Sıfat Tamlamaları, Sıfat Tamlaması Özellikleri, Sıfat Tamlaması Nedir

neden yok neden

Buyurun artık var :))

SIFATLAR

Sıfatlar; adların (varlık ve kavramlar) niteliklerini, ne durumda olduklarını, sayılarını, ölçülerini gösteren, soran ya da belirten sözcüklerdir Sıfatların tek başlarına ad olduklarını hiç bir zaman unutmamak gerekir Sıfatları genel olarak iki ana başlık altında işlememiz olasıdır:
1- Görev ve anlam açısından sıfatlar
2- Yapı (biçim) açısından sıfatlar
SIFAT TAMLAMASI
Sıfatlar, adların bir niteliğini, bir özelliğini göstermek için bir adla tamlama oluşturur Bir adla bir sıfatın bu amaçla kurdukları tamlamaya sıfat tamlaması denir Sıfat tamlamasında tamlayan sıfat, tamlanan addır Formüle edilirse; sıfat+ad= sıfat tamlaması şeklindedir
Örnekler;
Genç, yakışıklı, tertemiz giyimli bir adam yolda göründü
Soluk bir yüz, ağlayan gözler hepsi bu olmasaydı
Sıfat tamlamalarında örneklerde de görüldüğü gibi tamlayanın birden fazla olması ve üstelik ayrı sıfat çeşitlerinden de olması doğaldır Sıfat tamlamaları takısız olabileceği gibi, tamlayanın takı aldığı sıfat tamlamaları da vardır Ancak sıfat tamlamalarında tamlanan ek almaz Buna karşılık sıfat tamlamalarının tamlayan olduğu tamlamalarda tamlananın ek aldığı görülür
Örnek;
Küçük çocuk eli, yanık et kokusu gibi
Yukarıdaki örnekte olduğu gibi bu tamlamaların ad tamlaması olması sıfat tamlaması üzerinde bir kural oluşturmaz Şunu hiçbir zaman unutmamak gerekir ki, sıfatların olduğu her yerde mutlaka bir tamlamadan söz etmek doğaldır Yani sıfatlar daima adlarla bir tamlama oluşturarak bu anlam özelliğini gösterebilirler Yoksa anlam ilişkisi dışında tutulmuş tüm sözcükler tek başlarına addırlar Bunlara fiilleri de dahil edebiliriz Sonuçta bu sözcük türü de hareket adı oluşturduğu için addır Zaten fiiller tek başlarına kullanılamazlar Kesinlikle bir zaman ve şahıs kapsamı içinde kullanılabilirler

GÖREV VE ANLAM AÇISINDAN SIFATLAR

Sıfatların, anlamlarıyla görevleri birbirlerine sıkı bir biçimde bağlıdır Çünkü bu öğelerin bir adın önünde tamlayan olarak görev aldıkları kesindir Sıfatların adlar önünde bir niteleme bir de belirtme görevleri vardır Böylece sıfatlar,
1- Niteleme Sıfatları
2- Belirtme Sıfatları
olarak ikiye ayrılırlar Buna göre sıfatları anlam ve görev açısından ayrı ayrı örnekleriyle birlikte inceleyelim

NİTELEME SIFATLARI
Kendinden sonra gelen adın niteliğini gösteren sıfatlara niteleme sıfatları denir Bu nitelik adların büyük, küçük, dar, geniş, düz, yuvarlak, sert, yumuşak, güzel, çirkin, çalışkan, iyi, kötü, boş, dolu, uzak, yakın gibi özelliklerinden birini, “ak, kara, yeşil, kırmızı” gibi renklerini ya da başka durumlarını gösterebilir
Örnekler;
Geniş yüzlü, beyaz dişli, kısa burunlu çocuklar dışarıda oynuyordu
O, sakin görünüşlü, telaşsız, soğukkanlı insanlardandır
Yukarıdaki örneklerde olduğu gibi birden fazla sıfat bir adın özelliklerinden bir kaçını gösterebilir Birinci örnekte “çocuk” adı kendisinden önce gelen sıfatlarla nitelenerek ortaya bir tamlama çıkmıştır Aynı olayı ikinci cümlede de görmekteyiz “İnsan” adı kendisinden önce gelen sıfatlarla nitelenerek bir tamlama oluşturmuşlardır

BELİRTME SIFATLARI

Adları sayı belirterek, soru sorarak ya da gösterme yoluyla, kimi zaman da belgisiz olarak belirten sıfatlara denir Buna belirtme sıfatlarını şu şekilde bölümlendirebiliriz:
1- Gösterme Sıfatları
2- Soru Sıfatları
3- Belgisiz Sıfatlar
4- Sayı adlarının sıfat olarak kullanılması
Dört bölüme ayırdığımız belirtme sıfatlarını, niteleme sıfatları ile de birlikte görmek
mümkündür Belirtme sıfatları da niteleme sıfatları gibi tamlama grubu içinde yer alırlar Belirtme sıfatlarını ayrıntılı olarak ele alalım:
1- Gösterme Sıfatları: Adları göstererek belirten sıfatlardır Bu gösterme genellikle adlardan önce “bu, şu, o” sözcüklerinin getirilmesiyle olur
Örnek;
Bu ses, o akşamki sesin aynısı
Şu adamı ne kadar bu sokakta görmüştük
2- Soru Sıfatları: Adları soru yönünden belirten sözcüklerdir Bu sözcükler genellikle
Ne, neden, hangi, nasıl, kaç, kaçıncı, kaçar gibi veya başkaları olabilir
Örnek,
Hangi dağın kurdu öldü?
Kimin ve neyin masrafını kapattı?
Kaç kişi gelecekti?

