Telif Hakları Açısından İnternet’in Özellikleri

Telif Hakları Açısından İnternet’in Özellikleri

Telif hakları, sağlam bir ekonomin alt yapısı olmanın yanında mesela ABD'de aynı zamanda büyük bir endüstri koludur da Bu endüstri, ABD ekonomisine 1997 yılında 400 milyar dolarlık katkı yapmıştır ve en büyük ihraç kalemlerinden biridir[Mann 1998, s 57] Rakamların böylesine büyük olduğu bir alanda yeni bir faktör olarak ortaya çıkan İnternet büyük bir tartışma başlatmıştır İnternet'in ve genel olarak dijital medyanın telif hakları rejimi açısından tartışmaya yol açan özellikleri nelerdir? Mevcut telif hakları rejimi, İnternet karşısında neden yetersiz kalmaktadır? [Okerson 1996, Mann 1998, Loundy 1995, Larson 1995, Goldman 1998, Coyle 1996]


Kolay çoğaltma ve dağıtım: Telif hakları rejimleri basılı medya ile birlikte ortaya çıkmıştır O dönemde eserlerin korsan kopyalarını yapmak çok zordu Bir eseri çoğaltabilmek için en azından bir baskı makinesine ihtiyaç vardı; bu ise herkesin sahip olabileceği bir imkân değildi Ayrıca, bütün bir kitabı harf harf yeniden dizmek gerekiyordu Dahası, korsan yayın kolayca tespit edilebilir ve korsan yayıncılar cezalandırılabilirdi


Yirminci yüzyılda yeni teknolojiler ortaya çıktı Fotokopi, audio ve video kaydediciler yaygınlaştı Bütün bu teknolojiler telif hakkı sahibi ile potansiyel korsan çoğaltıcı arasındaki ilişkiyi değiştirdi Artık herhangi ortalama bir insan da kitap ve makaleleri kopyalayabilmekte, hoşuna giden müzik albümlerini ve televizyon programlarının kasetlere kaydedebilmektedir Ancak, yapılan kopyalar her zaman orijinalinden daha düşük kalitede olmaktadır



Dijital ortamdaki bir eserin ise, bir-iki tuşa dokunmakla hiç masrafsız ve hiç kalite kaybı olmaksızın istenilen sayıda kopyası yapılabilmektedir Kopyadan kopya yapmak da kaliteyi hiç bir şekilde etkilememektedir Kolayca çoğaltabilmenin yanında, dijital medyanın bir diğer özelliği de kolay iletimdir Elektronik posta (e-mail) yoluyla telif hakkına konu olan bir eser binlerce kişiye postalanabilmekte veya Web aracılığıyla potansiyel olarak milyonlarca kişinin erişimine açık hale getirilebilmektedir



Eser türlerinin eşitliği Dijital medyanın bir başka özelliği ise, telif hakkına konu olan eser kategorilerinin eşitliğidir Bütün telif hakları kanunları, eserleri ilim ve edebiyat eserleri, musiki eserleri, sinema eserleri vs gibi kategorilere ayırır Eser türüne göre de çeşitli kurallar ve istisnalar uygulanır Eser türleri arasında kesin çizgiler olmamasına rağmen genelde eser türlerini birbirinden ayırmak çok zor değildir Dijital ortamdaki bütün eserler teknik bakımdan birbirinin aynıdır: Bilgisayar ortamında bütün bilgiler "bit" adı verilen 0 ve 1'lerin kombinasyonlarıyla temsil edilir Telif hakları kanunları açısında "ilim ve edebiyat eseri" kategorisine giren yazılım programlarının kendileri de bilgisayarda "bit" kombinasyonları halinde saklanır Bu kombinasyonlar, bilgisayar programları tarafından okunup işlenir Ortaya çıkan sonuç herhangi bir türden eser olarak görülebilir: bir sinema eseri, bir ilim veya edebiyat eseri, bir müzik eseri…



Yeni eser türleri: bilgisayar oyunları, sanal gerçeklik uygulamaları Bilgisayar oyunları popüler olarak mevcut teknolojilerin en önde gelenlerindendir Bunlar ses ve hareketli görüntü (animasyon, film) ve metin (text) gibi birden çok türden veriyi (multi-medya) etkileşimli bir oyunda birleştirmektedir Aynı şekilde, sanal gerçeklik (virtual reality) de hem eğlence amacıyla hem de bilimsel amaçlı kullanılmaktadır Dahası, Web teknolojisi, sanal gerçeklik ve bilgisayar oyunlarında kullanılan multi-medya teknolojisinin İnternet üzerinde uygulanmasına imkân vermektedir Web kullanarak elektronik dergi ve kitaplar okunabilmekte, müzik dinlenebilmekte, canlı video ve televizyon yayınları izlenebilmekte, bilgisayar oyunları oynanabilmektedir Kısaca, bir İnternet servisi olan Web bütün diğer basın, yayın ve dağıtım teknolojilerini bünyesinde bütünleştiren ama onlardan tamamen farklı bir teknoloji olarak ortaya çıkmaktadır



Etkileşimlilik ve değişkenlik İnternet'in diğer teknolojilerden en temel farkı ise etkileşimli ve değişken olmasıdır Web sayfaları arasında gezinilebilir, e-posta gönderip alınabilir, form doldurulabilir, kişiler kendi bilgisayarında kullanmak üzere bilgi ve program çekebilir ve başkalarının görmesi ve kullanması için bilgi ve program koyabilir Ancak, İnternet'ten alınan bilginin bütünlüğünü korumak mümkün olamamaktadır Basılı bir kitap nüshasını satın alan bir kişi, onda istediği değişikliği yapabilir; üzerine notlar alabilir, sayfalarını yırtabilir, hatta yakabilir Ancak, onu o haliyle çoğaltıp dağıtmak olacak iş değildir Elektronik ortamdaki bilgi ise çok kolayca değiştirilip dağıtılabilir İnternet'ten alınan bir makale, bazı kısımları yazarından izinsiz değiştirildikten sonra tekrar İnternet'e konabilir ve bundan da hiç kimsenin haberi olmayabilir



Doğrusal olmama Web teknolojisinin diğer teknolojilere göre en önemli avantajı ise doğrusal olmamasıdır Çoğu kitap ve filmler tek yönde okunacak veya seyredilecek biçimde tasarlanmışlardır Ancak web sayfaları farklıdır Web sayfaları dinamik tarzda birbirlerine bağlanabilir Mesela, Amerikan telif hakları kanunundan bahsederken bu kanunun Kongre Kütüphanesi’nin web sitesinde bulunan elektronik versiyonuna bir bağlantı yapılabilir Kullanıcı da isterse bu bağlantı yoluyla söz konusu kanuna erişerek inceleyebilir İnternet üzerinde bulunan pek çok kaynak bu şekilde kullanılabilir Böylece, diğer basım ve dağıtım teknolojilerinden farklı olarak, tamamen talebe dayalı bir çoğaltma gerçekleşmiş olmaktadır Bu bağlantılı metinlerin (hipertext) bir bakıma yeni bir yazarlık biçimi ortaya çıkardığı söylenebilir



Sınırlar üstü (transborder) kapsam: Telif hakları kanunlarında korunan eselerin türleri ve korumanın kapsamı ülkeden ülkeye farklılık göstermektedir İnternet’in sınırlar üstü konumu, bu farklılıklardan doğan telif hakları uyuşmazlıklarına yeni bir boyut getirmiş bulunmaktadır
__________________