Doğal Afetlerin Nedenleri Nelerdir? Doğal Afetlerinoluş Sebepleri Nelerdir?

Doğal Afetlerin Nedenleri Nelerdir? Doğal AfetlerinOluş Sebepleri Nelerdir?
Doğal Afetlerin Nedenleri Nelerdir? Doğal AfetlerinOluş Sebepleri Nelerdir?
DOĞAL AFETLER

Jeolojik Afetler
Meteorolojik Afetler
Doğada hiçbir şey durağan değildir Gerçekte doğa, düzenli değişimlere sahiptir
Bu değişimler bazen önceden tahmin edilebilir gelişmelerdir veya mevsimsel hava koşullarında olduğu gibi normal bir döngüsel olaylar dizisidir Buna rağmen büyük çoğunluğu önceden tahmin edilememektedir Önceden tahmin edilemeyen bir olay meydana geldiğinde ve bu olay olağanüstü bir özellik gösterdiğinde hem insanlar, hem de çevrenin diğer öğeleri için bir tehlike halini alır Bu durumda, böylesi bir olay, doğal afet olarak tanımlanır
Doğal afet kavramının ortaya çıkışı ile ilgili bir diğer özellik ise, doğal bir çevrede varlığını sürdüren toplumların beklenmedik bir anda canlarının, mallarının ya da güvenliklerinin tehlikeye girmesi veya yok olmasıdır Bunlar çığ, kıyı erozyonu, kuraklık, deprem, sel, sis, don, dolu, toprak kayması, yıldırım, kar, kasırga (tropikal siklon, tayfun), hortum, volkanik patlamalar, tsunami ve rüzgârdır Bazı çevresel bozulmalar da bir afet nedeni olabilir veya bunların yayılmaları bir afetin ortaya çıkmasına sebep olabilir (sözgelimi, ormanların yok edilmesi ve çölleşme gibi )
En genel tanımıyla afet; insanların yaralanmalarına ya da yaşamlarını yitirmelerine neden olan ve/veya mal, tarım ve çevreye zarar veren tehlikeli durumlar veya olaylardır
Sıklık ve tehdit: Bazıları çok sık meydana gelirler ve bu nedenle de diğerlerine göre çok daha büyük bir tehdit oluştururlar
Etki süresi: Bazıları uzun bir dönem sonrasında biterken, bazıları ise süre sınırlamasına sahip değildir (bir hortum sınırlı bir sürede sona ererken, bir kuraklık yıllarca sürebilir)
Başlangıç hızı: Bazı felaketler aniden bazıları da günler ya da saatler öncesinden uyararak meydana gelirler
Etki alanı: Bazı felaketler küçük bir alanda etkili olurken bazıları ülkenin tamamını etkileyebilirler Bazıları ise tek bir afetin neden olduğu ve başlangıçta küçük bir alanda etkili olan fakat zincirleme reaksiyonlarla diğer birçok afete de sebep teşkil eden ve böylece çok daha büyük alanlarda etkisini gösteren felaketlerdir
Tahrip gücü: Bu durum çoğunlukla zararın tipine göre değişir
Önceden tahmin edilebilirliği: Bazı afetler belirli bir düzende ve belirli bir yolu izlerler, bazıları ise aniden ortaya çıkarlar ve etkileri tahmin edilemez (sözgelimi, bir nehir taşkını, genellikle, taşkın ovası olarak bilinen bir alanla sınırlıyken, zehirli gaz sızıntıları sınır tanımazlar )
Kontrol edilebilirliği ve insanlara zararı: Bazı felaketlerde, bizler, tamamen çaresiz kalırız ve felaketleri kendi doğal akışlarına bırakmak zorunda oluruz Bazılarında ise, oluşumlarını önleyemesek bile etkilerini en aza indirebilecek önlemleri almamız mümkündür (sözgelimi,
tornadolar ve orman yangınları için önceden tedbir alınabilir ve kontrol altında tutulabilir)
Doğal Afetler Nelerdir?
a) Deprem
b) Kuraklık,
c) Su Baskını (sel),
d) Volkan Patlaması
e) Kaya Düşmesi,
f) Fırtınana, Kasırga, Tayfun, Hortumlar,
g) heyelan,
h) Tsunami (Dev dalgalar),
i) Çığ
j) Göktaşı düşmesi
k) Ani iklim değişimleri
l) Doğal radyasyon

