Vitaminler - Vitamin Çeşitleri - Vitaminlerin Yapısı Ve Hangi Besinlerde Bulunurlar?

Vitaminler - Vitamin Çeşitleri - Vitaminlerin Yapısı Ve Hangi Besinlerde Bulunurlar?
Vitaminler - Vitamin Çeşitleri - Vitaminlerin Yapısı Ve Hangi Besinlerde Bulunurlar?

VİTAMİNLER
Canlılardaki normal vücut metabolizması için, az miktarda ama mutlaka gerekli olan organik bileşikleridir İnsanın dengeli bir beslenme yapabilmesi, protein, karbonhidrat ve yağın yanında yeterli vitaminleri de almasına bağlıdır Besinlerle alınan vitaminler sindirime uğramadan, doğrudan emilerek kana karışırlar
I Vitamin Çeşitleri:
Vitaminler yağda eriyenler ve suda eriyenler olmak üzere iki gruba ayrılırlar
a) Yağda eriyen vitaminler: Yağda ya da yağ çözücüde eriyen vitaminlerdir Fazla alınmaları durumunda karaciğere depo edilebilirler Bu nedenle, bu vitaminlere bağlı hastalıklar nadir görülür Örneğin, karaciğerde depolanan a vitamini, bu vitaminde hiç almayan bir kimseye on ay kadar yetebilir Yağda eriyen vitaminler a,d,e ve k vitaminleridir
A vitamini : Bu vitamin eksikliğinde büyüme ve gelişme yavaşlar Çünkü e vitamini ile beraber büyümede de etkilidir Yetersiz alındığında, merkezi sinir sisteminde bozukluklar çıkar Göz dokularında bozulmalar ve gece körlüğü başlar İnsan a vitamininin iki şekilde karşılayabilir: Birincisi ; a vitamini halinde, karaciğer, yumurta sarısı, balıkyağı ve tereyağında bulunur İkincisi; provitamin a (karoten) halinde, vücuda alındıktan sonra ince bağırsak ve karaciğerde a vitaminine çevrilir ve karaciğerde depo edilir
D Vitamini : Bu vitamin eksikliğinde kalsiyum ve fosfor metabolizması bozulur ve kemikleşme olmaz Çocuklarda kemik eğriliği olarak görülen raşitizm hastalığı orta çıkar Bu vitamin balık yağı, süt, yumurta akı ve karaciğerde bulunur D vitamini öncül maddesi basız bitkisel ve hayvansal besinlerle vücuda alınarak, deriden güneş ışığının yardımıyla D vitaminine dönüştürülebilir
UYARI : A ve D vitaminleri suda ermedikleri için, vücuttan atılamaz ve depolanırlar B nedenle fazlası vücuda zarar verir
E vitamini : Özellikle bitki tohumlarından elde edilen yağlarda bulunur Günlük besinlerde bulunduğu için eksikliği fazla görülmez E vitamini eksikliğinde kısırlık görülür Bu vitaminin eksikliğinde ayıca karaciğer, kalp ve damar hastalıkları ortaya çıkar ve büyüme yavaşlar
K Vitamini : İnsan vücudunda, bağırsakta yaşayan bakteriler tarafından sentezlenir Balık, et, süt ve yeşili sebzeler K vitamini bakımında zengindir Bu vitamin eksikliğinde kanın pıhtılaşması gecikir Çünkü bu vitamin pıhtılaşmada etkili olan bir maddenin karaciğerde yapılmasını sağlar
b) Suda eriyen vitaminler : B grubu olarak adlandırılan B1, B2, B3, B5, B6, B7, B9, B12 ve C vitamini suda eriyen vitaminlerdir Fazlası vücutta depo edilemez İdrarla atılır Bu nedenle her gün ihtiyaç kadar alınması gerekir
B1 Vitamini ( Thiamin ) : Vücuda az alındığında, iştahsızlık dirençsizlik ve kas krampları görülür Fazla eksik olursa beri beri denilen sinir sistemi zayıflaması hastalığı ortaya çıkar B1 vitamini tahıl kabuklarında bol miktarda bulunur
UYARI : B1 vitamini içeren yiyecekler suda pişirilirken, vitaminin büyük kısmı suya geçer Bu nedenle bu su atılmayıp kullanılmalıdır
B2 Vitamini ( Riboflavin ) : Büyüme ve gelişme için gerekli bir vitamindir Karbonhidrat, protein ve yağlardan enerji elde edilmesinde etkilidir Vücuda demir emilimini kolaylaştırır Solunum enzimlerinin yapısına katılır Eksikliğinde deride beyazlıklar, tırnakların kırılması, deri ve ağızda yaralar oluşur
B3 Vitamini ( Niasin=Nikotinik Asit=PP ) : Karbonhidrat, protein ve yağ metabolizmasında rol oynar Eksikliğinde deride yaralar, saçlarda ağarma, dökülme, kepeklenme ve sinir sistemi bozuklukları görülür Eksikliğinde vücudun özellikle ışık gören kısımlarında kırmızı deri yangısı şeklinde ortaya çıkan pellegra hastalığı görülür Hastalığın ilerleyen safhalarında ruhsal dengesizlikler ortaya çıkabilir
B5 Vitamini (Pantotenik Asit ) : Karbonhidrat,protein ve yağ metabolizmasında etkilidir Eksikliğinde deride yaralar,saçların renginin değişmesi,sinir sistemi bozuklukları ve saç dökülmesi görülür
