Fobiler

Kişiler korkularının saçma olduğunun farkındadır, ancak korkularını mantıksal düşünerek engelleyemezler Bu korkular fobik kişilerin günlük işlevlerinde bozulmaya neden olur
Fobiler toplumda sık görülür Araştırmalarda toplumda %10 oranında fobik olduğu söylenmekle birlikte tahminen bu değer %25 dolayındadır Araştırmalarda fobi sıklığının beklenenden düşük çıkmasının en önemli nedeni bu kişilerin hastalıklarının farkında olmaması ve tedaviye başvuruların az olmasıdır Kadınlarda erkeklere göre daha sık görülür Sosyal fobi genelde gençlik yıllarında özellikle karşı cinse ilginin arttığı dönemlerde ortaya çıkar

FOBİ NEDENLERİ NELERDİR ?
Fobilerin gerçek nedenleri bilinememektedir Öne sürülen fobi nedenleri türlerine göre değişmekle birlikte aynı fobi türünde de hastadan hastaya değişiklik gösterirRuhsal rahatsızlıkların çoğunda olduğu gibi fobilerde de neden biyolojik, genetik ve çevreseldir Genetik yatkınlık: bazı özgül fobilerde genetik yatkınlık fazladır Örneğin kan aldırma veya enjeksiyon yaptırma fobisi olan kişilerde ailede benzer hastalık normal topluma göre daha sıktır Ancak bu yatkınlığın genetik veya çevresel etkenlere bağlı olarak gelişip gelişmediğini aydınlatacak araştırmalar henüz yetersizdir
Nörokimyasal nedenler: bazı insanlarda adrenalin ve noradrenalin salınımının fazla olmasının veya etkilenen organların bu maddelere normal insanlara göre daha duyarlı olmasının bu hastalığa yol açtığı ileri sürülmektedir Verilen ilaç tedavileri de bu maddelerin salınımını veya bedensel duyarlılığı azaltmaya yöneliktir Psikiyatride fobilerin geçmiş yaşantılara bağlantılı olarak geliştiği yolunda ispatlanmamış çeşitli teorileri mevcuttur Watsonun öğrenme teorisinde fobilerin şartlandırılmış refleks davranışlar sonucu oluştuğu ileri sürülür Bu teoriye göre daha önce kaygı uyandırmayan bir uyaran kaygılı bir uyaran ile bir araya geldiğinde öğrenme yolu ile kaygı uyandıran bir uyaran haline gelmektedir Örneğin asansör korkusu olmayan bir kişi elektrik kesintisi ile asansörde mahsur kalma sonucunda asansör korkusu geliştirebilir Bu olay öncesinde rahatlıkla asansöre binebilirken asansöre binemez hale gelebilir veya asansöre bindiğinde aşırı kaygı duyma görülebilir Freud’a göre fobiler bilinç dışı çatışmalarla ilgilidir ve ödipal kompleks ile ilişkisi vardır Bastırılmış, bilinç dışına itilmiş bazı korkular yer değiştirerek normalde kaygı yaratmayacak bir nesne veya duruma yöneltilir ve bu şekilde fobiler gelişir Yapılan araştırmalarda sürekli strese maruz kalan çocuklarda yaşamın ileri dönemlerinde yaygın fobik davranışlar görülebilmektedir Sürekli stres yaratan nedenler arasında erken yaşta anne veya babanın kaybı, anne veya babadan ayrılma,ev içinde şiddete maruz kalma sayılabilir Bazı bedensel hastalıklar , nörolojik ve psikiyatrik hastalıklarda fobik semptomlar görülebilir Bu rahatsızlıkların ayırıcı tanı yapılırken dikkate alınması gerekir


FOBİ BELİRTİLERİ NELERDİR ?
Korku yaratan obje, durum ya da aktivite ile karşılaşıldığında anksiyete belirtileri ortaya çıkar Panik atakta görülen belirtilerin hemen hepsi fobik durumla karşılaşıldığında ortaya çıkabilir Bu belirtilerden bazıları şunlardır:

