Yünlü Kıyafetler Hangi Aşamalardan Geçer? Yünlü Kıyafetlerin Yapım Aşamaları Nelerdir

Yünlü Kıyafetler Hangi Aşamalardan Geçer? Yünlü Kıyafetlerin Yapım Aşamaları Nelerdir
Yünlü Kıyafetler Hangi Aşamalardan Geçer? Yünlü Kıyafetlerin Yapım Aşamaları NelerdirYün Hakkında

Eskiçağlardan beri insanların soğuktan korunmak için yararlandıkları yün, günümüzde de giysi yapımında ve dokumacılıkta yaygın olarak kullanılır İlk insanlar önceleri hayvanın postuna sarınarak soğuktan korunurken, daha sonra bu kıllardan iplik yapmayı ve kumaş dokumayı öğrendiler {bak DOKUMACILIK) Yün çoğunlukla koyundan elde edilir Ayrıca, Ankara tavşanı, tiftik elde edilen Ankara keçisi, deve, kaşmir denen üstün nitelikli yünü veren Kaşmir keçisi, Peru keçisi, lama ve alpaka da yününden yararlanılan hayvanlardandır Yün, uzun ve kaba kılların altında, hayvanın derisini ince bir katman olarak örten çok yumuşak lif ya da kıllardır Zamanla, özellikle yünü için üretilen koyunlar ıslah edilmiş, üstteki kaba ve uzun kıl katmanı yok edilerek, yumuşak tüylü koyunlar üretilmiştir Yün, iklim koşullarına göre, koyunlar yılda bir ya da iki kez kırkılarak elde edilir Türkiye'de koyunlar genellikle, ilkbahar sonu ya da yaz başında ve sonbaharda olmak üzere iki kez kırkılır Yaz başında kırkılan kış yünü yapağı olarak adlandırılır Bu yünün kılları daha uzun ve ince olur Koyun yünü kırkım zamanına bağlı olarak dört ana sınıfa ayrılabilir Bunlar, genç kuzulardan kırkılan kuzu yünü; ilk yıl kırkılmamış kuzulardan elde edilen kuzu yünü; ikinci ya da daha sonraki kırkımlarda elde edilen ana yünü ve ölmüş ya da kesilmiş koyun derilerinden kırkılan ya da kireç ve başka kimyasal maddelere yatırılıp gevşetildikten sonra yolunan, deri ya da tabak yünleridir Yünler eğirme ve dokuma için ayrıca sınıflandırılır Yün ne denli inceyse, o ölçüde niteliklidir Bazı yünlerin doğal dalga ya da kıvrımlan başka yün türlerine göre daha belirgin ve düzenlidir Yünün niteliği belirlenirken bu özelliği ve eğirme sırasında vereceği fire miktan hesaba katılır Bir koyundan kırkılan yün başta bir bütün olarak kabaca sınıflandırılır; sonra daha ay-nntılı incelenir ve tam bir sınıflandırma yapılır Bir koyunda farklı nitelikte yün bulunur En iyi yün hayvanın omuz ve böğürlerinden, ikinci derece nitelikli yün ise sağnnın alt bölümünden elde edilir Daha sonra sırasıyla, belaltı ve sağn, bacakların üst bölümü, boyun, karın, kuyruksokumu ve bacakların altından elde edilen yünler gelir Bacakların alt bölümündeki kısa, kalın ve kaba kıllardan elde edilen yün zor boya tutar Yünün eğirilerek iplik haline getirilmesi DOKUMACILIK maddesinde anlatılmaktadır Düşük nitelikli yünlerden taranmamış yün ipliği, ince yünlerden ise taranmış yün ipliği ya da kamgam elde edilir Taranmamış yün ipliği kısa lifleri ayırmak için uygulanan tarama işleminden geçirilmez