B6 Vitamini (Pridoksin ) : Alyuvarlarda solunum gazlarını taşıyan, hemoglobinin sentezinde gereklidir Eksikliğinde kan yapımında ve sinir sistemine bozulma, sinirlilik, uykusuzluk ve yorgunluk görülür
B7 Vitamini (Biotin ) : Bu vitamin enzimlerin yapısına katılan koenzim olarak görev yapar Karaciğerde amonyaktan üre oluşumunda, yağ asitleri ve amino asitlerin kullanılmasında etkilidir
B9 Vitamini (Folik Asit ) : Kemik iliğinde kan hücrelerinin yapımında ve amino asit metabolizmasında görevlidir Eksikliğinde kansızlık (anemi ) ve deride yaralar görülür
B12 Vitamini (Kobalamin ) : Protein metabolizması için gereklidir Kemik iğlinde kana yapımında görev alır Bu vitaminin eksikliğinde kansızlık, iştahsızlık, yorgunluk ve ruhsal bozukluklar görülür İnsanda bağırsakta yaşayan bakteriler bu vitamini sentezlerler
C Vitamini : Hücre metabolizmasında, zehirlerin etkisini yok etmede, hücreler arası maddenin oluşmasında, yaraların iyileşmesine, kan yanında ve hemoglobinin yapımında rol oynar Eksikliğinde damar duvarlarındaki hücrelerin yapısı bozulur Bu durumda kan kılcal damarlardan sızar İlk olarak diş etlerinde kanamalar şeklinde ortaya çıkar Belirtileri bu şekilde olan hastalık skorbüt adını alır
II Vitaminlerin İnsan Vücudu İçin Önemi :
İnsan vücudu vitaminleri ve vitamin öncüllerini (provitamin a gibi ) dışarıdan hazır almak zorundadır Vitaminler vücuttaki reaksiyonları gerçekleştiren enzimlerin yapısına katılırlar U nedenle vitamin eksikliklerinde reaksiyonlar gerçekleşmez
Vitaminlerin vücuttaki bazı önemli görevleri şunlardır :
Büyüme, gelişme ve üremeyi sağlamada etkilidirler
Vücudu hastalıklardan korur direncini arttırır
Vücudu kansızlıktan ve kanamadan korur
İskelet sisteminin oluşumu ve gelişmesinde özellikle kemiklerin sertleşmesinde etkilidirler
UYARI : Vitaminler kolay bozulurlar Örneğin; A, C, D ve E vitaminleri oksijenle temas ettiklerinde, A, B, E ve K vitaminleri ışığa maruz kaldıklarında, C ve E vitaminleri de demire temas ettiklerinde bozulurlar
III Vitamin Bakımından Zengin Besinler :
Vitaminlerin kaynağı çoğunlukla yeşil bitkilerdir İnsanlar vitamin ihtiyaçlarını ya doğrudan bitkileri yiyerek , ya da bitkilerle beslenen hayvanları yiyerek karşılarlar Vitamin bakımından zengin besinler ve vitamin eksikliğinde ortaya çıkan hastalıklar aşağıdaki tabloda gösterilmiştir
Vitamin Adı
Besin Kaynağı
Eksikliğinde Görülen Rahatsızlıklar
A Vitamini
Yağ, Peynir, Süt, Karaciğer, Taze Yeşil sebze
Gece körlüğü, kalp ve böbrek hastalıkları, vücut direncinde azalma
D Vitamini
Yağ, Süt, Yumurta Akı, Karaciğer, Balık Yağı
Kemik hastalıkları (Raşitizm, osteomalasi) dişlerde bozukluklar
E Vitamini
Bitkisel yağlar, tahıllar, yeşil yapraklı sebzeler
Karaciğer, kalp, damar hastalıkları, kısırlık, büyümede gerileme
K Vitamini
Balık eti, süt, yeşil yapraklı sebzeler
Pıhtılaşmada gecikme, karaciğer safra kesesi hastalıkları
B1 Vitamini
Bira mayası, tahıl kabukları, soya fasulyesi, karaciğer, dalak, böbrek
Sinir sistemi bozuklukları eklemlerde şişmeler, kalp yetmezliği
B2 Vitamini
Bira mayası, tahıllar, yeşil sebzeler, karaciğer, böbrek, et, süt, yumurta
Ciltte beyazlıklar, yaralar, sinir sistemi bozuklukları, kansızlık
B3 Vitamini
Karaciğer, kalp, balık, böbrek, ceviz, fındık, fıstık, baklagiller
Sinirsel bozukluklar, deride yaralar, sindirim sistemi bozuklukları
B5 Vitamini
Tahıllar, karaciğer, böbrek, yağ, kuru sebze, meyve
Deride yaralar saç dökülmesi, saçların renginin değişmesi, sinirsel bozukluklar
B6 Vitamini
Bira mayası, tahıllar, pirinç, et, süt, baklagiller, yumurta
Sinirsel bozukluklar, Anemi, ciltte yaralar
B7 Vitamini
Yeşil sebzeler, karaciğer, böbrek
Sinirsel bozukluklar, ciltte yaralar
B9 Vitamini
Ispanak ve diğer yeşil sebzeler, karaciğer, böbrek
Deride yaralar, karaciğer ve sinir sistemi bozuklukları
B12 Vitamini
Et, balık, yumurta ve süt ürünleri
Kansızlık, sinir sistemi bozuklukları, yorgunluk, baş ağrısı
C Vitamini
Kuşburnu, kırmızı biber, yeşil yapraklı sebzeler, portakal, limon, patates
Diş eti kanaması, yorgunluk, yaraların geç iyileşmesi, (skorbüt) tembellik, isteksizlik

