Toplumların Evrimi - Kültür Ve Toplumsal Değişme

Toplumların Evrimi - Kültür ve Toplumsal Değişme
Toplumların Evrimi


Temel Toplu Biçimleri ve Özellikleri

Bilinebilen ilk insan toplumlarından bugünkü toplumlara gelene dek insanlık çeşitli aşamalardan geçmiştir Her bir aşama toplumsal kurumların etkileşimine göre biçimlenerek kendine özgü toplumsal yapılar oluşturdu Emile Durkheim ayrıntılı bir toplumsal Genetik Evrim Sınıflandırması yapmıştır Durheim’in bu ayrıntılı sınıflandırmasını biraz toparlayacak olursak, şöyle bir sınıflandırma yapabiliriz
İlkel toplumlar (klan, boy)
İlk toprağa yerleşik toplumlar (aşiret, kent)
Feodal toplumlar (imparatorluklar, derebeylikler)
İlerlemiş toplumlar (milli devletler)

Toplum Biçimi
Din Anlayışı
Aile ve Akrabalık İlişkileri
Toplumsal Düzen
Ekonomik Yaşam
İlkel Toplumlar (Klan, Boy)
Totemizm
Anaerkil
Tabular
Üretim bilinmiyor Göçebe
Aşiret
Manizm - Naturalizm
Bölünmez Soy (Asabe)
Erkeğin Şefliği
Yarı Göçebe Kapalı Köy Ekonomisi
Kent
Politeizm
Ataerkil
İlk Yazılı Hukuk İlk Devlet İlk Mahkeme
İlk Para İlk Tüccar Zümresi
Feodal Toplum (İmparatorluk, Derebeylik)
Monoteizm
Babalık (Germen)
Teokratik Monarşi
Örgütlü Tarım Örgütlü Ticaret
İlerlemiş Toplum (Milli Devlet)
Laiklik
Çekirdek
Demokrasi
Kapitalizm
İlkel Toplumlar (Klan, Boy) : Üretmesini bilmeyen, doğada hazır bulduklarını tüketen göçebe toplumlar klan, klanların birleşmesinden oluşan boylar (fratri) ilkel toplumları oluşturur İlkel toplumların özellikleri :



Dinsel Yaşam : İlkel toplumların din anlayışları totemizm adını alır Totemist din anlayışı üç ana unsura dayanır
ü Totem : Kutsal sayılıp tapınılan bitki ya da hayvandır Doğa karşısında son derece güçsüz olan ilkel insan, yaşadığı sorunlar karşısında bir bitki ya da hayvana sığınmak zorunda kalmış ve onları kurtarıcı olarak görmüştür



ü Mana : Totemin sahip olduğuna inandıkları gizli güçtür Totem bu güç sayesinde doğadaki olayları yönetmekte ve insanların iyi ve kötü günlerini biçimlendirmektedir



ü Tabu : Totemin koyduğu emir ve yasaklardır Yaşadıkları olumlu ya da olumsuz olaylarla totem arasında bağlar kuran ilkel insanlar toplumsal düzeni sağlamak üzere kurallar oluşturmuşlardır
Aile ve Akrabalık İlişkileri : İlkel toplumlarda genelde anaerkil aile düzeni egemendir Ailenin sorumluluğu öncelikle kadının üzerindedir Klan ailesi de denilen bu ailede soy (akrabalık) ana tarafından geçer Kandaşlığa dayalı akrabalık ilişkileri yerine totemdaşlığa dayalı akrabalık ilişkileri egemendir Evlilik biçimi olarak ekzogami egemendir İlkel toplumlarda daha çok monogami egemendir

Toplumsal Düzen : Toplumsal düzeni totemist din inancına bağlı olarak tabular sağlardı Bu yüzden toplumdaki bireylerin tümü egemen sayılırdı; toplumu yöneten kişi ya da zümre egemenliği yoktu İlkel toplumlarda henüz yöneten-yönetilen ayrımına rastlanmaz Ancak yaşlı kadınların prestiji biraz fazladır Klanlar genelde barış içinde yaşarlardı Klanlar arası savaşa neden olan tek olay cinayettir Cinayet kolektif bir suçtur ve kolektif cezalandırmanın konusudur