Başa dön
JEOLOJİK AFETLER
Yer Kürenin Yapısı
Levha Hareketleri
Deprem ve Faylar

Yer hareketlerinin meydana getirdiği Afetlere, Jeolojik afetler denir
Bunlar deprem, volkan patlamaları, toprak kayması, Tsunami ve benzerleri dir Yerküre'nin Yapısı

Yerküre’nin içi ile ilgili bilgilerimiz en üst katmanlar dışında ikinci elden Yerbilim (jeoloji) çalışmaları ile yapısı anlaşılmaya çalışılan Yerküre’ye ait bilgilerin çoğu, sismik dalgaların incelenmesi sayesinde elde ediliyor Depremler sonucu oluşan doğal veya bilim adamlarının oluşturduğu yapay sismik dalgaların, farklı yapılardaki katmanlarda farklı davrandıkları biliniyor Yerküre içinde hareket eden bu dalgaların davranışlarının incelenmesi sonucunda Yerküre’nin iç yapısı anlaşılabiliyor



Yerküre’nin merkezinde katı haldeki nikel ve demirden oluşan İç Çekirdek bulunuyor Bu çekirdeği çevreleyen Dış Çekirdek ise, içindeki sülfür ve oksijen nedeniyle ergime noktası düştüğü için sıvı halde bulunan nikel ve demirden oluşuyor 45 milyar yıldır soğumasına rağmen hala çok sıcak olan çekirdek, Yerküre’nin manyetik alanının oluşmasındaki etken Daha sonra gelen ve Alt Manto ve Üst Manto diye ikiye ayrılan Manto ise, kısmen ya da tümüyle eriyik durumdaki kayaçlardan oluşan magmayı içeriyor Demir, magnezyum, silikat ve oksijence zengin mineralleri içeren Manto’dan sonra, bu katmanların en incesi olan ve okyanuslar ile kıtaları barındıran Yerkabuğu bulunuyor Oksijen ve silikatca zengin Yerkabuğu’nda, okyanus kabuğunu oluşturan bazalt, en çok
bulunan kayaç Kıtalardan oluşan kabuk kısmı ise bazalt ile daha az yoğun olan granit, kumtaşı, kireçtaşı gibi kayaçları barındırıyor
Yerküre’nin üst katmanları fiziksel olarak ayrı bir bölümlemeyle de incelenebilir Litosfer (taşküre) adı verilen sert katman, Yerkabuğu ve Üst Manto’nun en üst kısmından oluşur Astenosfer ise Litosfer’in altındaki, plastik özellikleri gösteren akışkan Üst Manto bölümüdür Litosfer tek parça değildir, okyanus ve kıtaların sınırlarından farklı şekilde levhalara bölünmüştür



Manto katmanı, yeryüzündeki hareketliliğin en büyük nedenidir Manto’nun alt bölümleri üst bölümlerine göre çok daha sıcaktır Burada oluşan konveksiyonda, daha sıcak olan magma yükselir, soğur, katılaşır ve Üst Manto’daki daha soğuk kayaların batmasına neden olur Batan bu kayalar, tekrar ısınır, ergir ve yükselir Henüz tam anlamıyla modellenemeyen bu devinim, Litosfer’deki levhaların hareket etmesine neden olur
Levha Hareketleri

Başa dön
Yerküre’nin üst katmanları, bir bütün halinde olmayıp, sürekli hareket halinde olan levhalardan oluşuyor Manto’daki ısı akımlarının neden olduğu bu hareketler sırasında levhalar birbirinden uzaklaşır, yaklaşır birbirlerine çarpar veya birbirlerine göre yanal olarak kayarlar Bu hareketlilik sonucunda, levha sınırlarında, uzun zaman dilimleri ile baktığımızda yeni okyanuslar, yeni kıtalar, sıradağlar ve yanardağlar oluşur Depremler ve volkanik aktivitelerin nedeni de tüm bu hareketliliktir




