Roma İmparatorluğu-Roma Cumhuriyeti-Roma Ordusu

Bugünkü İtalya'nın Latium bölgesinde, Tiber Irmağı'na bakan tepelerde kurulmuş birkaç köyden oluşan eski Roma, sonradan dünyanın en büyük imparatorluklarından birinin ınerkezi oldu Romalılar tarihte pek çok ülkenin dilini, edebiyatını, yasalarını, yönetim biçimini ve mimarlığını etkiledi


Bir efsaneye göre Roma kenti İÖ 753'te Romus ve Romulus tarafından kurulmuştur Ama bu kuruluş öyküsü gerçeği tam olarak yansıtmaz (bak ROMUS VE ROMULUS) Günümüzde, geçmişteki olayların tarihi nasıl İÖ ve İS diye belirtiliyorsa, Romalılar da Roma'nın kuruluşunu tarihin başlangıcı olarak kabul ederdi Roma'nın, Fenikeliler'in Afrika'nın kuzeyinde Kartaca'yı kurmalanndan yaklaşık 60 yıl sonra kurulduğu bilinmektedir Kartaca sonradan Roma'nın en büyük rakiplerinden biri oldu


Roma Cumhuriyeti Roma'nın tepelerinde İÖ 8 yüzyılda birbirinden ayn köyler kurulmuştu Yüzyılların biriktirdiği kalıntıların alt katmanlannda, bu köylerde yaşamış olan insanların gösterişsiz me-zarlan ve kulübeleri bulunmuştur Önemli bir yol kavşağı ve Tiber Irmağı'nın köprübaşı olan Roma, Etrüskler'in bölgeyi ele geçirmesiyle gerçek bir kent görünümü kazandı (bak ETRÜSKLER) Etrüskler bataklıklan kuruttular ve geniş çaplı bayındırlık işlerine giriştiler Yunanlılar'dan almış oldukları alfabeyi, ölçü birimlerini ve çeşitli paraları Romalılar'a tanıttılar Romalılar Etrüskler'den etkilenmekle birlikte, törelerini ve dilleri olan Latince'yi değiştirmediler Bağımsız kişiliklerini korudular (bak LATİNCE)


Romalılar İÖ 509'da Tarquinialılar'ı top-raklanndan kovarak, babadan oğula geçen bir krallık yerine, yöneticilerini kendilerinin seçtikleri bir cumhuriyet kurdular Tarquinialılar, Etrüskler'in yardımıyla Roma'ya saldırarak tahtlarını geri almayı denedilerse de başarılı olamadılar Ünlü Romalı şair Ouintus Horatius'un Tiber Irmağı'nı korumak amacıyla nöbet tuttuğuna ilişkin öykü bu döneme aittir Etrüskler'in Roma'dan ve Latium bölgesinden İÖ 470 dolaylarında ayrıldığı sanılmaktadır
Giderek cumhuriyetçi bir devlet yapısının oluştuğu Roma'da yönetim patriciler'in, yani soylulann elindeydi Senatoya (Roma Parlamentosu) yalnızca onlar seçilebilirdi Her yıl bu senatörlerin arasından iki konsül seçilir, konsüller barış döneminde yasa önerisinde bulunur, senato toplantılarını yönetir, savaş döneminde ise ordulara komuta ederlerdi
Etrüskler eski güçlerini yitirmeye başlayınca soylulara karşı pleblefın (halk kesimi) yanında yer almaya başladılar Patriciler ile plebler arasında yüzyıllarca sürecek bir mücadele başladı Toprakların tümü soylulara aitti Halkın kendi hesabına çalışarak yaşamını kazanma olanağı yoktu İÖ 493'te plebler topluca kentin dışına çıktılar ve haklan verilmezse yeni bir kent kuracaklannı ilan ederek soylulan tehdit ettiler Bu durumdan korkan soylular, pleblerin çıkarlarını korumalan ve haklannı savunabilmeleri için iki temsilci seçmelerine razı oldular Bundan başka pleb-lere kendi meclislerini kurma hakkı da tanındı Zamanla plebler güçlendi; meclisleri yasa önerme yetkisine sahip oldu ve İÖ 4 yüzyıldan başlayarak iki konsülden biri pleblerden seçilmeye başlandı