Ekonomik Yaşam : İlkel toplumlar üretmesini bilmeyen, doğada hazır olanı tüketen, bun sonucu da göçebe yaşam süren insan topluluklarıdır İlkel toplumlarda yaşa ve cinsiyete dayalı doğal işbölümü egemendir Kadınlar toplayıcılık, erkeklerse avcılıkla uğraşırlardı Klan yaşamında kolektif tüketim vardı Doğadan ihtiyaçlarını karşılayan ilkel toplumlarda mülkiyet duygusu yoktu
İlk Toprağa Yerleşik Toplumlar (Aşiretler ve Kentler)



Toprağa Yerleşmenin Nedenleri :

ü Ekonomik Neden : Tarım devrimi adı verilen üretimin öğrenilmesi bitki ve hayvanların çoğaltılmasının denetim altına alınması toprağa yerleşmenin temel nedenidir Bitkileri üreterek çiftçiliği, hayvanları evcilleştirerek çobanlığı öğrenen insan göçebe yaşamın zorluklarından ve belirsizliklerinden kurtulmuştur
ü Dinsel Neden : Totemin resim ve heykellerinin yapıldığı mağaralar ayin ve ibadet yerlerine dönüşmüş, bunun sonucu da o yerler kutsallaşmıştır Böylece kutsal yerler insanlığın çekim merkezleri olmuştur
ü Demografik (Nüfus) Neden : Üye sayıları çoğalan klan ve boyların hem göç etmeleri zorlaşmış hem de doğada hazır olan yiyecekler yetmemeye başlamıştır Bunun sonucunda insanlar yerleşik yaşama geçmenin çarelerini aramaya başlamışlardır



Toprağa Yerleşmenin Sonuçları :

ü Toprağa yerleşme sonucu uygarlık hızlı gelişme olanağı bulmuştur
ü Üretimin öğrenilmesi sonucu doğal iş bölümü yerini mesleki iş bölümüne bırakmıştır
ü Totem inancı yıkılmıştır
ü Totem inancının yıkılması ile yöneten - yönetilen ayrımı doğmuştur
ü Totem inancının yıkılması sonucu totem akrabalığı, yerini kandaşlığa dayalı akrabalık ilişkilerine bırakmıştır
ü Bitkilerin ve hayvanların üretilmesinde emek veren insan bunları sahiplenmeye başlamış ve mülkiyet duygusu doğmuştur
ü Toprağa yerleşme sonucu kölecilik doğmuş, sınıflar ortaya çıkmıştır
Aşiretler (Özler) : Toplumların evriminde ilk yerleşik toplum sayılan aşiretler yarı-göçebe köy yaşamı süren toplumlardır
ü Dinsel Yaşam : Aşiretlerin ilk dönemlerinde atanın ve ata ruhunun kutsallaştığı, ata ruhunun canlı ve ölümsüz inancını içeren animist bir din anlayışının bir biçimi olan manizm egemendir Ancak daha sonra aşiretlerde doğal olay ve varlıklara tapma biçiminde görülen naturalist din anlayışı görülür



UYARI : Naturist din anlayışının doğmasında toplumların yaşamında tarımın önem kazanması etkili olmuştur Tarımı yöneten güneş, dağ, ırmak gibi doğal olay ve varlıklar kutsallaşmıştır
ü Aile ve Akrabalık İlişkileri : Aşiretlerde bölünmez soy ailesi egemendir Totem inancının yıkılması ile kandaşlığa dayalı akrabalık egemen olmuştur Erkeğin nisbi üstünlüğüne karşılık kadının da klanlardan gelen prestiji devam etmektedir Akrabalık hem ana hem baba tarafından geçer



ü Toplumsal Düzen : Aşiretlerle birlikte toplumu yöneten liderler doğmuştur Lider, genelde ailenin en yaşlı ya da güçlü erkeğidir Endogami hala yasaktır Aşiretlerde başlangıçta kolektif suç ve ceza egemendir ve kan gütme vardır Ancak aşiretlerin son dönemlerinde bireysel ceza anlayışı oluşmaya başlamış ve suçu işleyen kişi sorumlu tutulmuştur