Günümüzde Litosfer’de 1 ila 15 cm/yıl arasında hızlarla hareket halinde bulunan 7 ana ve birçok küçük levha vardır Bunların hareketleri çok karmaşıktır ve bu hareketlerin niteliğinin tam olarak saptanması, depremlerin zamanının önceden kestirilmesi için gereklidir
Levhaların birbirleriyle etkileşimleri bakımından levha hareketlerini 3 ana başlıkta toplayabiliriz Uzaklaşma-ayrılma; yakınlaşma-çarpışma; yanal yer değiştirme-sıyırma Bu hareket türleri, aynı zamanda bu sınırlarda oluşan depremlerin ve volkanik faaliyetlerin niteliklerini de belirler
Başa dön
Uzaklaşan-Ayrılan Levhalar
Birbirinden uzaklaşan levhaların aralarındaki yarıktan , Astenosfer’den gelen magma yeryüzüne yayılır Bu eriyik yüzeye çıktıkça katılaşır ve yerkabuğuna eklenir Astenosfer’den gelen eriyik kuvvet uygulamaya ve böylece levhalar birbirinden ayrılmaya devam eder Bu ayrılma genelde daha ince olan okyanus tabanında görülür ve Atlas Okyanusu ortasındaki sırt buna çok iyi bir örnektir Bu ayrılma kıtada meydana gelirse yeni bir okyanus tabanı oluşuyor demektir Doğu Afrika’daki ayrılma henüz bir deniz oluşması için yeterli değilse de, gidiş o yöndedir Bu tür ayrılmalar, Astenosfer’den gelen eriyiğin katılaşarak taşlaşmasına ve levhaların büyümesine neden olur
Uzaklaşan levhalar arasında Litosfer çok ince olduğu için, buralarda büyük depremlere yol açacak enerji birikimleri olmaz Buradaki depremlerin odakları çoğu zaman yüzeye yakındır
Yakınlaşan-Çarpışan Levhalar
Levhaların birbirine yaklaşması ve çarpışması ise üç değişik şekilde olabilir:
Okyanusal ve kıtasal levha karşılaşmalarında, daha yoğun olan okyanusal levha (yoğunluğu 28 - 30 gr/cm3) , kıtasal levhanın (yoğunluğu 27 gr/cm3) altına dalar Alta dalan kısım derinlere indiğinde ergimeye başlar ve bu magmanın bir kısmı, kıta tarafında yanardağ kümelerinin oluşumuna neden olur Güney Amerika Levhası’nın altına dalan Nazca Levhası’nın yol açtığı And Dağları buna bir örnektir
İki okyanusal levhanın karşılaşmasında da, yine bir levha diğerinin altına dalar Yukarıdakine benzer şekilde yüzeye çıkan magma okyanus tabanında yanardağlar oluşturmaya başlar Eğer bu aktivite devam ederse, yanardağ okyanus yüzeyini aşabilecek yüksekliğe erişir ve adalar oluşur Filipinler’deki birçok volkanik ada bu şekilde oluşmuştur
İki kıtasal levhanın karşılaşmasında ise, genellikle levhalardan hiçbiri diğerinin altına dalmaz Levhaların arada sıkışan bölümleri yeni dağlar oluşturur Himalayalar’ın halen süren oluşumu buna iyi bir örnektir Yakınlaşan ve çarpışan levhaların sınırlarında oluşan depremler çok değişik derinliklerde ve büyüklüklerde olabilir Özellikle bir levhanın diğerinin altına daldığı bölgelerde odakları derinlerde büyük depremler oluşur
Yakın
Yanal Yer Değiştirme-Sıyırma
İki levhanın birbirini sıyırarak yer değiştirmesi sırasında Litosfer’de artma veya azalma olmaz İki levha arasındaki sürtünme çok fazla olduğu için harekete belli bir süre direnç gösterirler Bu bölgede artan gerilim periyodik büyük depremler ile çözülür Kuzey Anadolu fay hattı ve Kaliforniya’daki San Andreas fay hattında bu tip levha hareketi gözlenir
Bu tip levha hareketlerinde oluşan depremlerin odakları çoğunlukla yüzeye yakın veya orta derinliktedir Sürtünme ve kırılma uzunca bir hat boyunca oluşabileceği için büyük depremler meydana gelebilir
Sıcak Noktalar
Depremlerin ve volkanik aktivitenin büyük bir kısmı levha sınırları çevresinde oluşur