)A) Yağda Çözünen Vitaminler :

A Vitamini :

En tanınmış doğal bileşik vitamin A alkol’dur Doymamış zincirli hidrokarbon içeren bir alkoldür Bu zincirde bulunan dört konjuge çift bağ b Ionen halkasındaki çift bağ ile de konjuge durumundadır Doğada daima halka ve çift bağlara göre trans şeklinde oluşur Sentezlenen A-vitamini de trans şeklindedir Alkol olduğu için genellikle ester oluşturur Doğal vitamin A yüksek karbonlu yağasitleri ile esterleşmiş durumdadır Bunlar hava oksijeni, sıcaklık, ışık etkisi, katalizörler gibi fiziksel ve kimyasal etkenlere karşı dayanıklıdır A2 vitamini az bulunur ve vitamin etkisi A1 e göre % 40 daha azdır

D Vitamini :

D3 Vitamini

İki önemli üyesi vardır Bunlar D2 vitamini (Ergokalsiferol), diğeri D3 vitamini ( Kolekalsiferol)’ dir Her ikisi de UV ışınlarla ışınlanmasıyla elde edilir Sterinlerden 7-dehidrokolesterin den D3 vitamini Ergosterinden D2 vitamini oluşurD-vitaminleri renksiz, kokusuz maddelerdir Yağlarda O2’ye karşı 1000C de bile kararlı (A-Vitaminden farkı), ışığa duyarlı, bazik ortamda çabuk bozulan, yağlarla organik çözgenlerde iyi çözünen maddelerdir Optikçe aktiftirler, aktifliği içinde bulunduğu ortama göre değişir Doğada hiçbir maddede büyük oranlarda oluşmazlar En çok balık karaciğerinde bulunur İnsanlar için bu vitaminin kaynağı et ve süt ürünleridirler Provitamin D deride depolanır İnsan bedeninde D-Vitaminleri güneş ışığının etkisi ile oluşur

E Vitamini :



a-Tokoferol

a-Tokoferol (5,7,8-Trimetil tokol)
b-Tokoferol (5,7-Dimetil tokol)
g-Tokoferol (7,8-Dimetil tokol)
d-Tokoferol (8-Metil tokol)

Üç izomeri vardır Üçü de Kroman türevidir 2 Karbonda uzun zincir tokol molekülü içerirler E vitamini başta buğday özü ve mısır özü yağı olmak üzere bitkisel yağlarda ve hayvan etlerinde bulunur Hücre içerisinde en çok mitokondrilerde yoğunlaşmıştır E vitamini noksanlığında dişi farelerde doğurganlık fonksiyonu bozulur, erkek farelerde erkeklik hücreleri zarar görür Kobay ve tavşanlarda kaslar ve karaciğerlerde bozukluklar görülür İnsanda noksanlığının meydana getirdiği belirtiler belli değildir

