Avcılık-doğancılık-tuzak Kurma-izinsiz Avlanma

İnsanoğlunun en eski uğraşlarından biridir Tarihöncesi zamanlardan beri insanlar karınlarını doyurmak amacıyla hayvan avlamışlardır İlk insanlar ovalarda dolaşırken toplayabildikleri bitkiler ve kovalayıp yakalayabildikleri küçük hayvanlarla beslenmişlerdir

İnsan türüne en yakın maymun türü olan şempanze bile, çoğunlukla bitki ve yemişle beslenirse de, doğal ortamda arada sırada avlanır

Binlerce yıl boyunca Taş Devri insanları avcılıkla yaşamlarını sürdürdüler Mağaralarda barındılar, keskin ve sert taşlardan silahlar yaptılar

Ok, mızrak ve topuzla mamut, rengeyiği ve ayı gibi büyük hayvanları avladılar Hayvanlar kadar güçlü ve çevik olmamalarına karşın, zekâları, silah yapmak için ellerini kullanma yetenekleri ve gruplaşarak çalışabilmeleri, avcılıkta başarılı olmalarını sağladı

Ayrıca bu ilk insanlar kendilerine avcılıkta yardımcı olması için köpek gibi bazı hayvanları da eğittiler Çoğu zaman bir geyik ya da yabani at sürüsünü bir uçuruma doğru sürüp avladıklarında, herkese yetecek kadar çok et buluyorlardı Manda sürülerini özellikle seçilmiş uçurumlara süren Kuzey Amerika Yerlileri de aynı yöntemle avlanıyorlardı

İnsanlar karınlarını doyurmak için ekip biçmeyi ve hayvan yetiştirmeyi öğrendikten sonra da avcılığı sürdürdüler Asur kralları atların çektiği arabalara binerek aslan avlardı Yakın zamanlarda bile Afrika'nın Masai Yerlileri kalkan ve mızrakla aslan avlıyorlardı Ortaçağ Avrupa'sında ise yabandomuzu ve geyik avı krallarla soylular arasında yaygın bir eğlenceydi

Doğancılık

Ortaçağda İngiliz soylularının çok sevdiği bir avcılık türü olan doğanla avlanmanın da İÖ 2000 yıllarına dayanan bir geçmişi vardı O zamanlar Çin'de çok yaygın olan doğancılık, kuşları ve bazen de başka hayvanları yakalaması için şahin ya da doğan salarak avlanmadır Bugün av hayvanlarını tüfekle öldürmek daha kolay olsa da, Kuzey Amerika, Avrupa, Arabistan ve Hindistan'da şahinlerini ve doğanlarını eğiten ve uçuran doğancıları görme olasılığı hâlâ vardır

Doğan, önce insan elinden beslenmeye alıştırılarak evcilleştirilir; bundan sonra da avı yakalamayı öğrenmesi için eğitilir Dişi doğan daha iri ve güçlü olduğu için bazen erkeğine yeğ tutulursa da, eğitimi zordur ve zaman alır Kuş, ava çıkarıldığında sahibinin eldivenli sol eline tüner ve sakin durması için başına deri bir başlık geçirilir Kuşun sahibi avı gördüğü zaman, doğanın başlığını çıkarıp kolunu hızla öne doğru uzatarak kuşu havaya salar; bunun üzerine doğan, kovalamaya başladığı avının üzerine yükselir; sonra birdenbire atılıp saldırarak bir pençe vuruşuyla onu öldürür

Keklik gibi hızlı uçan kuşları avlamak için, avın ürkütülerek uçması sağlanıncaya kadar, doğan havada oyalanmaya alıştırılır; avı ürkütme işini de eğitilmiş av köpekleri yapar

Doğanı geri çağırmak için, doğancı ıslık çalarak, uzun bir ipin ucuna bağlanmış bir kuştüyü yumağını başının üzerinde döndürür; doğan bunu av sanarak gelip kapınca da onu yakalayıp başlığını geçirir ve gene sol elinin üzerinde tünemiş olarak götürür


