Paratoner Nedir? Paratoner Neye Demir? Paratoner Nasıl Kurulur?

Paratoner Nedir? Paratoner Nasıl Kurulur?
Paratoner Nedir? Paratoner Neye Demir? Paratoner Nasıl Kurulur?

Paratoner kurulurken nelere dikkat edilmelidir Paratoner çeşitleri nelerdirParatoner kurulurken hangi yönetmelikler göz önünde bulundurulmalıdır Amper Elektrik Yönetim Kurulu Başkanı Ali Turhan EROL
Paratoner ve topraklama tesisatı yaptırırken yönetmeliklerin uygulanıp uygulanmadığına dikkat edilmelidir
Amper Elektrik İnşaat ve Sanayi AŞ, yıldırımdan korunma ve topraklama alanlarında kullanılan malzemelerin üretim ve ithalatını gerçekleştiriyor Komple sistem kurulumu ve hizmet sonrası bakım konusnda da faaliyette bulunan şirketin Yönetim Kurulu Başkanı Ali Turhan Erol, “Yıldırımların yarattığı zararlı akımlardan binaları, tesisleri, toplu yaşam alanlarını yıldırımlık tesisatı yaparak fiziki olarak korumak, mal ve can kayıplarını en aza indirmek mümkündür Ancak, bina içlerindeki elektronik aletleri korumak için iç yıldırımlık sistemi ve iyi bir topraklamanın yapılmış olması gerekir” diyor
Firmanızın yıldırım-aşırı gerilimlerden korunma ve topraklama alanlarında sunduğu ürün ve/veya çözümler nelerdir?

A Turhan Erol: Şirketimizin sektörümüze sunduğu ürünler aktif paratonerler, Franklin Çubukları, paratoner tesisiyle ilgili tüm yardımcı ürünler, topraklama elemanları, iç yıldırımlık ve ikaz lambaları ile kimyasal direnç düşürücülerdir Sanayici sıfatıyla üretmiş olduğumuz paratoner ve topraklama ürünleri TS EN 50154 -1 ve 2 standardına uygun olarak imal ediliyor Biz de bu belgeye sahibiz Şirketimizin ithal ettiği ürünler arasında Franklin France marka piezoelektrik sistem aktif paratoner, Fursweld marka termokaynak ürünleri de bulunuyor Müşterilerimize sunduğumuz çözümler ise; paratoner, topraklama ve iç yıldırımlık sistemlerinde bedelsiz keşif, proje ve danışmanlık hizmetleri, kaliteli ürün temini, profesyonel tesisat ekibi, EN 62305 standardına uygun montaj, bakım ve onarım işleridir
Ülkemizde yıldırımdan-aşırı gerilimlerden korunma ve topraklama nasıl yapılıyor? Bu sırada dikkat edilecek unsurlar nelerdir?

A Turhan Erol: Paratoner ve topraklama konusunda yıllardır bir kargaşa yaşanıyor İşi iyi bilmeyenlerin de bu alanda faaliyet gösteriyor olması, çeşitli sorunlara neden oluyor Paratoner kurulumu veya topraklama çalışmalarına başlanmadan önce bir mühendis tarafından gerekli ön çalışmanın yapılması ve proje hazırlanması gereklidir Yapılacak olan iş, müşteriye tüm detaylarıyla anlatılmalı, çözüm ihtiyaca uygun olmalıdır Projede kullanılacak ekipmanların ilgili yönetmelikler ve standartlara uygun şekilde dizayn edilmesi gerekiyor İşi yapacak ekibin tecrübeli olması da sistemin görevini yerine getirmesi açısından önem taşıyor Kullanılan ekipmanlar, AB normlarına uygun olmalıdır Tecrübeli olmayan insanlar bu tarz bir iş yaptığında bazı şeyler eksik kalabiliyor Dünyada olduğu gibi Türkiye’de de paratoner imalatında kullanılan herhangi bir standart bulunmamaktadır Herkes bir şeyler yapıp satmaya çalışıyor Bunu doğru bulmuyorum Yıldırımlık ve topraklama, insanın can ve mal güvenliğini koruyan ürünlerdir Ehil olmayan kişilerin imalat yapması ne kadar doğrudur bilemiyorum Fabrikamızda imal edilen ürünler, gerekli olan tüm testlerden geçirilmektedir Paratoner imal eden diğer firmaların gerekli test ekipmanlarına sahip olup olmadıklarını bilmiyoruz Devletin konuyla ilgili sınırlayıcı kuralları yok Yani belli konulardaki imalatları gerekli vasıflara sahip kuruluşlar tarafından yapılmalıdır gibi Kalitesiz ürünlerden kimse şikayetçi değil “Yapıldı oldu” mantığı ön plana çıkıyor Biz topraklama yaparken tüm detayları göz önünde bulunduruyoruz ve yönetmelik ve standartları uyguluyoruz

Size göre yüksek bir binanın topraklaması en emin şekilde nasıl olmalıdır? Bir uzman gözüyle bunu anlatabilir misiniz?