ü Ekonomik Yaşam : Aşiretlerde egemen geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır Ancak, mevsime, iklime ve doğa koşullarına bağlı olarak yarı-göçebelik görülmektedir Üretimin yapısı aşiretin ihtiyacına yönelik kapalı köy (aile) ekonomisidir Ancak, tarihte ilk kez, ihtiyaç fazlalarını Pazar yerlerinde değiştirmeye dayalı ticaret aşiretlerle birlikte görülmüştür Aşiretlerle birlikte ulaşım, taşıma ve üretimde hayvan enerjisinin yanı sıra köle emeği de kullanılmaya başlanmış ve toplumda sınıflar doğmuştur



Kentler (Siteler): Aşiretlerin birleşmesi sonucu kentler oluşur
Dinsel Yaşam : Kentlerin din anlayışı genelde politeism (çok tanrıcılık) dır Farklı naturist din anlayışına sahip olan aşiretler kentlerde bir arada yaşamaya başlayınca, birbirlerinden etkilenmişler, aşiretlerin farklı tanrıları süreç içinde kentin ortak tanrıları olarak kabul edilmiştir
ü Aile ve Akrabalık İlişkileri : Kentlerde ataerkil aile ilişkileri egemendir Tarımda erkeğin kol gücüne dayalı üretim, ticaretin yaygınlaşması sonucu erkeğin bu alandaki faaliyetlerde etkili rol alması, savaşlarda erkek gücünün kullanılması ve devlet yönetiminde erkek egemenliği ailede de erkeğin tek egemen olması sonucunu doğurdu Böylece kadının söz, miras ve akrabalık hakkı ortadan kalktı



ü Toplumsal Düzen : Özellikleri birbirlerinden farklı olan aşiretlerin bir arada yaşamaları, aşiretler arası sorunların çıkması, kentin gücünü içten zedelemeye başlayınca, aşiretler arası uzlaşmayı sağlayacak hukuk sistemine gereksinim doğmuş ve ilk yazılı hukuk sistemi ortaya çıkmıştır Kalabalıklaşan ve karmaşıklaşan toplumu denetlemek üzere de devlet aygıtının kurulması zorunlu hale gelmiştir Kentlerde görülen ilk devlet biçimi genelde aşiretler federasyonu biçimindedir Yani her aşiretin lideri kendi aşiretinden sorumludur Ancak aşiret liderlerinin oluşturduğu kurul aşiretler arası sorunları çözmek, savaş kararlarından, ticari ilişkileri düzenlemekten, başka kent devletleri ile olan ilişkilerden sorumludur Öte yandan kentlerde ilk kez, suç işleyenleri yargılayan mahkemeler kurulmuş, yargıçlar kurulu görevini ise genelde devleti de yöneten aşiret liderlerinin oluşturduğu kurul üstlenmiştir



UYARI : Görüldüğü gibi kentlerde tipik bir devlet birliği ilkesi uygulanmaktadır Yasaları yapan, uygulayan ve uymayanları cezalandıran hep aynı kuruldur Kentlerle birlikte köle emeği kullanmak, köle alıp satmak yasal hak haline gelmiştir



ü Ekonomik Yaşam : Tarım ve hayvancılığın egemen geçim kaynağı özelliğini sürdürmesinin yanı sıra esnaf ve zanaatkarlık gelişti, ticaret yaygınlaştı Ticaretin yaygınlaşması takasın yetersiz kalmasına yol açtı ve tarihte ilk kez kentlerle birlikte alışverişte para kullanılmaya başladı Mal takasının zorlaşması, malların alışverişini sağlayan tüccar zümresini doğurdu Böylece, kendisi üretmediği halde üretenlerin mallarının değişmesinde aracılık eden tüccarlar, ticari yaşamda etkili bir güç oldular



Aşiretlerden kentlere geçişin nedenleri :



ü Ekonomik Neden : Kentler genelde aşiretlerin pazar yeri olarak kullandıkları yerlerde kurulmuştur Ticaretin yaygınlaşması, zanaatkarlığın gelişmesi pazar yerlerini ekonomik merkezler haline getirmiş ve aşiretler zamanla buralara yerleşmeye başlamışlardır
ü Dinsel Neden : Pazar yerlerine alışveriş için gelen aşiretler, işlerin iyi gitmesi için kendi din anlayışlarını simgeleyen heykeller (putlar) yapmışlar, süreç içinde pazar yerleri insanları çeken dinsel merkezler haline dönüşmüştür