3- Belgisiz Sıfatlar: Bir adı, ona kesinlik kazandırmaksızın belirten sözcüklere denir Bu sözcükler genellikle, bir, hiç, birtakım, birkaç, birçok, her, biraz, çoğu, kimi, herhangi, filan, falanca, fazla, bütün, öteki, hep, nice sözcükleridir
Örnek;
Bir akşam vakti yolumuza çıkmıştı
Bazı insanlar bu işten hoşlanmayabilir
Benim de birtakım kuşkularım oluşmuştu

4- Sayı adlarının sıfat olarak kullanılması: Başka bir adın sayısını, ölçüsünü, sırasını belirtmek üzere kullanılan sayı adları, sayı sıfatı olarak adlandırılırlar Bu sıfatları da dört bölümde incelemek olasıdır
a) Asıl sayı sıfatları
b) Üleştirme sıfatları
c) Kesir sayı sıfatları
d) Sıra sayı sıfatları
Hemen her dil bilimcinin sayı adlarını sayı sıfatları içinde incelediğini görmekteyiz
Sayı adlarının çoğunlukla sıfat olarak kullanıldığını kabul etmemiz gerekir Buna göre sayı sıfatlarını bölümler halinde inceleyelim:

a) Asıl Sayı Sıfatları: Adların kesin sayılarını belirtmek için asıl sayı adlarının sıfat olmasıdır
Örnek;
Burada on iki ayın yarısı yaz, yarısı kıştır
Tek tesellisi bu işin iyi bitmesi olacaktı
İki yüz kişi burada olacaktı

b) Üleştirme Sıfatları: Adlara bölüştürme anlamı vererek sayılarını belirten sayı adlarına denir Sayı adlarına veya sayı ölçü belirten sözcüklere –ar (-şar) ekinin getirilmesiyle sağlanır
Örnek;
Sokakta ikişer kişi vardı
Birer birer dolaşanlar sıkılıyordu

c) Kesir Sayı Sıfatları: Belirttikleri adların sayılarını kesirli olarak gösteren sıfatlara denir Kalma durumu eki almış bir sayı adıyla tamlama ve bu tamlamanın başka bir ada tamlayan olmasıyla kullanılır Bu tamlamalarda sözcük sayısı birden fazladır Kesir sayı adları genellikle sıfat olarak kullanılır
Örnek:
Burada çalışanlara yüzde yüz zam yapıldı
Çocukların üçte biri kimsesizdi
Çalışmadan beşte üç pay almıştı
Yüzde yirmi enflasyon hedeflenmişti

d) Sıra Sayı Sıfatları: Belirttikleri adların sıralarını gösteren sıfatlardır Asıl sayılara
-ncı ekinin getirilmesiyle kurulmuş sayı sözcüğünün sıfat görevi yaptığı görülür
Örnek;
Yedinci kez buralardan geçiyordu
Altıncı yarışmacı için bir şey söylemiyordu
BİÇİM AÇISINDAN SIFATLAR
Biçim açısından sıfatlar adlarda olduğu gibi incelenmektedir Bu da sıfatların biçim açısından üçe ayrıldığını gösterir
1- Basit Sıfatlar
2- Türemiş Sıfatlar
3- Bileşik Sıfatlar

BASİT SIFATLAR
Bu sıfatlar yapım eki almayan veya bileşik olmayan sözcüklerdir
Örnek;
İyi yiyecekleri bunlar almışlar
Dar giysiler onu çok farklı gösteriyor
Bu adam sanıyorum ki buralı değil

TÜREMİŞ SIFATLAR
Bu sıfatlar yapım ekleriyle kurulmuş sözcüklerdir Öyle ki, bu sıfatlar ad ve eylem kök ve gövdelerine getirilerek kurulur ve örnekler pek çoktur
Örnek;
Yanık ekmekleri de satmaya çalışıyordu
Akarsuları inceledik
Ulusal bayramlarını izleyemedik
Türemiş sıfatlar içinde –an, -ar, -dık, -mış, -acak gibi eklerler oluşan ve ortaç adını verdiğimiz (bunlara sıfat-fiil veya partisipler adı da verilir) sıfatların ayrı bir şekilde incelenmesi gerekmektedir Çünkü bu oluşumların geçici olması gibi önemli bir özellikleri vardır Bu tür hakkında adları incelerken bilgi vermiştik Bunların eylemsiler içinde yer aldığını söylemek gerekir
Örnek;
Gelecek kış bunları yine kullanacağız
Tanıdık insanları burada görmek olasıdır
Güler yüzlü insanları özlemiştik

BİLEŞİK SIFATLAR

Bileşik sıfatlar, bileşik sözcüklerin sıfat görevi yapanlarıdır Bileşik sözcükler genel olarak ad gibi kullanılırlar Bu ad çoğu yapım ekleriyle sıfatlaşırlar Yani tamlayan olurlar Örneğin “karabiber” birleşik addır “Karabiber kutusu” ad tamlamasıdır Ancak “karabiberli yemek” tamlaması sıfat tamlamasıdır
Örnek;
Ağırbaşlı kızlar burada çalışabilir
Yurtsever insanlara ihtiyaç var
Zeytinyağlı yemekleriniz çok güzel
Bileşik sıfatları bir kısım dilciler ikiye ayırmışlar, “kurallı bileşik sıfatlar” ve “kaynaşmış bileşik sıfatlar” şeklinde adlandırmışlardır Kaynaşmış bileşik sıfatlara; açıkgöz, boşboğaz, yurtsever, cingöz, kuşbakışı gibi sözcükleri, kurallı bileşik sıfatlara da, yıkık duvarlı bahçe, iki kapılı ev, sırma saçlı kız, kafadan sakat dilenci gibi örnekleri vererek konuyu ayrıntılandırmışlardır