Tuğba Can Kimdir? Tuğba Can'ın Eserleri Nelerdir? Tuğba Can'ın Hayatı Hakkında Bilgi

Tuğba Can Kimdir? Tuğba Can'ın Eserleri Nelerdir? Tuğba Can'ın Hayatı Hakkında Bilgi
Tuğba Can Kimdir? Tuğba Can'ın Eserleri Nelerdir? Tuğba Can'ın Hayatı Hakkında Bilgi
Tuğba Can hakkında Tübitak Bilim Çocuk Dergisi'nde yazdığı
" [size="2">Fen Bilgisi Öğretiminde Üst Düzey Zihinsel Becerilerin Geliştirilmesine Yönelik Bir Etkinlik: Buluş Atölyesi"][/size]
Fen Bilgisi Öğretiminde Üst Düzey Zihinsel Becerilerin Geliştirilmesine Yönelik Bir Etkinlik: Buluş Atölyesi

Tuğba Can
Yazı ve Araştırma Grubu, TÜBİTAK Bilim Çocuk Dergisi
Atatürk Bulvarı No:221 Kavaklıdere 06100 Ankara
tugbacan@tubitakgovtr

Ülkemizde fen bilgisi eğitimiyle ilgili yeni yaklaşımların benimsenmesine yönelimin giderek artması sevindirici Öğretimde bilimin temel öğeleri olan gözlem, inceleme, araştırma, keşfetme, deney, proje ve buluşa dayalı etkinliklerin sayısı artmaya başladı Bilgisayar desteğine, yapısalcılık ve çoklu zeka kuramlarına yeşil ışık yakıldı Kendini değerlendirme, gelişim dosyası (portfolyo) hazırlama gibi alternatif değerlendirme yöntemleri yaygınlaşıyor Fen öğretiminde hedef, temel bilimsel bilgilerin verilmesi yanında; merak, isteklilik, ilgi ve paylaşma gibi bilimsel tutumlar ve üst düzey zihinsel beceriler dediğimiz bilgiye ulaşma becerilerinin kazandırılması olmalıdır Bu hedefin belirlenmesinde, Ülkemizin de dahil olduğu uluslararası ölçme ve değerlendirme çalışmalarının (TIMSS, PISA, PIRLS) sonuçlarının da etkisi büyük Raporlar, öğrencilerimizin üst düzey zihinsel becerilerin ölçüldüğü sınavlarda başarı düzeylerinin düşük olduğunu gösteriyor Sorunun öğrencilerden değil, eğitim sisteminin yenilenememesinden kaynaklandığını fark eden MEB, eğitim fakülteleri ve sivil örgütler harekete geçti Dergimiz de, eğitime katkıda bulunma ilkesinden hareketle ilköğretim çağı çocuklarının üst düzey zihinsel becerilerini geliştirici bir etkinlik olarak “Buluş Atölyesi” köşesini başlattı

