Bölgelerin Coğrafi Ve İklim Özelliklerine Göre Kullanılacak Enerji Kaynakları Nedir?

Bölgelerin Coğrafi Ve İklim Özelliklerine Göre Kullanılacak Enerji Kaynakları Nedir?
Bölgelerin Coğrafi Ve İklim Özelliklerine Göre Kullanılacak Enerji Kaynakları Nedir?

Enerji Kaynakları
Taşkömürü : Ülkemizin en geniş taşkömürü havzası Batı Karadeniz Bölümü’ndedir Buradaki taşkömürü havzaları I Jeolojik zamanda oluşmuştur Demir – Çelik endüstrisinde enerji kaynağı olarak kullanılan taşkömürü, aynı zamanda kimya endüstrisinin de hammaddesidir Yıllık üretim 4-5 milyon ton dolayındadır Üretim Türkiye’nin gereksinimini karşılayamaz
Yakın ve Ortadoğu ile Akdeniz ülkeleri arasında en zengin taş kö*mürü yatakları Türkiye'nin Batı Karadeniz bölgesindedir Buraya "Zon*guldak: Kömür Havzası" denir ki, gerçekte kömür bulunan arazi çok daha geniştir Havza'ya "Ereğli - Zonguldak Kömür Havzası" da denir 1829 yılında Uzun Mehmet'in topladığı kömür önekerini saraya vermesinden sonra ilk kömür Ocakları 1848 de bir şirkete verilerek işletilmeye baş*latılmış, 1865 te işletme Bahriye Nezaretine (Deniz İşleri Bakanlığına) bağlanmış, 1882 de serbest satışı yapılmaya başlanmış, daha sonra kömür havzasına yabancı şirketler de girmiştir Etibank kurulduktan sonra 1937 'de Fransız sermayeli Ereğli Şirketi başta olmak üzere, öteki yabancı şirketlerden işletmeler devletçe satın alınarak bu bankaya ve*rilmiş, 1940 da bütün ocaklar devletleştirilmiştir
Ereğli - Zonguldak Kömür Havzamız jeolojik oluş bakımından alp kıvrımları kuşağında bulunan nadir maden kömürü havzalarından bi*ridir Bu kömürler Karbon devri arazisinde Kulm fasiyesli arazi üzerinde zengin bir kömürlü seri halindedir Bu durumu ile bu kömür havzamız Avrupa havzaları soyundandır Havzanın türlü yerleri de kömürün bu*lunduğu tabakalar farklı eğimler gösterir, kimi yerde az eğimli bu*lunurlar Kozlu Zonguldak: ve Kilimli - Gelik bölgesinde maden kömürü arazisi uzar ve genişler ki, buraları havzanın en verimli yerleridir Burada kömürlü Karbon devri tabakalarının batı-doğu uzunluğu 16 km, kuzey - güney genişliği 3 - 6 Km dir Bu alanın yüzölçümü 42 Km ka*redir Bunun dışında Amasra ile doğusundaki kıyı bölgesinde, daha doğuda Söğüt özü bölümünde, Azdavay ve uzak çevrelerinde, türlü de*rinliklerde kömür tabakaları bulunmaktadır Bütün genişliği ile alındığında Kuzeybatı Anadolu Kömür Havzamızın yan ve derinlim sınırları ile tam rezervi kesinlikle bilinmemekle beraber, Ereğli-Zonguldak Havzasında kalınlıkları toplamı 70 m kadar olan 50 ye yakın kömür tabakası bulunmaktadır Bu bakımdan zengin sayılmakta kömürlerimizin muhtemel rezervinin i milyar tondan çok olduğu sanılmaktadır
Zonguldak kömürlerimiz türlü tarihlerde farklı miktarda çı*karılabilmiştir 1865'e kadar yılda sadece 50 bin tonu geçmeyen çıkarma, bu tarihten sonra biraz artarak 1890 da 150, 1900 de 400, 1920 de 570 bin tonu bulmuş, 1924 de i milyon tona yaklaşmıştır 1940 da 3 milyon tonu bulmuş, 1969 da 7,3 milyon tona yaklaşmıştır İstatistiklerde yer*den çıkarılan kömür miktarı (tuvönan) yanında ayıklanmış ve yıkanmış kömür miktarı da her yıl için verilir Bu ikinci rakam, birincisine göre daha küçük olur Sözgelişi, 1967 tuvönan taş kömür çıkarılması 7,5 mil*yon tona yakın bir rakam ile gösterildiği halde, ayıklanmış, yıkanmış veya konsantre edilmiş halile bu değer 5 milyon tonla ifade edilmiştir Öteki kömürler için de böyledir Bu maden kömürlerimizin harcandığı başlıca yerler Karabük tesisleri (1,2 milyon ton), Çatalağzı santrali (yarım milyon ton), çeşitli sanayi dalları (I,5 milyon ton), ev yakıtları (600 bin ton) kadardır zaman zaman bir kısım kömürlerimiz de ,ihraç edilmiştir Üretim 1978 - 1982 arası yıllarda 5-6 milyon tondur