Daha gevşek, kalın ve kaba olan bu tür iplikten genellikle kalın kumaş, battaniye, halı ve kilim yapılır Kamgam ipliği üretiminde ise yün taranarak kısa liflerden ayrılır; birkaç kez çekme makinelerinden geçirilerek, lifler paralel duruma getirilir Böyle ayrıntılı işlemlerden geçirilen kamgam ipliği taranmamış ipliklerden daha düzgün ve sıkıdır Yün ipliği renkli kumaş için kullanılacaksa, genellikle örme ya da dokuma aşamasına gelmeden boyanır Çoraplar dairesel örgü makinelerinde Örülür; daha nitelikli kumaşlar ise düz dokunur Yünü dokumak için bildiğimiz dokuma tezgâhlan kullanılır Yün kumaşlar bazen 10 metreye ulaşan daha enli parçalar halinde dokunduğu için, yünlü dokuma tezgâhları pamuklu dokuma tezgâhlarından daha büyüktür Yün dokunarak elbiselik kumaşlar, battaniyeler üretilir Yünlü kumaşlar dokunduktan sonra, nemli ortamda, dinkleme adı verilen bir işlemden geçirilir Bu işlemde genellikle sabun kullanılır Dinkleme sırasında, kumaş silindirler arasından geçirilir ya da tokmaklarla dövülür Böylece çekmesi sağlanan kumaşın kalınlığı ve dayanıklılığı artar; dokusu zor görülür duruma gelir Bazen de dokuma yüzeyi "havlandırılır" ve kumaşa tüylü bir görünüm verilir Elbiselik kumaşların bitirme işlemleri genellikle, dışa taşan liflerin temizlenmesi ve kumaşın buhardan geçirilip ütü-lenmesiyle tamamlanır Koyundan kırkılan yün yeni yün olarak bilinir ve oldukça pahalıdır Daha ucuz yünlü ürünlerin yapımında eski yünlü giysiler yeniden işlenerek kullanılır Bir yün lifi mikroskop altında incelendiğinde iğ biçiminde hücrelerden oluştuğu ve birbiri üzerine binmiş pullarla kaplı olduğu görülür Yünün bazı üstünlükleri ile bazı sakıncalarının nedeni bu pullardır Pullar, sıcak sabun köpüğünde yünün çekmesine ve keçeleşmesine yol açar Yünün bu yapısal özelliği keçe yapımını olanaklı kılar Buna karşılık, aynı durum yünlü giysilerin yıkanmasında büyük güçlükler doğurur Ama bugün kimyasal işlemlerle pulları yok ederek bu güçlüğün üstesinden gelinebilmektedir Yünlü giysiler vücudu sıcak tutar Bunun nedeni kalın olmaları değil, yün lifleri arasına sıkışmış bir hava kütlesinin varlığıdır Bu kütle vücudun doğal ısısının kaybolmasını önler Sıradan bir pamuklu giysi aynı ölçüde hava tutmaz Kabartılmış pamuklu bir battaniye ise yün battaniye kadar vücudu sıcak tutabilir Ama yün lifleri yay gibi esnek olduğundan, yün battaniye yıkansa bile kabarıklığını korur Öte yandan pamuklu battaniye kısa zamanda ezilir ve kabarıklığını yitirerek eskisi kadar ısıtmaz olur Yünün bir başka üstünlüğü, ıslaklık duygusu yaratmaksızın oldukça yüksek miktarda nem tutabilmesidir Yün bir kurutma fırınında kurutulduktan sonra sıradan bir oturma odasına alınsa, kısa zaman içinde ağırlığını neredeyse yüzde 20 oranında artıracak kadar nem emer Yün bu nemi emerken açığa ısı çıkarır Bu nedenle nemli havada