Ancak volkanik kökenli olan Hawaii ve çevresindeki adalar örneğinde olduğu gibi levha sınırlarına çok uzak volkanik oluşumlar da vardır Bunlar mantoda sıcaklığı çok yüksek olan ve bu nedenle sıcak nokta adı verilen küçük bölgelerden yerkabuğu dışına kadar yükselen magma etkisiyle oluşur Levhalar hareketli ama sıcak noktalar sabit olduğu için sıra sıra yanardağlar veya yanardağ adaları ortaya çıkar
Levha hareketlerinin incelenmesi sayesinde bugün, büyük depremlerin % 90’nın nerelerde olacağını bilebiliyoruz Ancak zamanlarını kestirmek için levha sınırlarındaki davranışların detaylı olarak araştırılması gerekiyor
Depremler ve Faylar

Başa dön
Hareket eden levhalar birbirleri üzerine kuvvet uygularlar Bu kuvvet yerkabuğundaki kayaçların direnç göstermesi yüzünden belli bölgelerde enerji birikimine yol açar Bu enerji, kayaçların kırılma sınırını aştığı anda da kırılma (faylanma) olur ve biriken enerji açığa çıkar Levha hareketleri yüzünden birikmiş gerilme enerjisinin aniden boşalmasına deprem diyoruz (Ayrıca aktif volkanların içindeki hareketlilik nedeniyle oluşan ve yapıları farklı olan küçük depremler de vardır)






Normal Fay
Ters Fay
Doğrultu Atımlı Faylar





Çöküntü: İki normal faylanma arasındaki bloğun çökmesi sonucu oluşur Yükselti: İki normal faylanma arasında yüksekte kalan bloğa denir

Deprem sırasında açığa çıkan enerji, ses veya su dalgalarına benzeyen ve sismik dalgalar adı verilen dalgalar ile yayılır Bu dalgalardan Cisim Dalgaları, P dalgaları ve S dalgaları olarak ikiye ayrılır P dalgaları, en hızlı yayılan bu yüzden deprem kayıt aletlerinde (sismograf) en önce görülen dalgalardır P dalgalarında, titreşim hareketi yayılma doğrultusu ile aynıdır Daha yavaş yayılan S dalgaları, kayıt aletlerinde ikincil olarak görülen ve titreşim hareketi yayılma doğrultusuna dik olan dalgalardır S dalgaları sıvı içinde yayılamazlar Yüzey Dalgaları ise Cisim Dalgaları’na göre daha yavaş yayılırlar ancak genlikleri daha büyüktür Hızı daha fazla olan Love ve genliği daha büyük olan Rayleigh dalgaları olarak ikiye ayrılırlar Yapılarda yıkıma yol açan dalgalar S dalgaları ile yüzey dalgalarıdır



Deprem sırasında yer yüzeyinde de çeşitli değişimler gözlenir:
Yüzey Kırıkları: Deprem odağı eğer yüzeye yakınsa yüzeyde de kırılmalar görülür
Heyelanlar, Çökmeler: Sağlam olmayan zeminlerde, sismik dalgalar nedeniyle toprak hareket eder
Çamur Akıntıları: Yeraltı sularının harekete geçmesiyle oluşur
Zemin Sıvılaşması: Suya doygun zeminler sismik dalgalar nedeniyle sıvı gibi davranır
Tsunamiler: Okyanus kıyılarında dev deniz dalgaları oluşur
Başa dön

METEOROLOJİK AFETLER
Seller ve Nehir Taşkınları
Kar ve Buzlanma
Çığ Tehlikesi
Kuraklık, Çölleşme ve Küresel Isınma
Çevre Kirliliği ve Kıtlık Tehlikesi
Diğerleri