İÖ 390'da Galyalılar Roma'yı yağmaladılar, yakıp yıktılar Romalı senatörler, kenti terk etmedikleri için topluca kılıçtan geçirildiler Sadece, surlarla çevrili olan Capitolium (bugün Capitolino) Tepesi direnebildi Galyalılar ancak büyük bir fidye karşılığı kenti terk ettiler Galyalılar'ın saldınsını başka saldınlar izledi Ekuviler, Volskiler ve Samnitler Roma ordulanyla çarpıştı İÖ 321'de Samnitler Romalılar'ı Napoli'nin kuzeyinde bulunan dar bir geçitte kıstırarak yenilgiye uğrattı Romalılar teslim olmak zorunda kaldı Buna karşın, Romalılar genelde hem topraklannı genişletiyor, hem de güçlerini artınyordu Ele geçirdikleri yerlere bazen kendi adamlannı yerleştirerek koloniler kuruyorlardı Yabancı düş-manlann ilki, Epir Kralı Yunanlı Pyrrhos oldu {bak PYRRHOS) Pyrrhos İÖ 280'de İtalya'nın güneyine çıkarma yaptı Yunanlıların, Romalılar'ın bilmediği iki savaş yöntemi vardı Bunlardan biri phalanks denen, ağır zırhlı piyadelerin omuz omza sekiz sıra halinde dizilerek saldırıya geçmeleriydi Ellerinde kalkanlan ve mızraklarıyla karşılarındaki gevşek örgütlenmiş askerleri kolayca yıldırabiliyorlardı Öbür yöntem ise, savaş alanına fillerin sokulmasıydı Böylesine beklenmedik bir olayla karşılaşan askerler ne yapacaklarını şaşırıyordu Daha sonra ünlü Kartaca komutanı Hannibal de savaşta fillerden yararlanmıştı Pyrrhos Romalılar'a karşı iki zafer kazandı Ama öyle çok kayıp verdi ki, "Pyrrhos zaferi" deyimi, pahalıya mal olmuş bir zaferin yenilgiyle eşdeğer olduğu anlamında, birçok dile yerleşti Pyrrhos'un üçüncü saldırısı ise yenilgi ile sonuçlandı ve İtalya'yı terk etmek zorunda kaldı Roma artık İtalya' mn neredeyse tümünü denetimi altına almıştı


İÖ 3 yüzyılın ortalarında Kartaca ile Roma arasında çatışma başladı Hızla güçlenen bu iki devlet için Akdeniz ticaretini ele geçirmek çok önemliydi İÖ 264'te Roma ile Kartaca arasında, tarihte Kartaca Savaşları olarak anılan bir dizi savaşın ilki başladı Bu savaş 241'de sona erdi Barış ilan edildiğinde Kartacalılar Sicilya'yı Roma'ya vermek ve savaş zararlarını ödemek zorunda kaldı 23 yıl süren gergin bir barış döneminden sonra Kartaca Savaşları'nın ikincisi ve en büyüğü, Kartacalı komutan Hannibal'in İspanya'dan yürüyüşe geçmesiyle başladı Hannibal ordusu ile Rhöne Irmağı'nı ve Alpler'i aştı; önünde ne varsa ezip geçerek İtalya'ya girdi Cannae'de büyük bir zafer kazandı Ama bundan sonra Romalılar başarılı savaş taktikleriyle Kartaca ordusunu yıprattılar

Hannibal İÖ 203'te İtalya'yı terk ederek Kartaca'ya geri döndü Bundan bir yıl sonra da Zama Savaşı'nda Romalı komutan Scipio Africanus'a yenildi (bak HANNİBAL)
Kartaca ile Roma arasındaki barış 50 yıl sürdü Kartaca eski zenginliğini ve önemini yeniden kazanmaya başladı Bundan tedirgin olan Romalılar Kartaca'ya saldırdı III Kartaca Savaşı ile (İÖ 146) Kartaca Devleti tarihten silindi

Roma'nın tepelerinde İÖ 8 yüzyılda birbirinden ayn köyler kurulmuştu Yüzyılların biriktirdiği kalıntıların alt katmanlannda, bu köylerde yaşamış olan insanların gösterişsiz me-zarlan ve kulübeleri bulunmuştur Önemli bir yol kavşağı ve Tiber Irmağı'nın köprübaşı olan Roma, Etrüskler'in bölgeyi ele geçirmesiyle gerçek bir kent görünümü kazandı (bak ETRÜSKLER) Etrüskler bataklıklan kuruttular ve geniş çaplı bayındırlık işlerine giriştiler Yunanhlar'dan almış oldukları alfabeyi, ölçü birimlerini ve çeşitli paraları Romalılar'a tanıttılar Romalılar Etrüskler'den etkilenmekle birlikte, törelerini ve dilleri olan Latince'yi değiştirmediler Bağımsız kişiliklerini korudular (bak LATİNCE)