Linyit : Türkiye’de rezervi en zengin olan enerji kaynağıdır Hemen her bölgemizde az çok linyit yatakları bulunmaktadır Çoğunlukla yakacak olarak ve termik santrallerde değerlendirilir En büyük linyit havzası Afşin-Elbistan’dadır Yıllık net üretim 40 milyon tonu bulmaktadır Üretim ve tüketim aynı hızla artmaktadır Esmer kömür adıyla da anılan linyit, kalori değeri asıl maden kö*müründen (taş kömüründen) az olan bir kömürdür Bundan ötürü, eko*nomik değeri bakımından taş kömüründen sonra gelir Linyit kömürü ço*ğunca, Üçüncü Zamanın Neojen devri arazisinde, çok vakit yatay veya az eğimli duruşta bulunan yataklar halindedir Linyit yatakları mem*leketimizin Neojen devri tabakaları arasında, birçok yerlerde vardır Bun*ların bir kısmı çok zengindir Kütühya bölgesinin Tavşanlı - Tunçbilek, Değirmisaz, Manisa'nın Soma linyitleri, Amasya'nın Çeltek linyit1eri ile Bilecik, Ege, Erzurum bölgesi linyitleri önemlidir 1972 de Elbistan bö*lümünde 3 milyar tondan çok yedeği bulunduğu anlaşılan linyit yatakları tesbit edilmiştir Son 30-40 yıl içinde linyit çıkarılması işleri gelişme göstermiştir Daha 1930 da çıkarılan linyit miktarı sadece 10 bin ton iken, bu miktar 1937 de 100 bin tonu bulmuş, 1948 de 1 milyona, 1962 de 4 milyona çıkmış, 1969 da 8,5 milyon tonu geçmiştir Bunun 2 mil*yon tona yakım özel sektörce çıkarılmıştır Ayıklanmış ve yıkanmış du*rumu ile bu miktar 4,5 milyon tona yakındır Sayısı 178'i bulan işletmenin 11'i kamu kesiminin, 167'si özel kesimindir 353 milyon liralık linyit satışı olmuştur (1982 de 167'si üretim 20 milyon ton)
Linyit kömürlerimiz, memleketimizde yakıt ihtiyacını kar*şılama bakımından gittikçe artan bir önem kazanmıştır Bugün şe*hirlerimizin kaloriferleri ve sobaları bu yakıtla ısıtılmaktadır Or*manlarımızı yakıt odunu elde edilmesi zorunluluğundan mümkün olduğu kadar kurtarmak ve yine bir yakıt maddesi olarak köylerimizde geniş ölçüde kullanılmakta bulunan "tezek" in ana maddesini gübre halinde kullanmaya uğraşmak için, her çeşit linyit yataklarımızdan faydalanma yoluna gidilmektedir Linyit çıkarmamız 25 milyon tonu bulursa, hemen bütün memlekette odun, yakacak olarak artık kullanılmayacaktır Bugün orman ürünlerimizin % 70 kadarı yakacak olarak kullanılmaktadır
1975 de kanunla kurulan "Türkiye Kömür İşletmeleri" (TKİ) Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığına bağlı bir devlet kuruluşudur Kurumun amacı, Türkiye' de taş kömürü, linyit ve turba kömür madenlerini araştırmak, bunların işletilmesini, dağıtım ve satışını sağlamaktır TKI ne bağlı ikisi kömür üreten (Ereğli Kömürleri İşletmesi Müessesesi, Garp Linyitleri İşletmesi Mü*essesesi), biri kömür satan (Kömür Satış ve Tevzi Müessesesi) olmak üzere üç kuruluşu ile linyit üreten 3 işletmesi (Çorum İl'inde Alpagut-Dodurga Lin*yitleri İşletmesi, orta Anadolu Linyitleri İşletmesi, Erzurum İlinde Şark Lin*yitleri İşletmesi), Afşin - Elbistan Grup Başkanlığı vardır Afşin-Elbistan'da düşük kalorili, fakat çok bol ve zengin linyit yatakları bulunmuştur (Rezervi 3,2 milyar ton tahmin edilmiştir) Burada pek büyük bir termik santral kurulmuştur Yılda 18 milyon ton kömür yakılacaktır
Petrol : Dünya ekonomisinin en önemli enerji kaynaklarından birincisi durumundadır Ancak Türkiye petrol rezervleri bakımından pek zengin değildir Türkiye’nin önemli petrol yatakları Güneydoğu Anadolu’da bulunmaktadır Türkiye’nin yıllık üretimi 2,5-3 milyon ton dolayındadır Üretilen petrol ülke gereksinmesinin en fazla % 20’sini karşılayabilmektedir Bu nedenle yurtdışından alınanlar arasında petrol ilk sırada yer alır