yün palto ile dışarıya çıkan kişi ısındığını hisseder Paltonun emdiği nemden açığa çıkan ısı bir çaydanlık dolusu suyu kaynatmaya yeter! Ihman iklimli ülkelerin çoğunda koyunlar yünleri için yetiştirilir Yün üretiminde en yaygın kullanılan koyun türleri için KOYUN maddesine bakınız Dünyada nitelikli ince yünün büyük bölümünü Avustralya üretir Bu yün, İspanya'da geliştirilmiş merinos koyunlarından elde edilir Tasmanya'da da nitelikli beyaz merinos yünü üretilir Öbür önemli ince yün üreticileri SSCB ve Yeni Zelanda'dır Halı dokumada kullanılan daha kaba yün Hindistan'da üretilir En büyük yün tüketicileri ABD, İngiltere ve Japonya'dır İngiltere, tüvit, tartan gibi ince yünlü dokumaları ve ince yün örgü işleriyle tanınır {bak ÖRGÜ VE Tiğ İşi) Türkiye'de yüncülük ve yünlü kumaş sanayisi istenilen düzeyde gelişmemiştir Bunun da nedeni koyunun daha çok eti ve sütü için yetiştirilmesidir Türkiye'de elde edilen yünler genellikle kaba lifli ve karışıktır Bu yüzden giyimden çok halı, keçe ve kilim yapımında kullanılır Türkiye'de yün üretiminin yaklaşık yüzde 70'ini Doğu Anadolu Bölgesi sağlar Günümüzde ince yün üretiminin artırılması için merinos koyunlarının yetiştirilmesine önem verilmektedir

Kaynak:1 Cilt 19
Keçe;
Hayvansal liflerden genellikle yünün ısı, nem, basınç altında, sabun, yağ, asit vb yardımıyla birbirlerine kenetlenmelerini sağlayarak oluşturulan dokudur (Kaya, 197Türk el sanatlarının en eski tekniklerden biri olan tepme keçecilik Orta Asya'dan 11 yüzyılda batıya göç eden Türkler tarafından diğer sanatlarla birlikte Anadolu'ya gelmiş, günümüze kadar ulaşmıştır Türklerin günlük yaşamında önemli bir yeri olan "keçe" sözcüğü, "kidhiz / kidiz / kiz / kiiz / kiyiz" şeklinde adlar almıştırKullanılan bu tekniğin ilk örnekleri Uygur dönemine ait örneklerde görülmektedirTepme keçe veya fabrikasyon olarak üretimi yapılan keçe yapımında, koyun yünü dışında tavşan, yünü, deve yünü, tiftik, keçi kılı da kullanılmaktadırYünün elle veya makinelerle atılarak, genellikle doğal yün renginin (beyaz, siyah, kahverengi) zeminde kullanıldığı, desenlerin ise sentetik boyalarla renklendirilen keçeler ile oluşturulduğu görülmektedirDesenlerde çoğunlukla geometrik bezemelerle birlikte figürlü, doğadan stilize motifler de kullanılmaktadırAtölyelerde yörelere özgü desen, renk, motiflerle bezenen desenli veya desensiz olarak üretilen bu ürünlerin geçmişte kullanım yerleri iye benzer üretimlerle; yaygı, yolluk, seccade, yastık, eğer örtüleri, çadır gibi ev eşyası yapıldığı gibi kepenek, çizme, çorap, patik vb giyim eşyası yapılmaktadırHammaddenin yeterli olmasına rağmen yoğun emek, zaman harcanması, elde edilen gelirin az olması, eskiye nazaran kullanım alanının sınırlı olması nedenlerinden gibi olumsuzluklara rağmen Afyon, Şanlıurfa, Konya, Balıkesir, İzmir, Kars, Erzurum'da biraz daha yoğun olmak üzere birkaç ilde azda olsa hala devam etmektedirKökeni