A Turhan Erol: Topraklama, binanın yüksekliğiyle bağlantılı bir konu değildir Topraklama, evler dahil yaşanılan bütün yerlere yapılmalıdır Yüksek binaların topraklaması yapılırken dikkat edilecek hususlar vardır Bu hususlar konuyla ilgili standartlarda mevcuttur Projelerde genellikle bunlar dikkate alınmaktadır Yüksek binalarda Faraday Kafesi özellikleri dikkate alınarak temel topraklama paralelinde katlarda da topraklama yapılmalı, kuşaklama prensibine uyulmalıdır Dikkat çekilmesi gereken en önemli konulardan biri yıldırımdan korunma topraklaması da dahil olmak üzere tüm topraklamaların temelde oluşturulmuş topraklamaya bağlanıp sağlıklı bir eş potansiyel sistem sağlamak esasıdır

Faraday Kafesi ve aktif paratonerler, nerelerde kullanılmalıdır? Faraday Kafesi ile mi yoksa aktif paratonerle mi daha sağlıklı bir koruma yapılabilir?

A Turhan Erol: Faraday Kafesi’nde topraklama daha geniş bir alanda uygulanmaktadır Aktif paratonerde ise tek veya çift yönlü bir iniş seçiliyor ve Faraday Kafesi´nde olduğu gibi kat topraklamaları çok fazla düşünülmüyor Binalardaki topraklama işleminde aktif paratonerle de eş potansiyelleme yapılabiliyor Aktif paratonerler, dünyanın birçok yerinde olduğu gibi Türkiye’de de herhangi bir resmi şartnameye bağlı değildir Bu nedenle isteyen istediği sistemi kullanabiliyor Özellikle resmi daireler ve Türk Silahlı Kuvvetleri, Faraday Kafesi’ni kullanmaya özen gösteriyor Faraday Kafesi’nin bazı zorlaştırıcı özellikleri de bulunuyor Bunlardan birisi, sistemi kurmak için gerekli olan malzemenin maliyet olarak yüksek olmasıdır İkincisi ise sistemin devamlı olarak kontrol edilmesi gerekliliğidir Ayrıca Faraday Kafesi ile yıldırımdan korunma sadece tesis edildiği yapıda sağlanmış oluyor Yani herhangi bir koruma yarıçapından söz edilmesi mümkün değildir Bu nedenle açık alanların yıldırımdan korunması bu yolla sağlanamaz Faraday Kafesi uygulanan bir binada yapılan tadilatlar, sistemin zarar görmesine neden olabiliyor Örneğin tarihi eser kapsamındaki yapılarda bu sistemin uygulanması yapının deformasyonuna neden olabilir Aktif paratonerler, daha kolay kontrol edilebiliyor ve bunların maliyetleri daha düşük oluyor Radyoaktif paratoner uygulamaları tamamen bitmiştir Bunların bir kısmı sökülüyor Kalanlar ise gerekli kontrolleri yapılarak kullanılmaya devam ediliyor

Mevcut bir tesisin topraklamasının iyileştirilmesi kapsamında ilk yapılacak şeyler nelerdir?

A Turhan Erol: Topraklaması zarar görmüş veya standartlara uymayan çalışmaları, mevcut standartlar kapsamında düzeltme çalışmaları yapıyoruz Bu düzeltme çalışmaları, artan taleplere bağlı olabiliyor Yani UPS’lerin veya bilgisayarların sayısı zamanla artabiliyor veya şirketler yeni makinalar alarak parkurunu da genişletiyor Bu durumlarda mevcut topraklama sistemi ihtiyaca yanıt veremeyebiliyor Ancak topraklama sisteminin onarılması veya o anki talebe cevap verecek seviyeye çıkarılması, sıfırdan topraklama yapmaktan daha zor oluyor Mevcut binalardaki topraklama çalışması yapılabilecek yerlerin yeterli olmayışı, altyapıdaki karmaşa da çeşitli sorunların başında geliyor

Yıldırımdan korunma ve topraklama sistemleri bölgelere göre farklılıklar gösteriyor mu?

A Turhan Erol: Yıldırım riski taşıyan bölgelerin yıldırımdan korunma sistemlerine olan ihtiyacı diğer bölgelere oranla daha elzem oluyor Yıldırımdan korunma sisteminin sağlanması, kanunlarla zorunlu hale getirilmiştir Bu nedenle bölgesel koruma ayrımları yapılmamaktadır Askeri tesisler, yanıcı ve patlayıcı malzemelerin bulunduğu yerler, insanların çalıştığı alanlar, hastaneler, okullar, yüksek kuleler gibi alanlarda yıldırımdan korunma sistemi mutlaka sağlanmış olmalıdır Hiç yıldırım düşmeyen Afrika ülkelerinde belki yıldırımlık yapılmıyor ama topraklama sistemleri uygulanıyor

Faraday Kafesi uygulanan bir binada yapılan tadilatlar, sistemin zarar görmesine neden olabiliyor Örneğin tarihi eser kapsamındaki yapılarda bu sistemin uygulanması yapının deformasyonuna neden olabilir Aktif paratonerler, daha kolay kontrol edilebiliyor ve bunların maliyetleri daha düşük oluyor
Ülkemizin her köşesinde büyük inşaatlar ve bunların hepsinde "kule vinçler" mevcut Sizce bir kule vincin topraklaması nasıl olmalı ve bu iş ülkemizde doğru yapılıyor mu?