Petrol, zamanımızın başta gelen enerji kaynaklarından biri ve mo*torlu taşıtlar için rakipsiz bir enerji maddesidir Bugün petrol dünya ölçüsündeki türlü sorunlarla ilişkisi olmuş pek önemli bir akaryakıttır Petrolün değeri 19 yüzyılın sonlarına doğru belirmiş, günümüze kadar durmadan artmıştı Petroller gaz, sıvı veya katı haldeki bütün hid*rakarbüderi ihtiva eden bitümler grubuna aittir Petrollerin bileşimi, yak*laşık olarak % 79-88 karbon, % 9-16 hidrojen ve yabancı unsur olarak bir miktar oksijen, azot ve kükürttür Petrollerin oluşu ile ilgili çeşitli gö*rüşler varsa da, bunların organik kökenli oldukları üzerinde daha çok 00*rulmuş, petrolün pek eski bazı sığ deniz ve iç denizlerle körfezlerde oluşturdukları ileri sürülmüştür Petrol, yer kabuğunun derinliklerinde, taşların hoşluklarını, gözeneklerini yarıklarını doldurmuştur
Türkiye'de zengin petrol yataklarının bulunduğu ve türlü 001*gelerimizde petrolün mevcut olduğu son 50 yıllık araştırmalarla anlaşılmıştır 1940 ta Güneydoğu Anadoluda Raman dağı antiklinali (kemeri) üzerinde yapılan ve 1050 m derinliğe ulaşan ilk sondaj ile pet*rol yataklarına ulaşılmış, daha sonra yine bu bölgedeki Garzan petrol ya*taklanna varılmıştır 1954 de çıkarılan bir kanunla petrol araştırmaları hızlandırılmış, memleketimiz 9 petrol araştırma bölgesine (1969 ve*rilerine göre 11 bölge) ayrılmıştır Bugün bu araştırmaların en yoğun ol*duğu yerler, birçok bölümleriyle Güneydoğu Anadolu (burada Siirt böl*gesi ve Gaziantep bölgesi vardır) Adana bölgesi, Sivas bölgesi, Van bölgesi, Trakya bölgesidir Bu araştırmalarla Güneydoğu Anadolu böl*gesinde yeni petrol yatakları bulunduğu gibi (Batı raman, Magrib, Kur*talan, Şelmo, Çelikli) Gaziantep çevresinde, Adana kuzeyindeki Bul*gur dağında da iyi kaliteli petrol bulunarak işletilmelerine girişilmiştir Türkiye'de ham petrol 1958 de sadece 330 bin tona ulaşmış, 1969 da 3623000 tonu geçmiştir İşletmesi daha çok Güneydoğu Anadolu bölgesinde toplanan petroller, önceleri Batman Rafinerisinde arıtılırken, üretimin artması üzerine Batman ile Dörtyol (İskenderun Körfezi) arasında bir petrol borusu (pipe-line) döşenmiştir 1967 de işletmeye atılan bu boru hattı 494 Km uzunluğunda olup, boru çapı 45 cm dir Borunun günlük taşıma tutan 10 bin tondur Petrol üre*timimiz gittikçe artmakta ve ileride memleketimizin her çeşit petrol ih*tiyacını karşılayabilecek şekilde gelişmeler olacağı kuvvetle umul*maktadır
Bir örnek olarak belirtelim ki, 1969 yılında 5 şirket Türkiye'de petrol sondajları yapmıştır:
1) Türkiye Petrolleri Anonim' Ortaklığı (TPAA),
2) N V Turkse Shell,