Keçe sözünü Türkçe etimolojik olarak inceleyen araştırmacılar, bu kelimenin Batı Türkleri ile Oğuzlar arasında gelişmiş ve yayılmış olduğuna inanmaktadırlar Türkçe'de, keçe sözüne ilk kez XI yüzyılda Kaşgarlı Mahmud'un Divân-ı Lügati't-Türk adlı eserinde rastlanmıştır Keçe kelimesinin, geçme-geçmek (kaynaşıp birleşmek anlamında) kelimeleri arasındaki bir ilişkiden dolayı kullanılmaya başlanıldığı düşünülmektedir Türkçe'de, keçe kelimesinden çok eski zamanlara ait olan ve aynı anlama gelen başka bir sözcük daha bulunmaktadır Bu Kidiz kelimesidir Çeşitli kaynaklara göre keçe karşılığı kullanılan ve en eski aynı zamanda da en yaygın bir Türk kültür deyişi olan bu kelime çeşitli Türk topluluklarında bazı farklı şekillerde kullanılarak eski çağlardan günümüze kadar ulaşmıştır4 farklı renkte keçeKaşgarlı Mahmut'un ünlü divanında keçe kelimesinin yanında aynı anlama gelen Kidiz kelimesi de geçmektedir Kidiz; keçe, Türkmenlerin çadır örtüleri ve göç zamanı bürgüleri anlamında kullandığı görülmektedir Göktürk alfabesi ile yazılmış ve IX yüzyıla ait Irk Bitig adlı kitaptır Bu eserde yaygın bir Türk kültür deyişi olan keçeyi suya salmak sözünün en eski haline; kidizig subka sokmuş bulunmaktadır Anadolu Türkçe'sinde pek kullanılmayan bu kelime bazı farklı şekillere bürünerek; Kırgız, Başkırt, Karaçay-Malkar dillerinde kiyiz; Karaim Türkçesi'nde kiyiz ve kiyız; Kazak dilinde kiyiz ve keygiz; Tatarcada kigiz ve kiyez; Çağatay, Özbek, Uygur ve Tarançi lehçelerinde kigiz ve kiz; Tuva lehçesinde kidis; Altay (Oyrut) lehçesinde kiyis; Hakas, Altay, Teleüt, Şor, Lebed ve Küerik lehçelerinde kis (kiis) şeklinde geçmektedirKuzunun ilk kırkımı olan haziran yününden keçenin iyisi, koyunların ikinci kırkımından olan ağustos yününden ikinci kalite keçe imal edilirGünümüzde modern evlerimizin süsü olarak da kullanılan keçe yapımında; yün önce temizlenir, sonra rengine göre ayrılır Dirtme işleminden sonra hallaç tarafından tel tel ayrılır Gerekli renk ve motifler hazırlandıktan sonra kalıplama verilen keçede kök boyası kullanılır Kalıba dökülen keçe düzgünce dürülür, bir uçtan bir uca keçelere sarılır ve 3-4 kişi tarafından 30-40 dakika tepilerek dövülür “Ten ile yoğrulmuş yün hamuru” denilen keçe, sabahtan akşama kadar tamamlanmazsa kalitesi düşer ::TİRE KEÇECİLİK::TİRE KEÇECİLİK TARİHCESİAnlatılan anonimlere göre yüz yıllar önce keçenin keşvini yapan ,Keçe ustası Ebu Said Libabid'dir
Ebu Said Libabid yünü sıkıştırmak için ayaklarıyla döverek(teperek) günlerce uğraşmış,Ancak bu uğraşları bir sonuç vermemiş ,Dövülen yünler tekrar açılmaya başlamıştırUzun müddet bu işlemi yapan Ebu Said Libabid'dir ne yazıktır ki tekrar aynı sonuca varınca kederinden ağlamaya başlamıştırAncak daha sonralar fark etmiştir ki;Göz yaşlarının düştüğü yerler dağılmamaktadırBunun üzerine Ebu Said Libabid keçeyi döverken su katılması gerektiğini anlamış ve bundan sonra ,Keçe dövme işlemini su ile yapmaya bşlamıştır
