Sürtünme Nedir? Sürtünmenin Hayatımızdaki Yeri Ve Önemi Nedir?

Sürtünme Nedir? Sürtünmenin Hayatımızdaki Yeri Ve Önemi Nedir?
Sürtünme Nedir? Sürtünmenin Hayatımızdaki Yeri Ve Önemi Nedir?

SÜRTÜNME KUVVETİ
Bir cismi farklı yüzeylerde hareket ettirmenin cismin hareketinde değişiklikler yaptığını günlük yaşantımızdan bilmekteyiz Pürüzlü kaygan veya cilalı yüzeylerde aynı cismin hareketi farklı farklı olmaktadır Cam üzerinde bir cisim daha kolay hareket ederken tahta üzerinde hareket etmesi daha zordur
Cismin hareket ettiği yüzeyin pürüzlü olması cismin harekete geçmesini zorlaştırırken düz veya pürüzsüz yüzeylerde aynı cisim daha kolay harekete geçer Bu nedenle halı tahta taşlı zemin gibi yüzeylerde cismi harekete geçirmek için gerekli olan kuvvet; cam asfalt yağlı zemin gibi yüzeylerdeki aynı cismi hareket ettirmek için gerekli olan kuvvetten daha büyüktür Yani cismin temas ettiği yüzeyin pürüzlüğü arttıkça cismin harekete geçmesi için gerekli olan kuvvete artmaktadır
Şekilde olduğu gibi iki traktör yolda gitmektedirler Bu traktörlerden bir tanesi asfalt yolda giderken diğer taşlı bir yolda gitmektedir Taşlı yolda giden traktörle düz yolda giden traktörün aynı hızda gitmeleri için taşlı yoldaki traktörün daha fazla kuvvet kullanması gerekmektedir
Bir zemin üzerinde bulunan bir cismi harekete geçirmek için yüzeyin cisme uygulanan hareketin zıt yönünde oluşan sürtünme kuvvetinden daha büyük bir kuvvete gereksinim vardır Aksi taktirde uygulanan kuvvet cismin sürtünme kuvvetinden daha küçük veya eşitse cisim harekete geçmez
Sabit hızla hareket eden bir cisme etkiyen sürtünme kuvveti ile harekete geçirici kuvvetin bileşkesi sıfırdır Çünkü cismi harekete geçirici kuvvet ile sürtünme kuvveti ters yöndedir
Bu bilgilerden hareketle; cisimler hareket ederken temas ettikleri yüzeylerin sürtünmesinden kaynaklanan ve yer değiştirmeye zıt yönde ortaya çıkan kuvvete sürtünme kuvveti denir
Sürtünme Kuvvetinin Bağlı Olduğu Etkenler
a) Yüzeyin pürüzlü olması
Cismin hareket edeceği yüzeyin pürüzlü olması cismin hareketinde önemlidir Pürüzlü yüzeylerde cisimlerin hareket etmesi için daha büyük kuvvete ihtiyaç vardır
Bütün yüzeylerde mutlaka pürüz vardır Cisimler birbiri üzerinde hareket ederken yüzeylerindeki girinti ve çıkıntılar birbirinin içerisine girerek cismin hareket etmesini güçleştirirler Cilalı yüzeylerde bu girinti-çıkıntılar daha az olduğundan sürtünme kuvveti de o oranda azdır Bu nedenle pürüzlü yüzeylerin yağlanması ile bu girintiler azaltılarak daha az sürtünme kuvveti uygulaması sağlanabilir
b) Cismin ağırlığı
Bir cismin ağırlığı arttığında cismin ve yüzeyin girinti-çıkıntıları daha fazla birbiri içine gireceğinden sürtünme de artar Yani cismin hareketini engelleyen kuvvetin büyüklüğü de artar Cismin hareket etmesini engelleyen bu kuvveti yenmek için bu kuvvetten daha büyük bir kuvveti cisme uygulamak gerekir
Sürtünme Kuvvetinin Etkileri
Sürtünme kuvveti cisimlerin yüzeyde tutunmasına yardım eden bir etkendir Eğer sürtünme kuvveti var olmasaydı birçok yaşamsal faaliyet mümkün olmazdı Yolda yürüyemez bir yerde oturamaz yemek yiyemez yazı yazamaz araç kullanamazdık Örneklerde de görüldüğü gibi her türlü hayati olayın gerçekleşmesinde sürtünme kuvvetinin etkisi vardır Araba örneğini biraz açacak olursak yolda hareketine başlayan bir aracın durması sürtünme kuvvetinin etkisi ile oluşmaktadır Bu kuvvet olmasaydı frenler tutmayacağı için araba sürekli hareket ederdi
Buzun sürtünme kuvvetinin toprak veya asfalta göre daha düşük bir sürtünme kuvveti olduğu bilinmektedir Kışın buzlu yollarda araçlar daha fazla kaymakta ve frenlerin etkisi daha az olmaktadır Bu nedenle kışın meydana gelen kazalar diğer zamanlara göre daha fazla olmaktadır Bu nedenle kışın buzun erimesi için tuz kullanılması (suyun donma sıcaklığını düşürür) veya toprak atılması bu sürtünme kuvvetini artırmak içindir
Sürtünme kuvvetinin hayatımızı kolaylaştıran çok büyük etkilerinin yanında günlük yaşantıda işleri zorlaştırdığı da bilinmektedir Çünkü sürtünme kuvvetini yenerek cisimleri harekete geçirmek için daha büyük kuvvet kullanılması gerekir Ve büyük yükleri sürtünme kuvveti nedeni ile kas gücümüzle hareket ettiremeyiz Bundan dolayı çeşitli makineler kullanarak bu yükleri hareket ettiririz
Makineler çalışırken içerisindeki parçalar birbirine sürtünürler Sürtünen bu parçalar zamanla aşınarak kullanılmaz hale gelirler Makinelerin yıpranmasını engellemek için sürtünme kuvvetini düşürücü önlemler almak gerekir Yani sürtünme kuvvetinin çok büyük yararları olmakla beraber bazı zorlukları da vardır
Sürtünme Kuvvetini Artırmak ve Azaltmanın Yolları
Sürtünme kuvvetinin bir olayın gerçekleşmesi için yetersiz kaldığı durumlarda alınması gereken tedbirler vardır Bunlardan bazılarını sıralayacak olursak;
a) Kışın araba lastiklerine zincir takılması
b) Sporcuların ayakkabılarının altına dişler yapılması
c) İş makinelerinin tekerlerinde dişlerin daha büyük yapılması
d) Büyük kütlelerin altına tekerlek tipinde cisimlerin konulması
e) Makinelerin yağlanması
f) Dik yokuşlarda ulaşımı kolaylaştırmak için önlemler alınması