Öğrenmenin kalbinde yer alan düşünme (zihinsel beceriler), bilinçli bir eylem olarak görülüyor Ancak, geleneksel öğretim yöntemleriyle zihinsel beceriler geliştirilmeye çalışıldığında, öğrencilere kazandırılan “istendik davranışlar” bilgi düzeyinde kalıyor Bilgi düzeyi, olgular, ilkeler ve terimlerin hatırlanmasıyla (ezberlenmesiyle) ilgili zihinsel becerileri içeriyor Öğrenciler, madde, ışık, ısı gibi kavramları biliyor, bir memeli hayvanı diğerleri arasından seçip işaretleyebiliyor, rezonansın tanımını yapabiliyor ve demir, nikel gibi maddeleri çekebilmesinden elindeki nesnenin mıknatıs olduğunu söyleyebiliyorlar Bunlar, ilk bakışta yeterli kazanımlar gibi gözükse de, bilgi ve iletişim çağının sorunları çözen, yeni düşünceler üreten, yaratıcı öğrenci modeliyle örtüşmüyor Bu şekilde tanımlanan öğrenci modelinin, gelişmiş üst düzey zihinsel becerilerinin de gelişmiş olması bekleniyor Düşünmek yürümekse, üst düzey zihinsel becerilerin kazanılması, kısa mesafe koşuculuğuna benzetiliyor Nasıl kısa mesafe koşucuları, gerekli yöntemleri öğrendikten ve çok sayıda alıştırma yaptıktan sonra başarılı oluyorlarsa, üst düzey zihinsel becerilerin gelişmesi için de yöntem ve alıştırma gerekiyor Bu durum, Bloom’un aşamalı sınıflandırmasıyla ifade edilirse, bilgi düzeyinin üzerinde yer alan kavrama, uygulama, analiz, sentez ve değerlendirme düzeylerindeki davranışlar üst düzey zihinsel beceriler olarak kabul ediliyor Bilindiği gibi, bu davranış düzeyleri birbiri üzerine temelleniyor Kavrama düzeyi, önceden öğrenilenlerin yeni bir biçimde, yeni bir düzenlemeyle sunulması zihinsel becerilerini içeriyor Öğrenciler, yol-zaman grafiğini açıklayabiliyor, balıklarla kuşları karşılaştırabiliyor, gece-gündüzün nasıl oluştuğunu kendi sözcükleriyle anlatabiliyor ve saf madde ve karışım arasında ilişki kurabiliyorlar ve bu maddelere örnekler verebiliyorlar, verilen bilgilere göre hız-zaman grafiği çizebiliyorlar Uygulama düzeyi, problem çözmeyle ilgili zihinsel beceriler içeriyor Öğrenciler, kavradıkları, yani kendilerine mal ettikleri bilgileri yeni ve orijinal bir
problem durumunda kullanıp çözüme ulaşabiliyorlarsa bu düzeyde bir zihinsel sürece erişmiş oluyorlar Böylece; hidrolik fren sisteminde uygulanan kuvvete bağlı olarak ortaya çıkan frenleyici kuvveti hesaplayabiliyorlar, ışığın farklı yoğunluktaki ortamlarda hangi yolu izleyerek kırıldığını gösterebiliyor, serap ve gökkuşağı olaylarına transfer edebiliyorlar Analiz düzeyi, bir bütünü parçalarına ayırma, bu parçalar arasında ilişkiler kurmayla ilgili zihinsel beceriler içeriyor Öğrenciler, hava kirliliğine karşı önlemler önerebiliyor, gerikazanımla ilgili anket oluşturabiliyor, Güneş Sistemi’ndeki gezegenleri karşılaştırabiliyor, enerjiyle ilgili zihin haritası ya da kavram haritası yapabiliyor, hücreyle ilgili bulmaca hazırlayabiliyor, proje raporlarını yazabiliyorlar Sentez düzeyi, parçalardan ilişkiler ve kurallar geliştirerek yeni bir bütün oluşturmayla ilgili zihinsel beceriler içeriyor Varsayımlarını sınamak için yöntem geliştirebiliyor, yeni bir düşünce üretip buluş yapabiliyor, bilim gazetesi çıkarabiliyor, sesin yayılmasıyla ilgili deneyler, mineral, kabuk koleksiyonları yapabiliyor, basit malzemelerle virüs modeli hazırlayabiliyorlar, hayvanları farklı özelliklerine göre yeniden sınıflandırabiliyor, havanın varlığını gösterecek yeni deneyler üretiyorlar Değerlendirme düzeyi, bir yöntem ya da çözüm hakkında belirli ölçütlerin kullanılıp yargıda bulunulmasıyla ilgili zihinsel becerileri içeriyor Öğrenciler, güneş enerjisini kullanmayı savunabiliyor, ses kirliliğiyle ilgili kriterler çıkarabiliyor, doğa korumacılığıyla ilgili broşür hazırlayabiliyor, bir panelde gen aktarımlı bitkileri tartışabiliyor, Türkiye’nin maden zenginlikleriyle ilgili rapor hazırlayabiliyor, Mars’a yolculuk yapmakla ilgili zorluklar ya da sayıları artan Dünya yörüngesindeki yapay uydularla ilgili görüşlerini bildirebiliyorlar

İlköğretim çağı çocuklarında üst düzey zihinsel becerilerinin gelişmesine yönelik farklı etkinlikler uygulanıyor Bunlardan en bilineni, Bono’nun altı şapka yöntemi Bu yöntem de gösteriyor ki, “soru hazırlama” konusunda yeniden düşünmeliyiz Üst düzey zihinsel becerilerin gelişmesi, “Bu nedir”, “Kimdir?”, “Ne yaptı?”, “Ne oldu?”, “Neden?”, “Açıkla”, “Sırala” sorularının aşılıp, “Özetle”, “Kendi sözcüklerinle yaz”, “Sonra ne olacağını düşünüyorsun?”, “Anadüşünce nedir?”, “Ayrım yapabilir misin?”, “Bir örnek düşünebilir misin?”, “Bu düşünceyi sınayabilir misin?”, “Bunun yerine başka bir şey kullanılabilir mi?”, “Gruplayabilir misin?”, “Hangi etkenleri değiştirebilirsin?”, “Farklı bir yöntem uygulayabilir misin?”, “Benzerlikleri ve farklılıkları nedir?”, “Tasarlayabilir misin?”, “Başka yollar da geliştirebilir misin?”, “Hangisi daha olumlu?”, “Bunun daha iyi çözümü olabilir mi?”, “Bu konuda ne düşünüyorsun?” gibi sorularla sağlanacak Üst düzey zihinsel becerileri geliştirecek öyle etkin sorular hazırlanmalı ki, soru yanıtlamak, anlamlı bir uygulamaya (gözlemleme, inceleme, araştırma, keşfetme, deney, proje ve buluşa) dönüşmeli, düşünce geliştirmeyi, transfer etmeyi, doğrusal düşünmenin ötesine geçmeyi, karar vermeyi ve yaratıcı olmayı sağlayacak zorlukta, farklı ve günlük yaşamla örtüşen özellikte olmalı Buluş Atölyesi köşemizde yer alan sorular da bu özellikleri taşıyor