Evet kaynağı kesin olmamakla birlikte keçenin oluşum hikayesi bu tarzda anlatılmaktadır KEÇE; Yünden imal edilen bir çeşit yaygıdırBu yaygıyı(Keçeyi)Üreten ve işleyene de “Keçeci” denirYüzyıllardan bu yana devam etmekte olan keçe kültürü bir tür elsanatıdırHer nekadar teknolojik gelişmeler sonucu daha hızlı ve pratik fabrikasyon keçe üretimi mevcutsada ,hala değerli olan el yapımı keçelerdirTirenin bu konudaki degeri iseYukarda da belirtmiş olduğumuz üzere her nekadar da keçecilik zanaatı fabrikasyon üretimiyle değeri düşürülmüş olsada ilçemizde hala el emeği olarak işlenmekte ve sunulmaktadırKEÇE TÜRLERİKeçe kullanım amacı bakımından sanayileşme devriminden önce bir çok alanda kullanılmış ancak teknolojinin ilerlemesi ile bu kullanım alanları gittikce azalma göstermiştirKeçe çeşitlerini irdelememiz gerekirse aşağıdaki şemayı oluşturmamız gerekecektir1: ) ALAKEÇE (YAGI KEÇESİ): Yaygı keçeside denir Evlerde, çadırlarda alaçık ve topak evlerde yerlere serilen desenli veya desensiz değişik boyutlarda keçelerdir
2: )TURLUK: Genellikle Toroslar'da ve Anadolu'daki Göçerler de alaçık üzerine örtülen düz siyah veya düz kirli renkteki keçelerdir Yaklaşık olarak ölçüleri 120-130 ile 180-200 cm dir
3: ) SÜT KEÇESİ: Bir parmak kalınlığında süt tava veya kazanın üzerine örtülen beyaz keçeir Amacı süt piştikten sonra sütün hem çabuk soğumasını önlemek hemde toz topraktan sütü korumaktır ( Termos Görevi)
4: ) YÜK KEÇESİ: Göçerlerde yolculuk sırasında eşyaların yağmurdan ve pislikten korunması , yerleşik durumda eşyaların üzerine örtülerek daınıklığı saklamak amacıyla kullanılır
5: )EYER KEÇESİ (TER KEÇESİ): Eğerin üzerine geçirilen ve atın sağrısını örten , çoğunlukla saraçlı, tiftik püsküllü desenli veya desensiz keçelerdir
6: )AT KEÇESİ - BELLEME: Çıplak at üzerine konularak eğer vazifesi gören , bazen eğerin altına yerleştirilen iki cm kalınlığındaki bu keçelerin üzerine zikzaklı fitle ve ay yıldız nakışları bulunur
7: ) DEVE KEÇESİ: Develerde havutun altına konulan düz keçedir
8: )SARGI - BEBE KEÇESİ: Göçerlerde ve yörükler de bebeğin kundaklandığı üzeri desenli kare formlu bir keçedir
9: ) KEPENEK: Çobanlar tarafından giyilen bu keçe , beyaz yada mor yünden yapılır ve genellikle nakışsız olur Ancak göğüs kısımlarında nakışlı olanlara da rastlamak mümkündür Tek parça halinde yapılan , yaz günlerinde gölge sağlamasından dolayı serinlik, kışın ise sıcaklık veren çoban keçeleri dikişli ve dikişsiz olarak ikiye ayrılır Ustalık ve özen istemesi bakımından dikişsiz türleri daha kıymetlidir