SÜRTÜNMENİN NEDENİ VE ÖNEMİ

Sürtünen yüzeyler ne kadar düz görülürse görülsün pürüzlüdürler Bir mikroskopla bakılan cilalı cismin yüzünde bile girinti ve çıkıntılar vardır Birbirine dayalı iki cisim halinde bir cismin çıkıntıları öteki cismin girintilerine girmiştir Cismi kaydırmak için giren çıkıntıları çıkarmak gerekir Bu da çıkıntıların eğilmesi hatta kırılması ile olabilir Hareketin zıt yönünde oluşan sürtünme kuvvetlerinin nedeni budur
Bir cisim öteki cisim üzerinde yuvarlanırsa sürtünme kuvvtleri kayarken oluşan sürtünme kuvvetlerinden daha küçük olur Bu yuvarlanma sırasında iç içe giren kesimlerin ayrılmasının daha kolay olmasından ileri gelir Dayanma yüzeyinde oluşan çukurlaşma yuvarlanma sürtünmesini artırır Yuvarlanma sürtünme kuvveti içinde yukarıdaki deney sonuçları geçerlidir Ne var ki burada yuvarlanma sürtünme katsayısı çok küçüktür Kayma sürtünme kuvvetlerinden kurtarıp yerine küçük olan yuvarlanma sürtünme kuvvetlerini koyan teker taşıt araçlarının en önemli parçasıdır Tekerin keşfi uygarlıkta bir aşama olmuştur

SORU:Ağırlığı 12Nt ve yarı çapı 10 cm olan bir silindiri yatay masada kaydırarak bir kez de yuvarlayarak harekete başlatmak için gerekli kuvvetler ölçülüyor ve 3Nt ve 1Nt bulunuyor Statik kayma ve yuvarlanma katsayılarını hesaplayınız
C µ=Kl/N=3/12=025
Kr=Nµı den µı =1010/12=0008

ÖNEMİ:
Sürtünmenin büyük önemi vardır Sürtünme olmasa yürüyemeyiz taşıt araçları da hareket edemez ve duramazlar Motor arka tekerleri döndürür Pürüzlü lastik ve kuru yolda oluşan sürtünme kuvvetleri tekerin kaymasını önler ve dönmesini sağlar Dönme de otomobili hareket ettirir Teker ile yer arasında sürtünme kuvveti tekeri döndüren kuvvetten küçük ise tekrar kayar(patinaj) Böylece statik sürtünme kuvveti konulmuş olur ki bu sonucu küçültür Bir kayakçı kayarak indiği tepeye kayaklarıyla adım adım çıkabilir Bu nasıl açıklanır? Keza araçları durdurmak için fren düzeneğine ihtiyaç vardır Burada fren balataları denen sürtünmesi çok levhalar kullanılır
Bazı hallerde enerjiyi başa götüren hızı azaltan ve bizi daha büyük kuvvetler kullanmaya zorlayan sürtünme kuvvetlerini azaltmak gerekir Bu amaçla sürtünen yüzeyler arasına yağ konulur Böylece yüzeyler birbiri üzerinde kayan sıvı tabakaları üzerinde hareket eder Sıvı(akışkan) tabakaları arasındaki sürtünme (viskosluk)kuru sürtünme denen önceki sürtünmeye göre çok küçüktür

