Destan Nedir? - Destan Türleri Nelerdir? - Destanların Ortak Özellikleri

Destan Nedir? - Destan Türleri Nelerdir? - Destanların Ortak Özellikleri
Destan Nedir? - Destan Türleri Nelerdir? - Destanların Ortak Özellikleri

Destan Nedir ? Kahramanlarının olağanüstü eylemlerini coşkulu, törensel bir üslupla anlatan ve genellikle birkaç bölümden oluşan manzum yapıtlardır Bilinen en eski edebiyat türlerinden biridir Mitoloji, efsane, folklor ve tarihi öğeler içerir Destanlar ve destansı öyküler ilkçağlardan beri dünyanın her yerinde gelenekleri sonraki kuşaklara aktarmak için kollektif olarak yaratılmış edebi biçimlerdir

Destanların Ortak Özellikleri
Hepsinde yarı tanrısal nitelikler taşıyan bir ya da birçok kahramandan söz edilir Destan bu kahramanın eylemleri üzerine kurulmuştur Olaylar çok geniş bir kozmik coğrafya üzerinde geçer Bir destanın dünyası ortaya çıktığı zaman içinde düşünebilecek her şeyi barındıran bütünsel, çok yönlü bir dünyadır Hemen bütün destanlarda uzun yolculuklar anlatılır Çoğu destanda olaylara doğaüstü yaratıklar da katılır Kişiler, olaylar, doğal varlıklar hep gerçek yaşamdaki boyutlarından daha büyük, daha zengindir Özellikle sözlü destanlarda uzun anlatı, betimleme (tanımlama) ve konuşma bölümleri bulunur Öykü içinde öyküye yer verilir Törensel söyleyişler ve kamusal duyarlılık hakimdir Gerçek yaşamın yansımaları da destanların içinde bazen realistik çoğu zaman da stilize edilmiş halde bulunur Destan sahiplerinin yaşadıkları doğal çevreye ilişkin bilgiler edinmek mümkündür

Destan Türleri
Destanlar temel olarak iki gruba ayrılır:

A Sözlü Destanlar: Yazının henüz bulunmadığı ve yaygınlaşmadığı bir kültürde doğan ve kuşaktan kuşağa sözlü olarak aktarıldıktan sonra yazıya geçirilen destanlardır Ozan ve şarkıcıların değişik zamanlarda söylediği şarkı ve şiirlerin bütünleşmesi ve işlenmesiyle oluşturulurlar

''Örnekler:''

''Gılgamış:'' MÖ 3000 yıllarında Mezopotamya’da ortaya çıkmıştır Bilinen en eski destandır Babil ve Akad toplumlarınca da benimsenmiştir Ama bugüne kalan en eksiksiz biçimi Sümer toplumunda ortaya çıkmıştır Zalim Uruk kralı Gılgameş’in ölümsüzlük arayışını anlatır Gılgameş ve arkadaşı Enkidu ile birlikte uzun arayışlardan sonra ölümsüzlük otunu bulur, ama bir yılana kaptırır
''Ilyada ve Odysseia:'' MÖ 11-12’nci yüzyıllarda geçtiği sanılmaktadır Homeros destanları olarak bilinirler Yunan Yarımadası’ndaki Akhalar’ın, Anadolu’daki İon krallıklarına saldırısı ve Akha kral ve prenslerinin daha sonraki serüvenleri anlatılır Özellikle Odysseia, Yunan Tragedyası ve Batı edebiyatının önemli bir kaynağıdır
''Beowulf:'' Eski İngilizce halk destanı Beowulf
''Heldenlieder:'' Eski Almanca kahramanlık türküleri
''Nibelungenlied:'' Almanya
''Kudrunlied:'' Almanya
''Chanson de Geste:'' Fransa (kahramanlık şarkısı)
''Chanson de Roland:'' Frank kralı Charlemagne’ın savaşlarını anlatır
''El Cantar de Mio Cid:'' İspanya
''Mahabharata:'' Hindistan
''Ramayana:'' Hindistan
''Heike Monogatari:'' Japonya

B Edebi Destanlar: Belirli bir yazar tarafından eski örneklere uygun olarak ve okunmak üzere kaleme alınmış destanlardır

Örnekler:

'' Vergilius’un Aeneis’i:'' MÖ 29-19’uncu yüzyılları kapsar Troyalı Aeneias’in uzun ve zorlu bir yolculuktan sonra Latin ülkesine gelerek Lavinium kentini kurması anlatılır Lavinium sonradan Alba Langa ve Roma kentlerinin yerine kurulan ilk kenttir
'' Milton’un Kayıp Cennet'i (Paradise Lost):'' İnsanın cennetten kovuluşu ve tanrının şeytanla mücadelesini anlatır
'' Dante’nin İlahi Komedya'sı (La Divina Commedia):'' MS 1310-1321 yılları arasında yazılmıştır
'' Ariosto’nun Çılgın Orlando'su (Orlando Furioso):'' 1532'de yazılmıştır
'' Camoes’in Os Lusidas’ı:'' 1572'de yazılmıştır

Türk Edebiyatında Destan
Asya kıtasının çeşitli bölgelerinde yaşayan Türk boyları arasında zengin bir destan geleneği vardır Bilinen Türk destanları arasında en eskisi Yaradılış Destanı’dır Altay Türkleri arasında söylenmektedir V Radlov tarafından saptanıp yazıya geçirilmiştir