3) Notm American İnternational İnc - Aladdin Middle East Oil Ltd, 4) Trans Vorld OiI Ltd - Aladdin Middle East Oil Ltd,
5) Ersan Petrol Sanayii AŞ
Yıl içinde 42 sondaj kuyusu açılmış olup, 1969 da yapılan son*dajların toplamı 107 bin metreyi geçmiştir 1969 da 280 kuyu bulunuyordu 1969 da TP Aa yaklaşık olarak, 1,133,522 ton, Ersan 50824 ton, Mobil 608377 ton, Shell 1830469 ton ham petrol üretmişlerdir Hepsinin toplamı 3632192 tonu bulmuştur TPAO (Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı) 1954 yılında özel bir yönetmelik ile kurulmuştur
Irak - Türkiye Petrol borusu
Önemli bir petrol tesisi de Irak-Türkiye Petrol Borusudur Irak'ın Kuzey Bölgesinde üretilen ham petrolün bir kısmının Türkiye üzerinden Akdenize ulaştırılmış olması için yapımına girişilen petrol hattı (Pipe - Line) 1977 de Kerkük'te açılarak pompalanmış, ertesi günü ikinci bir tören Yumurtalık Limanında yapılmış, buradan petrol tankerlerine yük*leme işi başlamıştır Dünyanın uzun petrol hatlarından biri olan ve ya*pımına ı 968 de başlanıp, ı 976 sonunda bitirilen bu petrol boru hattı, 981 Km olup, bunun 340 Km si Irak'ta, 641 Km si Türkiye'dedir Bu büyük kuruluş hem Irak, hem de Türkiye için yararlı olmuş, yılda 35 milyon ton ham petrol akıtılacak kapasite göstermiştir Borunun yolu bo*yunda pompa istasyonları (2 si Irak'ta 3'ü Türkiye'de), haberleşme ci*hazlan vardır
Türkiye'de petrole dayalı sanayi (Petro - Kimya Sanayi) TPAO’nun desteği ile 1965te kurulmuş kısa zamanda gelişmiş, % 55'i bu şir*kette, % 25 i TC Emekli Sandığına ve % 20 si Oyak'a (Ordu Yar*dımlaşma Kurumu)na ait olarak büyümüştür (İzmit - Yarımca' da ve İzmir - Aliağa' da), kurulan tesisler arasında Etilen, Polietilen, Vinil Klo*rür, karbon siyahı, kolar alkollü, Dodesil Benzu Fabrikaları ve daha bir çoklan ile bunların yardımcı kuruluşları vardır Petro Kimya (petkim) ürünleri arasında Türkiye'de yaygın olanlan plastikler, sentetik ka*uçuklar, elyaflar, deterjanlar, tarım ilaçları, boyalar, sentetik gübrelerdir
Petrole dayalı akaryakıt satış piyasalarını düzenleyen başlıca beş ku*ruluş şunlardır: Petrol Ofisi (1941 de harbin doğurduğu akaryakıt zor*luğunu ve dağıtımını düzenlemek üzere kurulmuş sürekli bir statüye bağ*lanmıştır Sermayesi hazineye ait olup, bini geçen istasyonu vardır, 2,2 milyon tonluk petrol ürünü pazarlar), BP petrolleri (1975 de British Petroleum grubunun beş şirketin ortaklığı ile Türkiyedeki petrol ürünlerini sat*mak için kurulmuş), Mobil oil TAŞ faaliyete geçmiştir), The Sheel Com*pany of Turkey, 1934 de Shell ile Türk Petrol re Madeni Yağlar TAŞ, i 93 i de özel bir şirket olarak kurulmuş, i 936 da bugünkü adını almıştır