Atmosfer olayları sonucu ortaya çıkan afetlerdir
Başa dön
Bunlar, atmosfer olaylarının, insan için yararlı olduğu en uygun sınırı aşmasıyla meydana gelirler Meteorolojik olaylar, atmosfer olayları ve özelliklerinin insana yararlı olma sınırını aştığı andan itibaren afet özelliğini kazanmaktadır Başka bir ifadeyle bunlar normale göre; aşırı, fazla şiddetli ya da eksik olduğu zaman, zararlı olmakta ve artık afet şeklinde nitelendirilmektedir
Yeryüzündeki doğal afetlerin çok büyük bir bölümü meteorolojik tehlikelerden kaynaklanır Atmosferdeki hava hareketleriyle, okyanus yüzeyi ve yeryüzü şartlarına bağlı olarak gelişir, yer yer büyük zararlar doğururlar Ülkeler ve mevsimlere göre değişen etkileri vardır Bazıları başlı başına doğal afettir Bireysel veya toplum düzeyde zaman zaman hayati derecede etkili sonuçlar doğuruyor
Meteorolojik ve Hidrolojik Karakterli Doğal Afetler
1)Seller- Nehir Taşkınları-Su Baskını
2)Kar, Buzlanma ve Tipi
3)Çığ
4)Don-aşırı soğuk
5)Fırtına Şiddetli rüzgârlar, Hortumlar, Tayfunlar,
6)Dev dalgalar, Tsunami
7)İklim değişikliği, Kuraklık , küresel ısınma
8)Yıldırım
9)Sıcak hava dalgaları,
10)Sağanak yağış, Dolu
11)Sis
12)Orman yangını

1) SELLER ve NEHİR TAŞKINLARI
Başa dön
Sel hasarı
Aşırı yağışlar veya diğer nedenlerle bir yerin geçici olarak sular altında kalması sonucu meydana gelen hasar ve kayıplardır Yerleşim bölgelerinde, ekili alanlarda, ulaşım güzergâhlarında etkili olur
Ani sel
Kısa süreli ve şiddetli yağışlar neticesinde nehirlerde, su kanallarında yağmur sularının hızla yükselerek, cadde ve sokaklarda akmasıyla oluşan hasarlar su altında bırakarak ve ulaşımı aksatarak etkili olur
Nehir taşkınları
Meteorolojik nedenlerle kendiliğinden gelişen hallerde veya baraj kapaklarının açılmasıyla nehrin normal yatağının dışına taşarak çevreye zarar vermesi durumu su altında bırakarak, evleri ve altyapıyı yıkarak etkili olur
Nasıl etkiliyor
Bir karış sel suyu bile insanı düşürebilir,
Diz seviyesindeki sel suyu otomobili sürükler,
Güçlü seller, ağaçları ve kayaları yuvarlar,
Enerji ve iletişim hatlarını tahrip eder,
Sellerin getirdiği çamur ve mil tabakası çevreyi kaplar,
Toprak kaymalarına neden olur,
Toprak kaymalarıyla akarsu yatağı genişler,
Nehir yataklarında bulunan yerleşim alanlarını ve endüstriyel tesisleri yıkar,
Altyapıyı kullanılmaz hale getirir,
Hayvan barınaklarında kayıplara neden olur,
Sulara kapılan canlılar boğulup ölebilir veya kaybolabilir,
Neler yapılmalı
Nehir ve dere yatakları mutlaka ıslah edilmelidir,
Sel tehlikesine maruz alanlar yerleşime ve endüstriye kapatılmalıdır,
Var olan yerleşimler daha güvenli bölgeleri nakledilmelidir,
Meteorolojik gözlem ve tahminler dikkatle takip edilmelidir,
Sürekli tehdit altında olan yerlerde erken uyarı sistemi oluşturulmalıdır,
Erken uyarı mesajıyla tehlikeli bölge tahliye edilmelidir