Buluş Atölyesi, 2003 yılının Ocak ayında “Katı pişmiş yumurtanın kabuğunu ellerinizi kullanmadan, kırmadan soymadan çıkarmanın yolu nedir?” sorusuyla başladı Atölyede, ilköğretim çağı çocuklarının, esnek öğrenme ortamında bilimin temel öğelerini (gözlemleme, inceleme, araştırma, keşfetme, deney, proje ve buluş) kullanarak ve verilen ipuçlarını değerlendirerek bir soruna çözüm bulmaları isteniyor Sorular, üst düzey zihinsel becerileri geliştirici özellikte olduğundan çocuklar, bilgiyi alıp özümlemektense bilgiyi sorgulamaya, analiz etmeye, uygulamaya, sentez yapmaya yönlendiriliyorlar Buluş Atölyesi, çocukların merak duygusunu uyandırıyor ve çözümleri bulana kadar merak düzeyinin devam

etmesini sağlıyor Üstelik eğlence ve oyun ortamı oluştururken mektuplar aracılığıyla karşılıklı iletişim de kuruyor Bu şekilde çocuklar, somut bilgilerin gerisinde ve ötesindeki ilke ve kavramları kendiliğinden ve kolayca öğrenebiliyorlar Atölye içinde çocuklar soruyla birlikte, soruyla ilgili temel bilgileri veren bir bölüm, onlara yol gösterecek küçük bir etkinlik, yararlanabilecekleri kaynaklar ve de konuyla ilgili tanımaları gereken bir bilimadamıyla da karşılaşıyorlar Bu bölümlerle bilgi düzeyinde yeterli aktarım yapılıyor Böylece, çocuklara kavrama, uygulama, analiz, sentez ve değerlendirme düzeyinde zihinsel becerilerini kullanmaları için olanak yaratılıyor

İki yıl içinde 24 atölyede, “Aynadaki görüntüsü de tıpkısı olan sözcükler neler?”, “Bir dosya kağıdının içinden bir kişinin geçebileceği delik nasıl açılır?”,” Müzeyi kimin soyduğunu bulabilir misiniz?”, “Dünyanın döndüğünü kanıtlayabilir misiniz?”, “Evde yapıştırıcı üretebilir misiniz?”, “Issız bir adada içme suyu nasıl elde edersiniz?”, “Kavanozun içindeki bardağı görünmez yapabilir misiniz?, “Madeni para saklı mendil neden yanmaz?”, “Makas kullanmadan yalnızca ellerinizle kuvvet uygulayarak ipi koparabilir misiniz?”, “Şekeri yakacak gizli madde ne?”, “Ne yaparsak madeni parayla kağıt aynı anda düşer?”, “2060 yılında olimpiyatlar Ay’da yapılsa neler olur?” gibi sorular sorduk Türkiye’nin her yerinden 1000’in üzerinde mektup aldık ve atölyeyi takip eden bir kitle oluştuğunu gördük Bu mektuplarda yaratıcı, sıradışı, kusursuz düşüncelerin arkasında ufukları açık, bilim ve teknolojiye dönük bir kuşakla karşılaşıyoruz Ülkemizde ve dünyada, çocukların doğuştan ve kendiliğinden sahip oldukları merak duygusunu, araştırma, keşfetme, inceleme ve bulma tutkusunun ilköğretim çağında zamanla kaybolduğunu görüyoruz Yeni yaklaşımların uygulamada daha çok yaygınlaşması ve üst düzey zihinsel becerileri geliştirici etkinliklere daha çok yer verilmesiyle çocukların bilimi seveceğine, bilime yönleneceğine ve bilimle uğraşacağına inanıyoruz

Kaynaklar
Bloom, B S Ve arkadaşları “Taxonomy of Educational Objectivres” New York Longman Publishing, 1980
YÖK/Dünya Bankası Milli Eğitimi Geliştirme Projesi, Öğretmen Eğitimi Dizisi
“Fen Öğretimi” YÖK, Ankara 1997
Eanes, Dr Robin, “Content Area Literacy: Teaching for Today and Tomorrow”Wadsworth Publishing, 1997
De Bono, E “Six Thinking Hats” Back Bay Books, 1999
Thibault, M “Bloom's Taxonomy In Action” Learn North Carolina, Aralık 2001
Kaptan, Doç Dr Fitnat, Korkmaz, Dr Hünkar İlköğretimde Etkili Öğretme ve Öğrenme Öğretmen El Kitabı Modül 7 “İlköğretimde Fen Bilgisi Öğretimi” MEB, 2002
TIMSS Üçüncü Uluslararası Matematik ve Fen Bilgisi Ulusal Raporu, MEB EARGED, 2003