* Alpamış Destanı Orta Asyanın bütününde bilinir; en cok basımı yapılmış destandır
* Saka Destanı İskit Türkleri’ne aittir Bu destan zinciri içinde Alp Er Tunga ve Şu parçaları bulunur Bunlar Kaşgarlı Mahmut’u Divanü Lugati-t-Türk adlı eserinde yer almıştır
* Oğuz Kağan Destanı 14’üncü yüzyılda derlenmiş özet nitelikte bir metindir Oğuz Kağan’ın doğumu ve üstün nitelikleri, askeri başarıları ve ülkeyi oğulları arasında pay edişi anlatılır
* Oğuz Türkleri’nden günümüze gelen tek destan metni ise Dede Korkut Kitabı’dır Bayındır Han soyundan geldikleri sanılan Akkoyunlular’ın egemen olduğu Kuzeydoğu Anadolu’daki olaylar ve Müslüman Oğuzlar’ın yaşamı anlatılır
* Göktürk Destanları çeşitli parçalardan oluşmuştur Bozkurt parçasında Göktürkler’in bir boz kurdun soyundan geldikleri, Ergenekon parçasında ise Ergenkon’a sığınmaları, çoğalıp buraya sığmayınca dağı eriterek dış dünyaya çıkmaları anlatılır Köroğlu parçasında, göçebe Oğuzlar’ın Horasan ve Hazar’da İranlılarla savaşlarından sözedilir Bunlardan biri de Ergenekon Destanıdır
* Manas Destanı’nda Kırgız Türkleri'nin putperest Kalmuk ve Çinliler’le savaşları vardır
* Anadolu Türk destanlarından Saltukname(Saltuk-nâme), Sarı Saltuk, Batı Anadolu ve Rumeli olayları anlatır
* Cengiz Han Destanı Moğol istilasından sonra Kıpçak bozkırlarında ve eski Uygurların yaşadığı bölgelerdeki olayları anlatır
* Timur Destanı Timur’un savaşları ve kişiliğine yer verir
* Danişmend Gazi Destanı’nda Türklerin Anadolu’yu ele geçirmeleri anlatılır
* Battal Gazi Destanı’nda da Anadolu’daki Türk-Bizans savaşları yer alır

Yapma (Suni) Destan Nedir ?
Bir şairin, toplumu etkileyen herhangi bir olayı tabii destanlara benzeterek söylemesi sonucu oluşan destanlardır Yazarı belli olan,daha yakın zamanda yazılan ve olağanüstü durumlara az yer veren bir destan türüdür Doğal destandan temel farkı, anonim nitelik taşımamasıdır Bir şair tarafından, doğal destanlara benzetilerek yazılır

Yapma Destanların Özellikleri;
- Yazarı bellidir
- Yazılı destan türüdür
- Yakın zamanda yer alan olaylar ele alınır
- Olağanüstü olaylara ve kahramanlara az yer verilir

Yapma Destan Örnekleri:

Dünyanın Başlıca Yapma Destanları
Latin edebiyatı: Aeneis ( Vergilius )
Fransız edebiyatı: Henriade ( Voltaire )
Portekiz edebiyatı: Os Lusiadas ( Camoens )
İngiliz edebiyatı: Kaybolmuş Cennet (John Milton)
İtalyan edebiyatı: Kurtarılmış Kudüs ( Tasso )
İtalyan edebiyatı: Çılgın Orlando ( Ariosto )
İtalyan edebiyatı: İlahi Komedya ( Dante )

Türk Edebiyatında Yapma Destan
Kuvay-ı Milliye Destanı : Nazım Hikmet
Üç Şehitler Destanı : Fazıl Hüsnü Dağlarca
Çanakkale Destanı: Mehmet Akif Ersoy
Satuk Buğra Han Destanı
Cengiz-name
Timur ve Edige Destanları
Seyid Battal Gazi Destanı
Köroğlu Destanı
Genç Osman Destanı ( Kayıkçı Kul Mustafa )
Selçukname (Yazıcıoğlu Ali)
Firdevsi - Şehnâme

Yapma Destan ve Doğal Destan Kavramları
Benzerlikleri;
- doğal dilden farklı bir dille oluşurlar
- olağanüstü nitelikler ve kşiler vardır (mitolojik varlıklar vs)
- genelikle konuları kahramanlık, savaş, göçtür
- milletlerin tarihinde derin izler bırakan olaylar üzerinde oluşurlar
- manzumdurlar
- devrik cümleler bulunur

Farklılıkları;
Yapma destanlarda;
- söyleyenleri bellidir
- yakın tarihimizde meydana gelmiş olaylardan ortaya çıkar
- aşamalardan geçmez
Doğal destanlarda;
- söyleyeni belli değildir
- tarihin bilinmeyen dönemlerinde yaşanan olayları anlatır
- çeşitli aşamalardan geçer
Referans: Destan Nedir ? Destanların Ortak Özellikleri Nelerdir ? Doğal ve yapay destanlar benzerlikleri ve farklılıkları Türk ve Dünya Destanları Örnekleri Türk Edebiyatında Destan