10: ) KIŞ KEÇESİ: Beyaz yünden düz veya nakışsız olarak yapılan bu keçelerin çevresi "çirtik" olarak tabir edilen zikzaklı bir şekildedir Yapıldıktan sonra yün boyası ile tamamen turuncu veya pembe renge boyanır Kış aylarında evlerde ağırlanan misafirlerin oturdukları yün minderler üzerine serildiğinden ebatları alttaki minderin ölçüsünde olur
11: ) SÜNGER YATAK KEÇESİ: Kauçuk minderlerin piyasaya sürülmesi ile gelişen bu keçe türü 1 cm kalınlığında olup, minderin ölçüsüne göre yapılır ve nakışsızdır Minderin üzerine serilir ve çarşafla kaplanır Kauçuk minder ile insan vucudu arasında kalan bu keçe sıhhi olması bakımından tercih edilmektedir BAŞLIKLAR: Birçok çeşidi vardır;BÖRK: Bürk, külah, Yeniçerilere mahsuz beyaz keçeden yapılan ve başa giyilen başlıktır
HARTAVİ: Sipahilerin giydiği , Yeniçeri keçesine benzeyen toparlak , keçe külahtır
SİKKE: Mevlevi dervişlerinin giydiği deve tüyü rengindeki keçe külahın adıdır
ZERRİN KÜLAH: Osmanlı Saray Teşkilatının ( 1928'den önce) Zülüfllü Ağalar diye anılan iç oğlanlarının giydiği üzeri som altın sırma işlemeli ve en iyi keçeden yapılmış iki tarafında birer zülüf olan başlıktır
KÜLAH: Dikişsiz , tek parçadan yapılmış sivri uçlu başlık Keçeci esnafı giyer
ÜSKÜF: Yeniçeri börkünün kenarları sırma işli bir çeşitidir
TAÇ: Şeyh ve dervişlerin giydiği , keçeden yapılmış başlık ki bu başlıklar üzerinde destar ve dilimler tarikatları belirlerdi
TAKKE: Halk tarafından giyilen başlıktı
ARAKİYYE: Mevlevilerin giydiği bir cins keçe başlıktır Sikkeden daha ince ve daha kısadır GİYSİ OLARAK KULLANILAN KEÇELER:ÇİZME: Hun kurganlarından kazılarda ele geçmiştir
ÇORAP: Hun kurganlarından kazılarda ele geçmiştir
ELBİSE: Hun kurganlarından kazılarda ele geçmiştir
ABA: Siyah ve beyaz keçeden yapılan önü açık hırka
YELEK: Açık veya koyu renk olabilen önü düğmeli , cepli, desensiz, keçe yelek
TÖZ'LER: ( Keçeden tanrı ve Ata idolleri , heykelcikleri) Hun kurganlarında kazılarda ele geçmiştir
KEÇEDEN HAYVAN HEYKELLERİ: Kaz , kuğu, vs (Hun kurganlarından ele geçmiştir)
YASTIK: Orta Asya'daki göçerlerde kullanılmaktadır
ÇUVAL: Sıcağı soğuğu geçirmediği için Cumhuriyet döneminde ve öncesinde kar ile Afyon sakızının nakliyesinde kullanılırdı
AYAKKABI KEÇESİ: Ayakkabı tabanına konulan keçelerdir
SECCADE: Namazlağ, camii keçeleri
YOLLUKLAR
DAYANMA KEÇESİ: Duvar keçesi
KAPI KEÇELERİ
ÜTÜ KEÇESİ VE YAZMA TEZGAH KEÇESİ:
OCAKBAŞI KEÇESİ
MİNDER KEÇESİ
YAMCI: Süvarilerin yağmurda giydikleri keçeden yapılmış başlıklıpelerin
SEDİR - MAKET KEÇESİ: Ensiz uzun olarak yapılır Mket sdir üzeinde kullanılır
MATARA KLIFI
YATAK KEÇESİ: Çarşaf altına ve yorgan üzerine konulur
DOLAP KEÇESİ: Ayaklara sarılan keçelerdir
SIRMAK (ŞIRDAK): Türkistan'da keçenin üzerine ayrı keçelerden yapılmış desenlerin yapıştırılması veya dikilmesi ile yapılan , renkli aplike yer keçeleridir
TOP KEÇE: Renkli veya renksiz olup saraçlar , semerciler, ayakkabıcılar, tarafından alınırlar alıntıdır