Doğancılar, doğan ve bozdoğan gibi uzun kanatlı yırtıcı kuşların yanı sıra çakır ve atmaca gibi kısa kanatlıları, hatta bazen kartal ve şahinleri de kullanırlar Bu yırtıcı kuşların bazılarına doğada ender rastlandığından, doğancıların ellerindeki kuşlardan yavru elde etmeleri ve yabani doğanları ya da yumurtalarını almamaları doğru olur

Tuzak Kurma

Başka bir avcılık yöntemi de tuzak kurmaktır İnsanlar vahşi hayvanlara etlerinden ya da kürklerinden yararlanmak amacıyla tuzak kurarlar Bazen de onları, zarar vermelerini önlemek ya da bilimsel araştırmalar yapmak için yakalarlar

Hayvanları yakalamak için çeşitli tuzaklar kullanılır Kürklü hayvanları, kürklerine zarar vermeden yakalamak için kullanılan çelik tuzak ilk kez 1823'te ABD'de yapılmıştı Bu tuzak, bir tabana oturtulmuş menteşeli iki kanattan oluşur İki kanadı birbirinden ayıran tetik mekanizması, tuzağın metal tabanına hayvan bastığı anda boşalır ve çelik dişler gene çelikten bir yay aracılığıyla hayvanın ayağını kavrar Bir zincirle toprağa iyice tutturulmuş tuzak kapandığı anda dişler kilitlenir Hayvanı hemen öldürmeyen ve avcının gelip öldürmesini beklerken ava acı çektiren bu tür tuzaklar dünyanın birçok ülkesinde yasaklanmıştır

Başka bir tuzak çeşidi, bir yaya bağlı ilmektir Esnek bir dal yay görevi görebilir İlmek telden yapılır ve dal tetik görevini görecek bir iple aşağıya çekilerek bağlanır Av tuzla kaplanan ipi kemirdiği zaman ipin kopmasıyla dal fırlar Avı saran ilmek sıkışır ve hayvanı havaya kaldırır İlmek tuzağı da bazı yerlerde yasaklanmıştır

Kuşları yakalamak için kullanılan tuzaklar ise giderek daralan ağdan tünellerdir Kuşlar ağın geniş ağzına sürülür ya da yemle çekilir ve dar ağzında yakalanır Ağla yapılan tuzaklar çok eskiden beri kullanılmaktadır Ağlar küçük böceklerden büyük deniz kaplumbağalarına kadar her büyüklükte hayvanın yakalanmasında kullanılabilir İp ve tel yokken ağlar, dallar ve asmalardan yapılırdı Bazen avı ağa doğru sürmek için kazıklarla yapılan bir çit kullanılır

İlkel insanların büyük hayvanları avlamak için başvurdukları bir yöntem de tuzak çukurlarıydı Avın izlerinin sıkça görüldüğü bir
yere çukur kazılarak üstü dallarla ve yapraklarla örtülürdü Hayvanın çukura düştüğünde ölmesi için, çukurun dibine ucu sivri kazıklar çakılırdı
Böcekleri yakalamak için de toprağa gömülen kavanozlar kullanılır Ağzı toprak düzeyinde kalan bu kavanozların içine yem olarak şekerli bir sıvı koyulur Böcek kavanoza düşünce yapışkan yem yüzünden dışarı çıkamaz

Eski zamanlarda kullanılan başka bir tuzak türü de üst üste yerleştirilen iki kütükten oluşurdu Yem, dokunulduğu zaman üstteki kütüğün düşüp avı iki kütük arasına sıkıştıracağı biçimde yerleştirilirdi Bildiğimiz fare kapanı da, çelik bir yayla güçlendirilmiş bu tür bir tuzaktır