Doğalgaz : Trakya’da petrol arama amacıyla açılan kuyulardan çıkarılmaktadır Doğalgaz alanlarından diğeri de Güneydoğu Anadolu’da Mardin-Çamurlu’dur Üretim tüketimi karşılayamadığı için dışarıdan alınmaktadır

Jeotermal Enerji : Yerkabuğunun içinde ve daha derinlerde potansiyel enerji birikimi vardır Bu nedenle sıcak olan subuharı sondaj yolu ile yüzeye çıkarılır ve elektrik enerjisi üretiminde kullanılır Türkiye’nin ilk jeotermal elektrik santrali Denizli-Saraköy’de kurulmuştur

Su gücü : Tükenmez ve yenilenebilir bir enerji kaynağıdır Türkiye su gücü bakımından yaklaşık 400 milyar kwh’lık bir potansiyele sahiptir Doğu Anadolu Bölgesi akarsularının yatak eğimleri fazla olduğundan, hidroelektrik potansiyeli en yüksek olan bölgemizdir Türkiye elektrik üretiminin % 45’lik bölümü hidroelektrik santrallerden karşılanmaktadır GAP tamamlandıktan sonra elektrik santrallerin üretiminde su gücünün payı artış gösterecektir

Güneş Enerjisi : Türkiye Güneş enerjisinden yararlanmak için gerekli iklim koşullarına sahiptir Akdeniz ve Ege bölgeleri ile İç ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde Güneş enerjisi değerlendirilmektedir

Nükleer Enerji : Atom enerjisi adı da verilen bu enerjinin kaynakları uranyum ve toryumdur Ancak bu kaynaklardan elektrik enerjisi üretiminde yararlanılmamaktadır