Romalılar İÖ 509'da Tarquinialılar'ı top-raklanndan kovarak, babadan oğula geçen bir krallık yerine, yöneticilerini kendilerinin seçtikleri bir cumhuriyet kurdular Tarquinia-lılar, Etrüskler'in yardımıyla Roma'ya saldırarak tahtlarını geri almayı denedilerse de başarılı olamadılar Ünlü Romalı şair Ouintus Horatius'un Tiber Irmağı'nı korumak amacıyla nöbet tuttuğuna ilişkin öykü bu döneme aittir Etrüskler'in Roma'dan ve Latium bölgesinden İÖ 470 dolaylarında ayrıldığı sanılmaktadır

Giderek cumhuriyetçi bir devlet yapısının oluştuğu Roma'da yönetim patriciler'in, yani soylulann elindeydi Senatoya (Roma Parlamentosu) yalnızca onlar seçilebilirdi Her yıl bu senatörlerin arasından iki konsül seçilir, konsüller barış döneminde yasa önerisinde bulunur, senato toplantılarını yönetir, savaş döneminde ise ordulara komuta ederlerdi
Etrüskler eski güçlerini yitirmeye başlayınca soylulara karşı pleblefın (halk kesimi) yanında yer almaya başladılar Patriciler ile plebler arasında yüzyıllarca sürecek bir mücadele başladı Toprakların tümü soylulara aitti Halkın kendi hesabına çalışarak yaşamını kazanma olanağı yoktu İÖ 493'te plebler
topluca kentin dışına çıktılar ve haklan verilmezse yeni bir kent kuracaklannı ilan ederek soylulan tehdit ettiler Bu durumdan korkan soylular, pleblerin çıkarlarını korumalan ve haklannı savunabilmeleri için iki temsilci seçmelerine razı oldular Bundan başka pleb-lere kendi meclislerini kurma hakkı da tanındı Zamanla plebler güçlendi; meclisleri yasa önerme yetkisine sahip oldu ve İÖ 4 yüzyıldan başlayarak iki konsülden biri pleblerden seçilmeye başlandı

İÖ 390'da Galyalılar Roma'yı yağmaladılar, yakıp yıktılar Romalı senatörler, kenti terk etmedikleri için topluca kılıçtan geçirildiler Sadece, surlarla çevrili olan Capitolium (bugün Capitolino) Tepesi direnebildi Galyalılar ancak büyük bir fidye karşılığı kenti terk ettiler Galyalılar'ın saldınsını başka saldınlar izledi Ekuviler, Volskiler ve Samnitler Roma ordulanyla çarpıştı İÖ 321'de Samnitler Romalılar'ı Napoli'nin kuzeyinde bulunan dar bir geçitte kıstırarak yenilgiye uğrattı Romalılar teslim olmak zorunda kaldı Buna karşın, Romalılar genelde hem topraklannı genişletiyor, hem de güçlerini artınyordu Ele geçirdikleri yerlere bazen kendi adamlannı yerleştirerek koloniler kuruyorlardı Yabancı düş-manlann ilki, Epir Kralı Yunanlı Pyrrhos oldu {bak PYRRHOS) Pyrrhos İÖ 280'de İtalya'nın güneyine çıkarma yaptı Yunanlıların, Romalılar'ın bilmediği iki savaş yöntemi vardı Bunlardan biri phalanks denen, ağır zırhlı piyadelerin omuz omza sekiz sıra

halinde dizilerek saldırıya geçmeleriydi Ellerinde kalkanlan ve mızraklarıyla karşılarındaki gevşek örgütlenmiş askerleri kolayca yıldırabiliyorlardı Öbür yöntem ise, savaş alanına fillerin sokulmasıydı Böylesine beklenmedik bir olayla karşılaşan askerler ne yapacaklarını şaşırıyordu Daha sonra ünlü Kartaca komutanı Hannibal de savaşta fillerden yararlanmıştı Pyrrhos Romalılar'a karşı iki zafer kazandı Ama öyle çok kayıp verdi ki, "Pyrrhos zaferi" deyimi, pahalıya mal olmuş bir zaferin yenilgiyle eşdeğer olduğu anlamında, birçok dile yerleşti Pyrrhos'un üçüncü saldırısı ise yenilgi ile sonuçlandı ve İtalya'yı terk etmek zorunda kaldı Roma artık İtalya' mn neredeyse tümünü denetimi altına almıştı