SÜRTÜNME KATSAYILARI

Statik Kinetik
Çelik üstünde çelik 015 - 025 01 - 03
Tahta üstünde tahta 04 – 07 02 – 03
Beton üstünde lastik 1 07

Hareket halindeki bir cisme hareketi ile zıt yönde etki eden kuvvete sürtünme kuvveti denir
Sürtünme kuvveti; yüzey ile cisim arasında, cismin hareketini zorlaştıran veya engelleyen bir
kuvvettir

DİKKAT!!!: Sürtünme kuvveti, cismin hareketi ile zıt yönde oluşur

Sürtünme kuvveti;
* Sürtünen cisimlerin cinsine bağlıdır
* Pürüzlü yüzeylerde daha büyüktür
* Cismin ağırlığına bağlıdır
* Cismin hızını azaltır
* Cisimlerin hareketine karşı koyan bir kuvvettir

DİKKAT: Sürtünme temasa gerektiren bir kuvvettir

Sürtünme kuvveti;
* Hareketli cisimleri durdurmaya,
* Duran cisimlerin ise hareketini engellemeye çalışır
* Cisimleri harekete geçirebilmek için sürtünme kuvvetine eşit ya da daha büyük kuvvet
uygulamak gerekir

HAVA DİRENCİ
Hava ortamında hareket eden cismin, hareketini zorlaştıran kuvvete hava direnci denir

Hava direnci;
* Temas kuvvetlerinden biridir
* Cisim yüzeyi ile, hava arasındaki sürtünme sonucunda meydana gelir
* Cismin hareket yönü ile ters yönde olduğu için hızını azaltır
* Cisim ne kadar hızlı hareket ederse hava direnci o kadar büyük olur

ÖRNEKLER
1 Hava direnci; paraşütle atlayan birinin hızını azaltarak güvenli bir şekilde yere inmesini sağlar
2 çok hızlı uçan jet uçakların kısa pistlere inerken, paraşüt açarak durmasını kolaylaştırır
3 hava taşıtlarının hava ile temasını azaltmak için burun kısmı sivri olarak tasarlanır

SU DİRENCİ
Su içerisinde hareket eden cismin hareketini zorlaştıran kuvvete su direnci denir

Su direnci;
* Temas kuvvetlerinden biridir
* Su içindeki cismin yüzeyi ile su arasındaki sürtünme sonucunda meydana gelir
* Cismin hareket yönü ile ters yönde olduğu için hızını azaltır
* Suyun yoğunluğu arttıkça su direnci artar



SÜRTÜNME KUVVETİ GÜNLÜK YAŞANTIMIZI NASIL ETKİLER

* Bir yere tutunmadan, güvenli bir şekilde ve kaymadan yürüyebilmemizi ayakkabı tabanımızla
yer arasındaki sürtünme kuvvetine borçluyuz
* Sürtünme kuvveti sayesinde cisimler bıraktığımız yerde kalır
* Otomobilinizin frenlerini sıktığınızda, fren pabuçları tekerleğin metal kısmına doğru çekilerek
bastırılır Aralarındaki sürtünme artar ve otomobil durur

SÜRTÜNME KUVVETİNİ AZALTAN VE ARTIRAN YÖNTEMLER

* Makine parçalarının sürtünerek aşınmasını önlemek için yüzeyler arasında yağ kullanılır
* Bir çok ağır makinelerin hareketini kolaylaştırmak için altına tekerlek konarak, sürtünen
yüzeyler küçültülür Bunun sonucunda sürtünme azalır
* Kışın karlı ve buzlu yollarda kaymadan hareket edebilmek için;
I Ayakkabı ve botların tabanlarının girintili, çıkıntılı olması,
II Taşıtlara çivili lastik ya da zincir takılması gerekir Böylece yüzeyler arasındaki sürtünme
kuvveti artırılır
* Cisimlerin ağırlıklarının artırılması da sürtünme kuvvetini artırır

UYARI ! ! !
*** Pürüzlü yüzeydeki sürtünme, düz yüzeydekinden fazladır
*** Geniş yüzeydeki sürtünme, dar yüzeydekinden fazladır
*** Ağır cisimle taban arasındaki sürtünme, hafif cisimle taban arasındaki sürtünmeden daha fazladır