• Çarpıntı
• Yüz kızarması
• Titreme
• Terleme
• Bulanık görme
• Nefes darlığı
• Ağız kuruluğu
• Yutkunma güçlüğü vb
  Sosyal fobinin panik bozukluktan tek farkı belirtilerin belli durumlarda ortayaçıkmasıdır Panik bozukluğu olan kişiler ne zaman panik atak geçireceklerini bilirler ve panik atak geçirmemek için fobik durumlardan kaçınırlar Örneğin asansör korkusu olan kişiler asansöre bindiklerinde panik atak geçirebilirler ve bundan korunmak için üst katlara merdivenlerden çıkıp inmeyi tercih ederler bu şekilde panik atak gelmesini önlerler Yine uçak korkusu olan kişiler uçağa binmek yerine başka vasıtaları kullanarak yolculuk etmeyi tercih ederler Fobisi olan kişiler bu kaçınma davranışını kullanarak panik atak gelişmesini önlerler
  Panik bozukluğu olan kişilerde fobilerden farklı olarak panik ataklarının ne zaman, nerede geleceği belli değildir ve atağın gelmesi genelde önlenemez
  Sosyal fobi:
  Sık görülen türlerden birisi sosyal fobidir Sosyal anksiyete duyan kişiler başka insanların kendilerini yargıladığı ve negatif değerlendirdiği düşüncesi ile yetersizlik, aşağılanmışlık hisseder ve hayal kırıklığına uğrarlar Bu kişiler yalnız başlarına kaldığında sıkıntı duymazlar ve anksiyete belirtilerinin sosyal aktivitelerle direk ilgisi vardır Sosyal fobikler yabancılarla tanışmaktan,tanımadıklarının yanında konuşmaktan veya hareket etmekten rahatsızlık duyar
  Yanlış bir şey yapacak, söyleyecek ve sanki insanlar onunla alay edecek, onu yadırgayacak, aşağılayacak, herkesin içinde rezil olacak gibi hisseder Konuşurken herkes ona bakıyormuş gibi gelir Yaptıkları en ufak hatalar gözlerinde çok büyür, rezil olduklarını düşünürler
  Özgül sosyal fobide topluluk önünde konuşamama gibi belirli bir duruma özgül olarak anksiyete gelişmesi gözlenirken yaygın sosyal fobide hemen hemen bütün sosyal aktivitelerde anksiyete oluşur
  Sosyal fobi şu durumlarda ortaya çıkabilir:
  Topluluk içinde konuşma
  Partiye katılma, yabancılarla tanışma gibi sosyal aktiviteler
  Bir iş yaparken başkaları tarafından izlenme
  Patron veya amir gibi üstleri ile konuşma
  Karşı cinsten birileri ile tanışma veya buluşma
  Umumi tuvaletleri kullanma
  Telefonda konuşma
  Başkalarının yanında yazı yazma
  Herkesin içinde yüz kızarması veya kontrolünü kaybetme korkusu vb
  
  Bu hastalar korktukları durumlarla karşılaştıklarında anksiyeteleri artar Örneğin sosyal fobisi olan bir öğrenci ders anlatmaya kalktığında dili tutulur, yüzü kızarır, söyleyeceklerini unutur, herkes ona bakıyormuş gibi gelir ve bu nedenle performansı düşer Bu hastalar korkularının anlamsız olduğunun farkındadır ancak korkularına engel olamazlar Sosyal fobinin utangaçlıktan ayrılması gerekir Yeni bir ortama giren veya yeni insanlarla tanışan hemen herkes az da olsa anksiyete yaşayabilir, ancak bu her zaman rahatsızlık olarak tanımlanamaz Bu anksiyetenin sosyal fobi olarak tanımlanabilmesi için sıkıntı duyan kişilerin sosyal ortamlardan kaçınması gerekir Sosyal fobiklerin en önemli özelliğide sıkıntıyı duymamak için yaptıkları bu kaçınma davranışlarıdırUtangaç insanlar yeni bir ortama girdiğinde sıkıntı duyabilirler fakat sıkıntıya girmemek için sosyal aktivitelerini kısıtladıkları pek görülmez Ayırıcı tanıda buna dikkat etmek gerekirHastaların hissettikleri anksiyete çok şiddetli olmakta ve bu duyguları yaşamamak için başvurdukları kaçınma davranışları bu kişilerin evde, işte, okulda ve diğer sosyal ortamlarda performansını düşürmekte ve ilişkilerin bozulmasına yol açmaktadırOkul başarısı düşmekte, işte verim azalmakta veya eşler arasında sorunlar ortaya
  çıkmaktadır Ortaya çıkan sosyal izolasyon kişiyi çoğu zaman depresyona sürüklemektedirBir başka yaklaşımda ise kişiler bu sıkıntılarından kurtulabilmek için alkol kullanımına yönelmektedir Yapılan araştırmalarda bu hastalarda alkol ve madde bağımlılığı normal topluma göre daha sıktır Bunun en önemli nedeni alkolün hastalar tarafından anksiyete giderici olarak kullanılmasıdır
  