İÖ 3 yüzyılın ortalarında Kartaca ile Roma arasında çatışma başladı Hızla güçlenen bu iki devlet için Akdeniz ticaretini ele geçirmek çok önemliydi İÖ 264'te Roma ile Kartaca arasında, tarihte Kartaca Savaşları olarak anılan bir dizi savaşın ilki başladı Bu savaş 241'de sona erdi Barış ilan edildiğinde Kartacalılar Sicilya'yı Roma'ya vermek ve savaş zararlarını ödemek zorunda kaldı 23 yıl süren gergin bir barış döneminden sonra Kartaca Savaşları'nın ikincisi ve en büyüğü, Kartacalı komutan Hannibal'in İspanya'dan yürüyüşe geçmesiyle başladı Hannibal ordusu ile Rhöne Irmağı'nı ve Alpler'i aştı; önünde ne varsa ezip geçerek İtalya'ya girdi Cannae'de büyük bir zafer kazandı Ama bundan sonra Romalılar başarılı savaş taktikleriyle Kartaca ordusunu yıprattılar

Hannibal İÖ 203'te İtalya'yı terk ederek Kartaca'ya geri döndü Bundan bir yıl sonra da Zama Savaşı'nda Romalı komutan Scipio Africanus'a yenildi (bak HANNİBAL)
Kartaca ile Roma arasındaki barış 50 yıl sürdü Kartaca eski zenginliğini ve önemini yeniden kazanmaya başladı Bundan tedirgin olan Romalılar Kartaca'ya saldırdı III Kartaca Savaşı ile (İÖ 146) Kartaca Devleti tarihten silindi

Cumhuriyetten İmparatorluğa İÖ 3 yüzyılın sonlanna doğru, Yunan uygarlığı Roma'da yayılmaya başladı Romalılar bu uygarlığa büyük bir saygı ve hayranlık duyuyordu Bu nedenle, Makedonya Kralı V Philippos (İÖ 238-179) Yunan kentlerini ve Anadolu'yu tehdit edip de, bu kentler Roma' dan yardım isteyince, bu isteğe olumlu yanıt veren Romalılar, Makedonyalılarda dört yıl çarpıştılar Sonuçta Doğu Akdeniz Roma'mn denetimine girdi; İÖ 146'da Makedonya ve Yunanistan da birer Roma eyaleti oldu Böylece tüm Akdeniz Roma'nın egemenliği altına girdi


Bu zaferler sonucu Roma güçlendi ve zenginleşti Mal ve köle ticareti gelişti Senatörler ve öbür yöneticiler çabuk zengin olmanın yollannı ararken, bazı eyalet yöneticilerinin de vergi toplarken zora başvurmalan halkın tepkisini çekiyordu Kişisel hırslar ve açgözlülük, cumhuriyetin ilk yıllanndaki yurtseverliğin ve özverinin yerine geçmişti
İÖ 2 yüzyılın sonlanna doğru yönetici sınıfın davranışlannı eleştiren Tiberius ve Gaius Gracchus adlannda iki kardeş, halkın daha fazla hak sahibi olması için mücadele etmeye başladılar İÖ 133'te soylulann el koyduğu kamu topraklannı yoksul halka

dağıtmak için bir yasa tasansı hazırladılar Romalılar'ı uyandırmak için canlan pahasına mücadele eden bu kardeşlerin ikisi de acımasızca öldürüldü Ama çabaları boşuna olmamış, Romalılar'da, haksızlıklann ortadan kalkması için siyasal bir reform gerektiği inancı yerleşmişti
Bu sıralarda Roma ordusunda köklü bir değişiklik oldu Ücretli askerler yurttaş askerlerin yerini almaya başladı Yurttaş askerler tümüyle ülkelerine bağlı oldukları halde, yeni profesyonel askerler, komutanları her kim ise ona bağlanıyordu Bu durum Roma'mn siyasal yaşamını büyük ölçüde etkiledi O tarihten sonra, başarılı generaller ordularının desteğiyle üstün bir güç ve yetki sahibi olmaya başladı


Gaius Marius'un askerlerin desteğiyle nasıl yükseldiği buna örnektir Doğuştan pleb olan Marius, kendine sadık ordusunun desteğiyle konsül olmuştu İlk kez İÖ 105'te Kuzey Afrika'da Numidya'nın kralı olan Iugurtha'yı yenerek ünlenen Marius, daha sonra İtalya' nın kuzeyini tehdit eden Germen kabilelerini de üst üste iki kez yenmeyi başarmıştı Bundan sonra patricilerin generali Sulla ile güçlerini birleştirerek, Roma ile savaşan komşu halklan yenilgiye uğrattı Sulla, Yunanistan'ı ve doğuyu tehdit eden Mithridates'le savaşmak için Roma'dan ayrıldı


