Ay Ve Güneş Tutulması

Ay Dünya'nın çevresinde dolanırken Dünya'nın gölgesine girerse Güneş'ten gelen ışınlan alıp yansılamayacağı için karanlıkta kalır Bu olaya Ay tutulması denir Güneş tutulması ise, dolanımı sırasında tam Dünya ile Güneş arasındaki bir noktaya gelen Ay'ın güneş ışığını engellemesinden kaynaklanır, öbür gökcisimleri de başka bir gökcisminin gölgesinde kalarak Dünya'dan görülmez olduğunda gene tutulma olayı söz konusudur Örneğin bazen Jüpiter'in gölgesi uydularının üzerine düşerek bu uyduların görülmesini engeller

Ay Tutulması

Dünya'nın uydusu olan Ay ışıklı bir gökcismi değildir, yalnızca Güneş'in ışığını yansıtır Ama Dünya çevresindeki yörüngesinde dolanırken bazen öyle bir konuma gelir ki kendisi ile Güneş arasına girerek ışığını kesen Dünya'
nın gölge konisinde kalır Bu olayın gerçekleşebilmesi için Ay'ın dolunay evresinde, yani Dünya'nın Güneş'e dönük olan yüzünün arkasında bulunması gerekir Dünya'nın gölgesinden çıkıncaya kadar neredeyse görünmez olan Ay, soluk kırmızı ışıklı bir daire biçiminde seçilebilir Bu hafif aydınlığın nedeni, Dünya'nın atmosferinden geçerken kınlan (sapan) bazı güneş ışınlarının Ay'a kadar ulaşabilmesidir
Güneş, Dünya ve Ay aynı doğrultu üzerinde bulunmadıkları zaman Ay tutulması parçalı olur; ama Güneş'teki gibi halkalı tutulma Ay'da hiçbir zaman görülmez Bir yıl içinde en çok üç Ay tutulması olabilir, bazı yıllarda ise Ay hiç "tutulmaz" Tutulma olayı Ay'ın gökyüzünde görülebildiği her yerden izlenebilir

Güneş Tutulması

Ay Güneş ile Dünya'nın tam arasına girdiğinde, bize Güneş'ten çok yakın olan Ay'ın yuvarlak gölgesi sanki Güneş'i bütünüyle örtmüş gibi gözükür Dünya'dan bakıldığında Ay ile Güneş aynı büyüklükte görünüyorsa bu tam tutulmadır Bu tutulmada Ay'ın gölgesi Dünya'nın belli bir bölgesine düştüğü için o bölge güneş ışığını alamaz Güneş tutulması etkileyici bir olaydır Ay Güneş'in önünden geçerken yavaş yavaş onu örtmeye başlar ve sanki Güneş'ten bir parça kesilip çıkanlmış gibi gözükür Sonunda Güneş tümüyle gözden kaybolduğu için gökyüzü kararır, hava serinler Bu yapay gecede gökyüzündeki bazı parlak yıldızlar ışıldamaya başlar Güneş gözden kaybolurken, karanlık Ay yuvarlağının Çevresinde birden parlak ışık demetleri belirir Bunun nedeni, Ay'ın engelleyemediği ışıklı Güneş tacıdır (bak Güneş) Birkaç dakikalık bir karanlıktan sonra Ay'ın kenarında bir boncuk dizisi gibi sıralanmış ışıklı noktalar görülür İlk kez İngiliz astronomi bilgini Francis Baily (17741844) gözlemlediği için "Baily boncuklan" denen bu parlak beneklerin nedeni, Ay yüzeyindeki vadilere ve dağlara çarparak kırılan güneş ışıklandır Bir süre sonra Güneş'in bir yanı hilal biçiminde belirir ve Ay Güneş'in önünden bütünüyle çekilip gittiğinde yeryüzü yeniden gün ışığına kavuşur


Ay ile Güneş Dünya'ya göre aynı yanda bulunduğu zaman Ay'ın Dünya'ya dönük olan yüzü karanlıktır Bu yüzden Güneş tutulması yalnız yeniay evresinde gerçekleşir Ama Ay Dünya'nın çevresinde dolanırken, Dünya ile Güneş'i birleştiren görüş çizgisinin genellikle üstünden ya da altından geçtiği için her yeniay evresinde Güneş tutulması olmaz

Parçalı ve Halkalı Güneş Tutulmaları

Bütün Güneş tutulmalan tam tutulma değildir Bazen Ay ve Güneş yuvarlaklarının görüntüsü tam üst üste çakışmadığı için Güneş'in yalnızca bir bölümü kararır; bu olaya parçalı tutulma denir Halkalı tutulma denen olayın nedeni ise Ay'ın yörüngesinin daire değil elips biçiminde olmasıdır Bu yüzden Ay yörüngesinde dolanırken Dünya'ya bazen daha yakın, bazen daha uzak olur Dünya'dan en uzakta bulunduğu noktadayken, tam Güneş'in önüne geçse bile bütün Güneş yuvarlağını örtemeyecek kadar küçük gözükür Böylece Güneş'in yalnızca ortası kararırken, Ay yuvarlağının çevresinde bir ışık halkası kalır
TUTULMA SIRASINDA GÜNEŞ'E ÇIPLAK GÖZLE BAKMAK SON DERECE TEHLİKELİDİR Çünkü güneş ışınları gözün duyarlı dokularını Örseleyerek körlüğe yol açabilecek kadar güçlüdür Bu yüzden yalnız tutulmayı izlemek için değil HİÇBİR ZAMAN GÜNEŞ'E DOĞRUDAN ÇIPLAK GÖZLE, ÖZELLİKLE DE DÜRBÜN YA DA TELESKOPLA BAKILMAMALIDIR


Güneş tutulması Dünya'nın her yanından aynı biçimde görülmez Yalnız Ay'ın gölgesinin düştüğü dar bir kuşakta tam tutulma gözlenebilirken, bu kuşağa yakm yerlerde olay ancak parçalı tutulma biçiminde izlenir Kuşağın uzağındaki yerlerde ise hiç görülemez


Astronomlar Güneş tutulmasının zamanını, ne kadar süreceğini ve Dünya'nın nerelerinden görülebileceğini tam ve doğru olarak önceden söyleyebilirler Güneş tutulmaları çok uzun sürmez Çünkü, bir yandan Ay kendi hareketi nedeniyle Güneş'in bulunduğu doğrultudan uzaklaşırken, bir yandan da Dünya'nın dönmesi nedeniyle Ay'ın Dünya üzerine düşen gölgesi yer değiştirir Tam tutulmanın gerçek süresi, yani Güneş yuvarlağının tümüyle kararıp yalnızca Güneş tacının görülebildiği süre, Dünya'nın neresinden izlenirse izlensin hiçbir zaman yedi buçuk dakikayı geçmez Ama Ay yuvarlağının görüntüsünün Güneş yuvarlağına ilk değdiği andan başlayıp tümüyle ayrıldığı ana kadar dört saatlik bir süre geçebilir


Her yıl en az iki Güneş tutulması olur; ama parçalı ve halkalı tutulmalarla birlikte bu sayı beşe çıkabilir Bir zamanlar astronomlar Güneş'in dış bölümlerini ve tacını incelemek için oldukça seyrek görülen tam tutulma olayını beklerlerdi Oysa bugün Güneş diskinin kör edici ışığını engelleyebilen özel aygıtlarla Güneş tacı her an incelenebiliyor