  Agorafobi:
  Agorafobi kişinin kolayca kaçamayacağı ortamlara girdiğinde ortaya çıkan yaygın anksiyete duygusudur Yalnız başına sokağa çıkmak, kalabalık bir alanda bulunmak veya araba, otobüs ve uçak gibi araçlarla seyahat etmek bu yerler arasında sayılabilir
  Sık görülen fobilerdendir Sokakta rahatsızlanacağını düşünen bu kişiler evden dışarı çıkamaz hale gelir Panik atak geçirenlerde agorafobi sıktır
  Özgül fobiler:
  Özgül fobiler belli obje ve durumlara karşı aşırı korku duymak olarak tanımlanabilirKorku duyulan obje ve durumla gerçek hayatta karşılaşma veya televizyon ve gazete gibi basın yolu ile karşılaşma aynı şekilde korku yaratabilir Özgül fobiler genelde çocukluk çağlarında başlar, ancak yirmi yaşlarında rahatsızlananlar
  da sıktır
  Sık görülen özgül fobiler şunlardır:
  Hayvanlar (yılan, köpek, kuş vb)
  Böcekler (örümcek, arı vb)
  Yükseklik korkusu
  Asansör korkusu
  Uçağa binmek yada araba kullanmak
  Kan görmek veya enjeksiyon yaptırmak vb
  Fobi türleri burada tek tek anlatılamayacak kadar çoktur Hepsi ayrı ayrı tanımlanmıştır ve yeni fobiler de tanımlanmaya devam etmektedir
  
  
  FOBİ TEDAVİSİ NASIL YAPILIR?
  
  Fobiler tedavi edilmediği taktirde çok uzun zaman devam edebilir, aslında tedavi olmaksızın düzelen hasta sayısı azdır Fobi tedavisinde amaç kişinin kaçınma davranışını önlemek ve belli durumlarda ortaya çıkan anksiyeteyi azaltmaktırTek başına ilaç tedavisi genelde yeterli değildir Bunun için antidepresan ilaçlarla birlikte değişik psikoterapi yöntemleri uygulanabilir Fobilerde en sık kullanılan terapi yöntemi yüzleştirme (exposure) tedavisidir Bu yöntemde hastanın korku yaratan durum veya nesnenin üzerine giderek ortaya çıkan anksiyete ile başa çıkması öğretilir Anksiyete ile başa çıkma tedavisinde gevşeme teknikleri ve bilişsel davranışçı tedavilerden yararlanılır Terapi grupları, aile tedavisi ve bireysel psikoterapiler kullanılan diğer terapi yöntemleridir Tedavi süresi hastalığın şiddeti, yaygınlığı ve hastanın özelliklerine göre değişir İlaç tedavisine yanıt ilk birkaç haftada alınır Ancak tam düzelme daha uzun zamanda gerçekleşir Tedavi ile tam düzelme sağlansa da ilaçlara bir yıl devam etmek gerekir İlaçları doktor kontrolünde kullanmak ve kontrollü kesmek önemlidir Bazı hastalarda daha uzun süre tedaviye devam etmek gerekebilir
  
  Fobiye bağlı olarak alkol bağımlılığı gelişmiş ise fobinin tedavi edilmesi ile bağımlılığın tedavisi kolaylaşır Altta yatan fobi belirtilerini ortadan kaldırmadan bağımlılıktan kurtulmak zordur