K Vitamini :
K-Vitaminleri Naftokinon türevidir İki izomeri önemlidir K1-Vitamini ve K2-Vitaminidir Aralarındaki fark yan zincirin biribirinden farklı olmasıdır K2 nin yan zinciri 30 karbonlu squalen kökü ve k1 in ise fitil’dir
K1 vitamini sarı vizkos bir yağdır Katı ve sıvı yağlarda çabuk çözünür Işık, alkali ve kuvvetli asitlerde, oksitleyicilere karşı duyarlıdır Tavuk karaciğer yağında, ıspanak, lahana gibi yeşil sebzelerde bulunur K2 vitamini bakterilerden elde edilir Kanın pıhtılaşmasını sağlar Özel bir enzime bağlı olup olmadığı bilinmemektedir Yeni araştırmalara göre solunumda hidrojen taşımada görev yaptığı bulunmuştur


B)B) Suda Çözünen Vitaminler :

B Vitamini : B-Grubu vitaminleri, vitamin araştırmacılarının tarihi gelişimi içinde bulunan bir grup vitamin, suda çözünmeleri, oluşmaları ve koenzim etkilerinin benzerliğine dayanılarak B-Grubu adı altında toplanmıştır Bu grubu oluşturan vitaminlerin kimyasal yapısı farklıdır

B1 Vitamini :



B1 Vitamini, (Aneurin, Tiamin), beyaz renkte zayıfça bira mayası gibi kokan, suda kolay, alkolde güç çözünen, bazen eter gibi hidrofob çözgenlerde hiç çözülmeyen bir maddedir Nötral ve bazik ortamlarda çabuk parçalanır Hava bunu hızlandırır Asitli ortamda oldukça dayanıklıdır Pirinç, hububat, sebzelerde, patates, bira mayası, et, süt’ de bulunur Yokluğu Beriberi hastalığı yapar Besinlerde kısmen serbest kısmen de difosfat bileşiği halinde bulunur

B2 Vitamini (Riboflavin) : Flavinler sınıfındandır Sentezi yapılmıştır Üç kondense halkalı bir boyarmaddedir Yan zincir olarak 9 karbon atomuna beş karbonlu şeker (Ribit) bağlanmıştır



Suda oldukça zor çözünür Çözeltisi sarı yeşil fluoresans özelliğini gösterir Sudaki çözünürlüğünü üre, p-aminobenzoikasit gibi yabancı maddeler arttırır Amfoter karakterlidir Hem asitler hem de bazlarla tuz yapar Sıcaklık ve hava oksijenine karşı dayanıklıdır Işıkta parçalanır Süt, et, karaciğer, böbrek, tavuk yumurtası, bira mayası ve bazı sebzelerde bulunur Sadece canlı hücrelerde oluşur
Piridoksin, B6 Vitamini (Piridoksol) :



Piridoksin ve koenzimleri bitkilerde, tahıllarda ve hayvansal besinlerde yaygın olarak bulunur İnsanın günlük gereksinimi 1,5 mg dır Noksanlığında dermatit (deri bozukluğu) olur Hiç bulunmaması halinda merkezi sinir sistemi etkilenir, sara nöbetleri şeklinde titremeler, bayılmalar olur Piridoksin bakteriler iin büyüme faktörüdür
B12 Vitamini : B12 vitamin grubu, molekülü en karmaşık olan vitamindir Bileşimi, porfirin halkasının hemoglobinin bağ yapısına benzer şekilde Co3+ iyonuna bağlı kompleks bir yapıdadır Sadece burada Fe2+ nin yerini kobalt iyonu almıştır İnsanlar için B12 kaynağı karaciğer ve böbrektir Mayalanma olaylarında ana ve yan ürün olarak büyük miktarda elde edilir B12 nin noksanlığı insanlarda normal beslenme halinde görülmez Aşırı vegetaryanlarda B12 noksanlığı mide hastalığı yapar

Askorbik asit (C Vitamini):


Askorbik asit, hayvansal besinlerde bulunmakla beraber en çok yabani gül tohumu, limongiller, çilek, kuş üzümünde bulunur Molekül yapısı karbonhidratlardan heksozlara benzer Heksonoikasidin lakton’udur Birçok hayvan organizması askorbik aist sentezini yapabildiği halde, insan yapamamaktadır Dışarıdan alması gerekmektedir Askorbik asit, diğer suda çözünen vitaminlerden daha basit bir yapıya sahiptir Lakton halkasında “endiol” yapısı vardır ve bütün endioller gibi indirgen özelliktedir Lakton halkası bozulmadan yükseltgenecek olursa dehidroaskorbik asit meydana gelir ki bu da zayıf bir C vitamini

etkisi vardır C vitamininin bir koenzim etkisi yoktur ve herhangibir proteine bağlı olmadan etkisini gösterir C vitamininin, prolinden hidroksiprolib; lizinden hidroksilizin oluşmasında ve kalsiyom metabolizmasında etkin olduğu anlaşılmıştır Ancak reaksiyon mekanizması açığa kavuşmamıştır