Öteki Madenler
Memleketimizde çeşitli birçok madenlerimiz daha" vardır Her* birinin ekonomik değeri bulunmaktadır Burada bunların başlıcalarına değinilerek geçilecektir Bunlardan "kurşun", çoğunca gümüşle ka*rışık olarak bulunmuştur ki, yakın zamanlara kadar birçokları işletilmiştir Çoğu kapanan bu madenlerden bugün Etibank tarafından "Keban Sirnli 'Kurşun işletmesi" çalışmaktadır Burası Elazığ'ın Keban ilçesinde Fırat nehri kenarındadır 1953 ten 1970 e kadar bu*radan 25 bin ton kurşun ve 26 bin çinko konsantresi (tuvönan cevherin mekanik yollarla zenginleştirilmesi işlemi) elde edilmiştir (1978 de 5450 t)
Önemli madenlerimizden biri de "kükürt" tür Isparta'nın Ke*çiborulu ilçesindeki işletme yerinde çıkarılır Burada 1900 de bulunan maden, 1933 e kadar yabancı bir şirket tarafından işletilmiştir Etibank'a bağlı bir müessese olarak 1943 den beri faaliyettedir 1978 de tuvönan miktarı 86 bin ton olup, ayıklanmış yıkanmış miktar 18 bin tondur
Memleketimizin türlü yerlerinde "cıva" madeni de vardır Bunlar içinde işletilen başlıcaları İzmir' in Ödemiş ilçesindeki "Habköy Cıva İşletmesi" ile Konya'nın Sarayönü ilçesindeki Konya Cıva işletmesi ve İzmir'in batısında Karaburun'dadır Etibank'a bağlı olarak birincisi 1961 den, ikincisi 1969 den beri faaliyettedir Özel sektöre bağlı işletmeler de vardır 1969 yılı tuvönan ceher üretimi 59000 tondur
1968 de işletmeye açılan Bandırma Boraks ve Asitborik Fabrikaları İşletmesinde ham madde olarak Kütahya'nın Emet ilçesinden çıkarılan kolemanit ile Eskişehir Seyitgazi ilçesinde çıkarılan sodyum tuzu cevheri kullanılmaktadır
Bunlardan başka Tokat ilinde çıkarılmakta bulunan "antimuvan" madeni (1978 tuvönan 46000 ton), Eskişehir yakınında çıkarılan "Iü*letaşı" (tuvönan 825 ton), ateş tuğlası yapımında yararlanılan ve Es*kişehir bölgesinde çakıra1ın "manyezit" (tuvönan 220 ton) söylenebilir "Zımpara" madeni de önemli yer tutar Yılda 50-55 bin ton cevher elde edilir Bundan başka, memleketimizin birçok yerlerinde bulunan "manganez" yıldan yıla çok değişik üretim miktarı göstermiştir (çoğunca 30*bin ton)
Bu arada "tuz elde edilmesi de memleketimizde önemli yer tutar Tuz, ençok denizden elde edilir İzmir' in Çamaltı Tuzlası bütün üre*timin % 55 ini verir Ayrıca İç Anadolu'da Tuz Gölünden elde edilir (% 30'u) Bazı tuzlu su kaynaklarında da küçük ölçüde tuz çıkarılır: Tuz*luca, Kağızman, Gülşehir, Oltu gibi Kaya tuzu yataklarından da ya*rarlanılır Son yıllarda elde edien tuz miktarı yarım milyon ton civarında değişmiştir
1970 - 1976 arasındaki dönemde Türkiye'nin tuz üretimi 5 milyon tona yaklaşmış, 1976 üretimi bunu da geçmiştir Tuz üretiminin çoğu deniz ve göl tuzlalarından sağlandığından, zaman zaman iklim özel*liğinin etkisi altında kalmıştır 1977 de ilk defa Mısır' dan tuz ithal edil*miştir Fabrikaların çoğalmasıyla tuz tüketimi artmıştır Günümüzde İzmir Çamaltı tuzlası (21 Km2; yıllık üretim 400000 ton), Tuzgölü tuz*laları ve değişik kapasiteli kayatuzu alanları (6 tuzla) olmak üzere 45 tuzla vardır Çamaltı tuzlasının modernize edilmesi için çalışılmıştır Tekel, 1976 da bir kısım tuzlaların modernize edilmeleri için 165 – 450 milyon lira harcamaya girişmiştir Bu arada Kaldırım rafine tuz tesisinin yapımına girişilmiş, Tuz1uca'da kurulması planlanan kaya tuzundan ra*fine tuz üretecek kuruluşun projesi yapılmıştır
Volfram (wolfram) maden tesisleri 1977 de Uludağ'da (2400 ın) hiz*mete açılmıştır Yaklaşık 650 milyon liraya malolan bu kuruluşta yılda 3000 ton konsantre üretilmektedir Gelişmiş sanayi ülkelerinden çok miktarda istenen ve çelik ile bazı kimya sanayiinde kullanılan volf*ramdan yılda 300 milyon lira döviz sağlanacağı hesaplanmıştır
Madenler ve Enerji Kaynaklarının Türkiye Ekonomisindeki Yeri

Türkiye’nin her bölgesinde çeşitli madenler bulunmaktadır Ancak tüm madenlerimiz yeterince işletilmemektedir Madenlerimizin bir bölümü çok eskiden beri bilinmekte, hatta yabancı şirketler tarafından işletilmekteydi Ancak madenlerimiz hakkında yeterli bilgi yoktu Cumhuriyet döneminde madenlerin teknik ve bilimsel yöntemlerle araştırılması için Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü kurulmuştur Çıkarılan madenlerimiz hem iç piyasada değerlendirilmekte hem de yurtdışına satılmaktadır