Bu tuzaklarda üstten düşen kütük yerine, bir kutu kullanılırsa hayvan canlı yakalanır Yeni tuzakların çoğu, kapaklı kutulardır Hayvan kutuya girerken bir tetiğin üzerine basınca, kapak kapanır Bu tür tuzaklar hayvanları bilimsel araştırmalar ya da hayvanat bahçeleri için yakalarken kullanılır
Canlı yakalama ve avı etiketleme yöntemiyle hayvanlara ilişkin çok değerli bilgiler edinilmektedir Hayvan etiketlendikten sonra salınır; yeniden yakalandığı zaman, nereden nereye göç ettiği anlaşılır
Kürkleri için hayvanları avlamak, ilk öncülerin Kuzey Amerika'ya gelme nedenlerinden biriydi Amerika kıtasına yerleşmek için ilk gelenler, kıtanın Yerliler'i gibi beslenmek amacıyla ayı, geyik, tavşan, hindi gibi hayvanları avlarken, kürk ticareti ile ilgilenen avcılar da tuzaklar kurarak kunduz, mink, misk sıçanı, tilki, porsuk, kakım, vaşak, susamuru, rakun ve kurt gibi kürklü hayvanları avlamaya başladılar Kanada'da kürk hayvanı avı günümüzde de önemli bir sanayi dalıdır ve gerek yerel, gerek merkezi yönetimler bu tür avcılığı denetlemektedir

20 yüzyılda hayvanların kürkleri ya da etleri için yakalanması çevrebilim (ekoloji), türlerin korunması ve hayvanlara kötü davranılmaması ile ilgilenen kişi ve kuruluşların eleştirilerini gündeme getirdi Bazı hayvan türleri yok olurken, bazılarının soyu azalıyordu Çevrebilim üzerine yapılan araştırmalar, doğa dengesinin korunması için, belli hayvan türlerinin mutlaka belli sayılarda var olmasının gerekliliğini ortaya koydu

Öte yandan, kürklere fazla zarar vermeden, hayvanları daha insancıl yöntemlerle
yakalamanın yolları da aranıyor Bugün satılan kürklerin çoğu özel çiftliklerde yetiştirilen hayvanlardan elde ediliyor Gene de birçok kişi hayvanları kürkleri için doğalarına aykırı koşullarda tutmanın, doğada tuzak kurup yakalamak kadar gereksiz ve acımasız olduğu kanısındadır {Ayrıca bak KÜRK VE KÜRKÇÜLÜK)

Yalnızca ok ve mızraklarla, beslenmek amacıyla hayvan öldüren avcılar herhangi bir hayvan türünün yok olmasına neden olmazlar Oysa ticaret ve kâr amacıyla tüfeklerle avlanan avcılar bu tehlikeyi doğurabilir Örneğin, 19 yüzyılda avcılar et ticareti için Kuzey Amerika'daki bizonları (bak BİZON) hemen hemen yok ettiler Spor için avlanan avcılar, doldurulmuş hayvan kafaları, postlar ve boynuzlar gibi "anı"lar uğruna hayvan öldürmekten
çekinmediler

Afrika kıtası aslan, antilop, gergedan ve fil gibi "büyük av"larla doluydu Avrupa ve Kuzey Amerika'dan gelen avcılar bu hayvanları vurmak için Afrika'ya "safari" denen av partileri düzenlediler Bu büyük hayvanlar hem spor yapmak, hem de kâr amacıyla vuruldu Örneğin filler dişleri için öldürüldü


20 yüzyıla gelindiğinde insanlar, avcılık denetlenmezse avlanacak hayvan kalmayacağını anlamaya başladılar Ne var ki, bu denetimler Kuzey Amerika'da yaşayan göçmen güvercin ile Afrika'da yaşayan bir tür zebra olan "kuaga"nın soyunun tükenmesini önlemek için çok geç kaldı Son zamanlarda gergedan boynuzuna artan istem nedeniyle sürdürülen gergedan avı, bu türün de soyunun azalması tehlikesini doğurmuştur (bak Soyu Azalan Türler)



Bugün birçok bölgede büyük av hayvanlarının avı sıkı denetim altında sürdürülmektedir Örneğin, ancak yaşadıkları denetimli bölgede sayıları çok artarsa fillerin avlanmasına izin verilmektedir Gene de kaçak avlanma hâlâ önemli bir sorundur

İzinsiz Avlanma

Eğer bir avcı avını kovalarken başkasının arazisinden geçerse av hırsızı durumuna düşer Yabani hayvanlar kimsenin malı olmasa da, arazi sahibi orada öldürülen ya da yakalanan her av hayvanı üzerinde hak sahibi olduğundan, av hırsızlığı yasalara aykırıdır Av hayvanı tanımına spor amacıyla avlanan hayvanlar, kuşlar ve balıklar girer



