Hazin Bir Göç

93 Harbi'nde, Plevne ordusu esir düşmeden önce, Balkanların öbür tarafında Rusların istilasına uğrayan Servi, Lofça gibi kasabalar ve köylerin Müslüman halkı kaçarak Sofya’ya gelmişlerdi Ayrıca Plevne elden çıkınca, Osman Paşanın oradan çıkardığı Müslümanlar da yine canlarını Sofya’ya atmışlardı İşte o elem ve ıstırap dolu günlerde, artık devletin Sofya için yapacak bir şeyi kalmamıştı “Düşman geliyor!” sadaları bu zavallı halkın kulaklarını çınlatıyordu
Bu durum karşısında maneviyatları tamamen sarsıldığından, varlarını yoklarını yollara atıp çocuklarını da önlerine katarak, feryatlar içinde göç etmeye başladılar
Kışın olanca şiddetiyle hüküm sürdüğü, her tarafın kar ve buzla kaplı olduğu bir zamandı Nereye gideceklerini bilemeyen muhacirler, Sofya’yı Köstendil üzerinden Üsküp’e bağlayan anayolda toplandılar Binlerce insanımız arabalar içinde soğukta donarak ölmüştü
Mahmud Celâleddin Paşa, bu felâketi yaşayan birisinden şöyle bir hâdise nakleder:
“Sofya dışındaki kabristanda bir muhacir kadın gördüm Yanında iki kızı ve yedi sekiz yaşlarında bir oğlu vardı Kadın etrafa seslenip dedi ki:
- Ben şu kızlarla başımın çaresine bakarım Oğlanı benden alacak bir hayır sahibi yok mu?
O esnada biri cevap verdi:
- Ben kabul ederim
Zavallı kadın, oğlanı ona doğru gönderirken ensesine şiddetli bir tokat indirdi
Orada bulunanlar; “Be kadın, sen bir anasın, niçin çocuğu dövüyorsun?” dediklerinde şu cevabı verdi:
- Ben artık onu ahirette göreceğim Acısı yüreğinde kalsın da, yaşadığı müddetçe anasını unutmasın diye vurdum

Esirlerin durumu ise, bundan çok daha feci idi Balkanlar, tarihinin en büyük depremini yaşıyordu sanki 40 000’den fazla esir Türk askeri, Rus dipçiği altında, korkunç kış şartları altında, ayakları çıplak, üstleri açık ve aç bir hâlde, Bükreş’e doğru yürütülüyordu Plevne ile Bükreş arasındaki 200 kilometrelik yolda 5 000 kişi öldü Daha sonra Ruslar, geri kalanları Sibirya içlerine kadar, aynı şekilde sürdüler Bu yürüyüş sırasında da 25000 insanımız öldü Savaştan sonra Osmanlı Hükûmetine iade edildiklerinde sayıları, ancak 10 000 kişi kalmıştı