2) KAR VE BUZLANMA
Başa dön

Sıfır derecenin altındaki hava sıcaklığında, buz kristalleri halinde yere ulaşan yağışın donarak buzlanması ve yaşamı olumsuz etkilemesi
Tipi
Kar yağışı ve şiddetli rüzgâr nedeniyle görüş mesafesinin ortadan kalkmasının, yarattığı hayati tehlike
Nasıl etkiliyor
Hava, deniz ve kara ulaşımı yavaşlar veya tamamen durur,
Enerji hatları ve dağıtım noktaları sorunlar çıkar,
Kazalar nedeniyle önemli ekonomik kayıplar oluşur,
Donma sebebiyle can kaybına neden olur
Neler yapılmalı
Meteorolojik tahminler ve uyarılar doğrultusunda davranılmalıdır,
Zorunlu olmadıkça seyahat edilmemelidir,
Ulaşıma çıkan araçlar gerekli tedbirleri almalıdır,
Sağılıkla ilgili tedbirleri almadan evden dışarı çıkılmamalıdır

Don:
Hava sıcaklığının kritik değerin altına düşmesi bitkilerin gelişimini engellediği için özellikle meyve ve sebze yetiştiriciliğinde bir çok zararlara neden olur Ülkemizde don olayı, daha çok Akdeniz ve Ege Bölgesinde Mart, İç Anadolu ve Trakya’da Nisan, Doğu Anadolu Bölgesi’nde Haziran ayına kadar görülebilmektedir
Don gerekli önlemler alınmadığında üretimin düşmesine neden olarak ülkemizin ekonomisini olumsuz yönde etkilemektedir Don tahmini ve uyarıları özellikle hem tarım hem de ulaşım sektörleri için önemlidir
Dolu:
Kümülonimbus gibi konvektif bulutlardan yere düşen, farklı şekil ve büyüklüğe sahip, topa benzer veya düzensiz parçalar halindeki sert buz şeklindeki yağış türü Büyüklükleri ve hızlı düşüşleri nedeniyle insan, hayvan ve bitkiler için tehlike yaratabilirler Aynı tehlike uçaklar içinde söz konusudur Dolu kış yağışı değil yaz yağışıdır
Kar erimesinin etkileri
Hidrolojik-Atmosferik modeller ve yeni izleme ve veri işleme teknolojilerin kullanımı ile kar suyundan sağlanacak faydalar ve taşkın zararlarının azaltılması önemli bir konudur İlkbahar mevsimlerinde, dağlık bölgelerde kar erimesinden kaynaklanan su potansiyelinin belirlenmesi ve taşkınların doğuracağı zararların önlenmesi yurdumuz açısından önemlidir Karla kaplı alanlar, uydu teknolojileri ile tespit edilebilir ve yüksek kotlara yerleştirilecek otomatik kar-meteorolojik rasat parkları ile su potansiyeli saptanarak ani erimelerden ve sağanak yağışlardan oluşacak sel felaketleri azaltılabilir
3) ÇIĞ TEHLİKESİ
Başa dön
Dağlık ve eğimli arazilerde, vadi yamaçlarında, tabakalar halinde birikmiş olan kar kütlesinin iç ve dış etkilerle aşağı doğru hızla kayması çığ olarak adlandırılır
Kendiliğinden gelişen,
Yer hareketleri (deprem, volkan patlaması vb) ile tetiklenen,
Kayakçılar tarafından oluşturulan,
Ses sonucu meydana gelen, çığ olabilir
Nasıl etkiliyor
Çığ, Ülkemizde genellikle kış aylarında oluşur,
Hızla harekete geçerek yerleşim yerlerini, tesisleri ve yolları tamamen kapatabilir,
Çığ altında kalanların yaşama şansı çok az olur,
Neler yapılmalı
Meteorolojik gözlemlere bağlı olarak çığ uyarılar takip edilmelidir,
Çığ tehlikesi ve risk haritaları hazırlanmalıdır,
Çığ tehlikesi olan yerlerde çığ kalkanları ve tüneller yapılmalıdır,
Tetikleyici olabilecek gürültülere sebep olunmamalıdır