ü Savaş ve Savunma : Saldırgan ve güçlü aşiretlere karşı kendilerini korumak ve savunmak zorunda kalan aşiretler bir araya gelerek kentleri oluşturmuşlardır



Feodal Toplumlar

Feodal toplumlar kentlerin birleşmesinden oluşan imparatorluklar dil, din, ırk olarak birbirlerinden farklı toplumları içlerinde barındırdıklarından, bu farklı toplumları denetim altında tutabilmek için güçlü merkezi otoriteye sahip olmak zorundaydılar Merkezi otoritenin zayıflaması sonucu ise imparatorluklar çözülmüş ve derebeyler kendi egemenliklerini ilan etmişlerdir



ü Dinsel Yaşam : Feodal toplumlarda monoteist (tek tanrılı) din anlayışı egemendir Müslümanlık, Hıristiyanlık gibi tek tanrılı dinler bu dönemde görülür
ü Aile ve Akrabalık İlişkileri : Feodal toplumlarla birlikte ataerkil ailede görülen babanın mutlak üstünlüğü nisbi üstünlüğe dönüşür Güçlü merkezi siyasi otoriteler ve toplumları derinden etkileyen tek tanrılı dinler babanın elindeki güçlerin etkisini azaltmıştır Yani baba yetkilerinin bir kısmını devlete ve dine devretmek zorunda kalmıştır Babalık (Germen) ailesi adını alan bu ailede yine de babanın gücü ağırlıklı olarak etkilidir



ü Toplumsal Düzen : Feodal toplumlarla birlikte devlet toplumda düzeni sağlamada etkili bir güç haline gelmiştir Tek tanrılı dinlerden de güç alan devlet yönetimi, teokratik bir sistem halini almıştır Devlet, gücünü dinsel kurallardan almaktadır Öte yandan, feodal toplumlarda yasama, yürütme, yargı güçleri tek kişinin elinde toplandığından monarşik devlet özelliği taşır İmparator ya da kral ülkesindeki etkisini, bulundurduğu güçlü ordu ile sağladığından feodal yönetimler militaristtirler Feodal toplumların son döneminde yargılama, krala ve dine bağlı olmak koşulu ile uzman yargıçlar tarafından yapılmıştır Bu durum demokrasilerde görülen güçler ayrılığı ilkesinin ilk işaretidir



ü Ekonomik Yaşam : Feodal toplumların ekonomik yaşamında egemen olan tarım, siyasi otorite ile iç içe geçmiştir Sınıfların yapısı ve ilişkisi değişmiştir Köleliğin yerine serflik doğmuş ve serfler toprak sahibi beyler (vassal) adına üretim yapmaya başlamıştır Vassal gelirin bir kısmını kendini koruması için derebey ya da imparatora haraç olarak vermiştir Feodal toplumlarda, tarımdan elde edilen gelir genelde yatırıma dönüştürülmezdi Gelir lüks tüketimde, halk için yapılan eserlerde ve ordu harcamalarında kullanılırdı Öte yandan feodal toplumlarda ticari yaşam örgütlü güçler aracılığı ile düzenlenmiştir Batıda loncalar, doğuda ahilik, ticaret, esnaflık ve zanaatkarlık işlerini organize edip yöneten etkili güçlerdir



Feodal toplumlarda devlet de militarist yapısı gereği bulundurmak zorunda olduğu ordunun beslenme, barınma ve savaş araç gereç ihtiyaçlarını karşılamak için ekonomik faaliyetlerde bulunmaya zorlanmıştır
İlerlemiş Toplu
lar (Milli Devletler) : Sanayi devrimi ile topyekün bir değişim yaşamak zorunda kalan toplumlar, imparatorluklardan, derebeyliklerden milli devletlere geçmişlerdir
Milli Devletlere Geçiş : Milli devletlere geçiş dünyada üç biçimde gerçekleşmiştir



- Ekonomik gelişme : Sanayi devrimi sonucu ekonomik gücü eline geçirip zenginleşen burjuvazi feodal yönetimleri yıkmak için toplumsal desteğe muhtaçtı Burjuvazi toplumsal desteği sağlamak için millet ve milliyetçilik ideolojisini ortaya atıp kitleleri ayaklandırdı ve yıkılan imparatorluklar ve derebeyliklerin yerine yavaş yavaş milli devletler kurulmaya başlandı Sanayi devrimi sonucu Avrupa’da pek çok milli devlet bu şekilde kurulmuştur