"Mithras" Güneş tanrısının adıydı Mithridates ise "Güneş tanrısının soyundan" anlamına geliyordu Karadeniz'in doğusunda bir krallık olan Pontos tahtına geçen VI Mithri-dates, kanlı bir egemenlik kurarak dünyaya korku salmış, annesini hapse attırdıktan başka, kardeşini de öldürtmüştü Üç ayrı zamanda Roma'ya savaş açan Mithridates, sonunda Romalı general Pompeius'a yenildi {bak POMPEIUS) Sulla doğuda Mithridates'le savaşırken, Marius Roma'da yönetime el koydu Sulla seferden döndüğünde Marius ölmüştü, ama Sulla öcünü Marius'un yandaşlarından ve halktan aldı Sonsuz yetkilerle İÖ 82'de kendini diktatör seçtirdi
Sulla'dan sonra Roma'da yasadışı olaylar ve siyasetçilerin entrikaları hız kazandı İÖ 73'te Spartaküs adında bir gladyatör kölelerden oluşturduğu ordusuyla Roma'ya başkaldırdı (bak GLADYATÖR; SPARTAKÜS) Çok sayıda Roma lejyonunu yenilgiye uğrattıktan sonra İÖ 71'de yenildi ve öldürüldü


İÖ 1 yüzyılın ortalan Jül Sezar ile Pompei-us arasındaki rekabetle geçti Her ikisi de yetenekli ve değerli önderlerdi Bir süre, zengin bir soylu olan Marcus Crassus'u da aralanna alarak triumvirlik denen üçlü yönetim denemesinde bulundular (Sonraki üçlü yönetimlerden ayırmak için, Sezar'm da içinde bulunduğu üçlü, Birinci Triumvirlik olarak adlandınlır) Crassus, İÖ 53'te öldükten sonra Pompeius, Sezar'm Galya'daki askeri başa-rılannı eskisinden daha fazla kıskanmaya başladı (bak GALYA; JÜL SEZAR) Sezar'm geri çağnlması için hükümeti etkiledi Sezar, bu buyruğa uyarak geri dönecek olursa, ordusunu terk etmek zorunda kalacağının bilincindeydi Bu yüzden İÖ 49'da ordusunun başında yola çıktı Kendi bölgesi olan Gallia Cisalpina ile geri kalan İtalyan topraklan arasında sınır oluşturan Rubicon Irmağı'nı geçtikten sonra, dönüşü olmayan bir noktaya geldi Roma'da güçlü bir destek sağlayamayacağını anlayan Pompeius Yunanistan'a kaçtı

Gücünü kanıtlamak için savaşmayı sürdüren Sezar İÖ 45'te Roma'ya döndü ve ömür boyu başkanlığa seçildi Ne var ki, bazı senatörler Roma'mn özgürlüğü açısından Sezar'm planlannı sakıncalı buluyordu Sezar çok geçmeden, bir senato toplantısından sonra hançerlenerek öldürüldü (İÖ 44)

Bundan sonra iktidar Marcus Antonius'a geçti (bak ANTONİUS, MARCUS) Ne var ki, Sezar'm evlat edinmiş olduğu genç Octavius Roma'ya dönünce, aralarında çatışma çıktı Octavius senato tarafından konsüllüğe getirildi Gaius Julius Caesar Octavianus adıyla, Sezar' in evlat edindiği oğlu olarak tanındı Bir süre sonra Octavianus ve Antonius uzlaşmaya vararak, Sezar'ın süvari komutanı Marcus Le-pidus'un da katılmasıyla İkinci Triumvirlik'i kurdular Sezar'a komplo kurarak öldüren Brutus ve Gaius Longinus

Cassius'a karşı savaş açarak, onları İÖ 42'de Makedonya'da yendiler Bundan sonra doğuya giden Antonius, orada karşılaştığı Mısır Kraliçesi Kleopat-ra'ya âşık oldu ve arkasından Mısır'a gitti (bak KLEOPATRA) Octavianus'la yeniden arası açıldı İÖ 31'de Yunanistan'ın batı kıyılarındaki Aktium Savaşı'nda Octavianus, Antonius'un donanmasını dağıttı ve Roma' nın rakipsiz önderi olarak yönetimi ele geçirdi