İngiltere'de 14 yüzyıldan başlayarak kralların ve soylulann ormanlarında ya da av bölgelerinde yakalanan av hırsızları acımasızca cezalandırılmış, hatta idam edilmişlerdir 18 ve 19 yüzyıllarda da toprak sahiplerinin arazilerindeki av hayvanlarını, av hırsızlarından korumak için çeşitli yasalar çıkarılmıştır Çünkü av hırsızlığı özellikle 19 yüzyılın ilk yansında İngiltere'de iyice yaygınlaşmıştı O günlerde çok düşük ücretler alan çiftlik işçileri, akşam karanlığında tarlalardan evlerine dönerlerken yanlarından uçup geçen keklikleri avlamanın niçin zaten iyi beslenen toprak sahiplerinin hakkı olup da kendi aç ailelerinin hakkı olmadığını bir türlü anlayamıyorlardı 1827'ye kadar toprak sahiplerinin av hırsızlannı yakalamak için çalılann arasına kapan ve tuzaklar kurmalanna yasalar izin veriyordu ve bu tarihten sonra bile bu yola başvuranlar oldu


Günümüzde kaçak ya da izinsiz avlanma çoğunlukla para kazanmak amacıyla yapılır Örneğin, av hayvanı tanımına giren sombalığı ve alabalık da çoğu zaman izinsiz avlanmaktadır Sombalığı yüksek fiyatından ötürü bütün av hayvanlarının en değerlisidir Bazı izinsiz avcılar ağ ya da zıpkın kullanırken, alabalık "gıdıklanarak" da yakalanabilmektedir Avcı suya usulca girip balığı dibe sıkıştınr ve iki yanından yavaşça sıvazlayıp hareketsiz kalmasını sağladıktan sonra soluneaclanndan sı

kıca yakalar Çeteler oluşturarak avlanan bazı izinsiz avcılar ise zehir ve patlayıcılar kullanarak yüzlerce balığı bir anda öldürürler Bu yöntemler çalmaya değmeyecek kadar küçük olan binlerce balığı da yok eder Değerli balık soylarını korumak amacıyla, dünyanın birçok ülkesinde bu tür zararlı izinsiz avcılar için çok ağır cezalar saptanmıştır

Afrika'daki av hayvanlarının korunma altına alındığı bölgelerde ya da av hayvanı bakımından zengin olan ülkelerde yetkililer değerli hayvanları postu ya da dişleri için öldürmeye gelen izinsiz avcılara karşı önlemler almışlardır

Avustralya'da kangurulann avlanmasına izin verilirken, bazı eyaletlerde tilki ve geyik avları da yapılmaktadır İngiltere'de geyik avına izin verilir; sülün, ormantavuğu ve keklik gibi bazı kuşlar ise sırf avlanmak için yetiştirilir At sırtında ve bir köpek sürüsü eşliğinde tilki kovalamak da, 18 yüzyıldan beri İngiltere'de sevilen bir avlanma biçimidir Bugün birçok ülkede hiçbir zaman avlanmaya izin verilmeyen ve doğanın doğal dengesinin korunmaya çalışıldığı bölgeler de bulunmaktadır


Avlanmakla bir hayvan türünün sayısını etkin bir biçimde denetleme olanağı vardır İyi avcı avını izleme ve sezdirmeden ona yaklaşmada ustadır Keskin nişancılığıyla avını hiç acı çektirmeden en insani biçimde öldürür ve ancak avlanmaya izin çıktığı zaman ve izin verilen yerlerde avlanır

Gene de, avcılık hayvanlara acı ve eziyet çektirdiğinden, birçok çevre korumacı avcılığı acımasız bir spor saymaktadır Öte yandan, çevrebilim incelemeleri de doğanın dengesinin sürdürülebilmesi için, yabani hayvanların sayılarının belli bir düzeyin altına düşmemesi gerektiğini göstermiştir {bak Çevrebilim; Doğayi Koruma)