı için numaralı bir düğme bulunur Asansöre binen kişinin yapacağı tek şey çıkmak ya da inmek istediği katın düğmesine basmaktır Sonradan binen yolculara asansörün hangi katta duracağını haber vermek için, basılan düğmenin içinde bir ışık yanar

Düğmeye basıldıktan çok kısa bir süre sonra kapılar otomatik olarak kapanır ve asansör kendiliğinden harekete geçer Duracağı kata yaklaşırken de gene otomatik olarak yavaşlar ve kat kapısıyla aynı düzeye geldiğinde durur Asansör yukarı çıkarken, yapının koridorlarındaki asansör kapılarının yanında bulunan panelin çıkış düğmelerine basan başka yolcuların bulunduğu katlarda da durur Aşağı inerken de iniş çağrılarına yanıt verir Otomotik denetim düzeneği bütün çağrıları sırayla yanıtlamak üzere belleğinde sakladığı için, aynı iniş ya da çıkış sırasında asansörden çok sayıda yolcu yararlanabilir

Asansör kat düzeyine gelip durduğunda kapılar otomatik olarak açılır; yolcuların bütün iniş çıkışları bitince de yavaş yavaş kapanır Tam kapılar kapanırken iki kanadın arasında bir yolcu kalmışsa, elektronik bir aygıt bu durumu saptayarak kapıların yolcuya çarpmadan durmasını sağlar Ama bu yalnızca bir anlık bir duraklamadır Eğer herhangi birisi kapıları zorlayarak açık tutmaya çalışırsa, kapı kanatları aradaki yolcuyu hafifçe iterek uzaklaştırır ve asansörün yoluna devam etmesini sağlar

Çok sayıda asansörü olan yüksek yapılarda, bütün asansörlerin çalışması bilgisayarlara bağlı otomatik aygıtlarla yönlendirilir Bu aygıtlar, asansörlerin iniş çıkışlarını yolcu trafiğine göre düzenleyecek biçimde programlanmıştır

Çok işlek bir yapıda sabah ve akşam saatleri arasındaki yolcu trafiğinin akışına uygun olarak genellikle altı ayrı program uygulanır Günün erken saatlerinde insanlar işyerlerine yetişmek için acele ettiklerinden asansörlerin çoğu çıkış yönünde çalıştırılır Sabahın geri kalan bölümünde çıkış ve inişler dengelidir

İnsanların öğle yemeğine gittiği saatlerde inişler, öğle yemeğinden dönüşte çıkışlar daha yoğundur Sonra gene uzun bir süre iniş ve çıkışlar dengelenir İşgününün bitiminde asansörlerin çoğu bu kez iniş yönünde çalışacak biçimde programlanır En sonunda, gece hizmetine ayrılan bir ya da iki asansör dışında elektronik sistem bütün asansörleri otomatik olarak durdurur