- Siyasal parçalanma : Sanayi devrimini gerçekleştiremeyen, bu yüzden burjuva sınıfına sahip olmayan imparatorluklarda milli devletlere dış etkenlerle geçilmiştir Farklı özelliklere sahip toplumlar Avrupa’daki milliyetçilik hareketlerinden etkilenerek milli devlet kurmak için isyanlar çıkartmışlardır Böylece, imparatorluklar parçalanmış ve yerlerini çok sayıda milli devlete bırakmıştır Osmanlı imparatorluğu’nun içinde yer alan farklı toplumların başlattıkları iç ayaklanmalar, imparatorluk üzerinde çok sayıda milli devletin kurulmasına yol açmıştır



- Ekonomik parçalanma : Yeniçağla başlayan coğrafi keşiflerle Avrupa, denizaşırı ülkelerde sömürgeler oluşturmuş ve sömürge imparatorlukları kurmuştur Sömürge toplumlarda bir süre sonra anti-sömürgeci duygular gelişmiş ve milliyetçilik anlayışı egemen olmuştur Anti-sömürgeci temelde verilen ulusal kurtuluş savaşları sonucu milli devletler kurulmuştur Amerika kıtasında, Afrika’da ve Uzakdoğu’da pek çok milli devlet böyle kurulmuştur



ü İlerlemiş Toplumlarda Yaşam Biçimleri :

- İlerlemiş toplumlarda dinsel yaşam : Sanayileşme ile birlikte din ve devlet işlerinin birbirinden ayrıldığı laiklik anlayışı dinde egemen olmuştur
- Aile ve akrabalık ilişkileri : Sanayileşme sonucu anne, baba ve evlenmemiş çocuklardan oluşan, kadın ve erkeğin hukuksal eşitliğine dayanan çekirdek aileye geçilmiştir
- Toplumsal düzen : Sanayileşme ile birlikte kişi hak ve özgürlüklerini, hukukun üstünlüğünü temel alan, egemenliği halkın belirli süreler için seçtiği kişilerin kullandığı demokratik devletlere geçilmiştir
- Ekonomik yaşam : Sanayileşme sonucu üretim araçlarının mülkiyetinin kişi ya da kişilerde toplandığı, kar için üretim yapan, serbest rekabete dayalı kapitalist ekonomik sisteme geçilmiştir
ü Millet : Belli bir toprak üzerinde yaşayan, ortak tarih ve ülküleri benimseyen insanların oluşturduğu topluma millet denir



Milleti Oluşturan Manevi Unsurlar :



ü Tarih Birliği : Milleti oluşturan insanların ortak bir tarihi benimsemeleri zorunludur
ü Ülkü Birliği : Milletin oluşması için, milleti oluşturan insanların ortak duygu ve düşünceleri paylaşması zorunludur Kederde ve kıvançta ortak duygular yaşamayan insanlar millet oluşturamaz
ü Devlet Birliği : Milletin bir milli devlet çatısı altında yaşaması ve egemenlik hakkını kullanması gerekir
ü Din Birliği : Milletin oluşmasında aynı dinsel inanca sahip insanların bulunması tercih edilir, ancak din birliği olmadan da millet oluşur
ü Dil Birliği : Milleti oluşturan insanların aynı dili kullanmaları tercih edilir, ancak zorunlu değildir
Milleti Oluşturan Maddi Unsurlar :
ü Toprak Birliği : Bir toplumun millet olabilmesi için yaşadığı toprağa vatan olarak sahip çıkması gerekir
ü Ekonomik Yaşam Birliği : Milleti oluşturan insanlar ekonomik yaşamda ortak çıkarlar etrafında birleşip, milli çıkarlarını korumak zorundadır
ü Irk Birliği : Milleti oluşturan insanların aynı ırktan gelmeleri milli bağları güçlendirir Ancak dünyanın yüzyıllardır yaşadığı savaşlar, istilalar ve göçler yüzünden saf bir ırktan söz etmek pek mümkün değildir Irk birliği milletin oluşması için zorunlu değildir