A Turhan Erol: Kule vinçler hareketli tertibatlar olduğu için paratoner tesisatı kurulumunda çeşitli sıkıntılar yaşanıyor Kule vinçte en önemli nokta, yukarıda çalışan vinç operatörünün yıldırıma karşı korunmasıdır Vinç operatörünün eş potansiyelde olduğu ve can güvenliğinin sağlandığı kabul edilse de en doğru yaklaşım; yüksek yerlerde, metal alanlarda veya binaların üzerinde çalışan kişilerin şarjlı havalarda; yani, yıldırıma açık havalarda orada bulunmamalarını sağlamaktır Çalışma Bakanlığı´nın bu konuda çıkarmış olduğu yönetmelikler de vardır Buradaki önemli noktalardan biri, topraklama sisteminin doğru uygulanmasıdır Vincin yere oturan tabanı, mutlaka topraklanmalıdır Hareketli bölümün de bu topraklamayla irtibatlandırılması gerekiyor Son olarak en üst noktaya bir yıldırımlık takılmalı Bütün metal yapılar, bir Faraday Kafesi olarak kabul edilebilir Dolayısıyla, kulenin topraklaması ve bağlantısının iyi bir şekilde gerçekleştirilmesiyle yıldırımlık sistemi büyük oranda sağlanmış olur Yıldırıma karşı korumada sabit bir fikre sahip olunmamalıdır Yıldırımlık, yıldırıma karşı alınan bir tedbirdir Fakat yıldırımlık yapmak, binayı yüzde yüz koruma altına almak anlamına gelmiyor Sonuçta yaşanan olay doğal bir süreçtir Başta da söylediğim gibi tesisatı yaparken gerekli koşullara uymak çok önemlidir

Senelerdir bu alanda çalışıyorsunuz Tanık olduğunuz ve duyduğunuz bir yıldırım olayını ve topraklama sistemini anlatır mısınız?

A Turhan Erol: Yıldırımlık varken yakındaki bir noktaya veya binanın bir köşesine yıldırım düşmüş olabilir Örneğin, bir okulda bir tanesinde paratoner yıldırımı çekmiş fakat toprağa iletirken binanın köşesinde patlama olmuş Olayın nedenini araştırdığımızda ise iletkenin paratonerden toprağa doğu indirilirken duvar delinerek geçiş sağlandığını gördük İletken dışarıya verildiği sırada inşaat demiriyle temas ettirilmiş ve bu da bina köşesinin patlamasına neden olmuş

Ülkemizde dünyadaki büyük ülkeler gibi yıldırımdan-aşırı gerilimlerden korunmaya yeterli önem veriliyor mu?

ATurhan Erol: Bu noktada kontrolsüzlük sürüyor Aşırı gerilim koruma ürünlerinin mevcut yönetmeliklerde kullanma zorunluluğu bulunmamaktadır Bu nedenle kişiler ancak yıldırım deşarjına maruz kalıp elektronik cihazlarında yüksek maliyetli zararlara uğrayınca aşırı gerilim koruma ürünlerine yöneliyorlar Aslında çok daha düşük maliyetlerle bu zararı önlemek mümkündür Bütün mesele, sistemi kurarken standartla bu konunun zorunlu hale getirilmesi ve zararların önüne geçilmesidir

Firmanız rutin aralıklarla eğitim seminerleri veriyor Eğitim ve bilgilendirme çalışmalarınızdan bahseder misiniz?

A Turhan Erol: Bu konuda aldığımız talepler doğrultusunda konusunda uzman ve eğitimli mühendis kadromuzla hiçbir maddi karşılık beklemeden ihtiyaca karşılık veriyoruz Bu eğitim ve semirlerin karşılığını yavaş yavaş almaya başladık Özellikle iç pazarda daha az tanınan iç yıldırımlık sistemlerinin bina yapılırken kurulması gerekiyor Bu da herkesçe bilinmeli diye düşünüyor ve bu konuda eğitimlere ağırlık veriyoruz Seminerlerimiz, genelde firmamız tarafından gerçekleştiriliyor ancak diğer kamu ve özel kurumlarla da işbirliği içinde çalışmalar yapıyoruz Dış yıldırımlıklar konusunda ise YILKODER (Yıldırımdan Korunma Derneği) özel de olsa bir şartname yayınlamaya başladı Paratonerin kabul edilmiş bir şartnamesi yok Sadece Bayındırlık ve İskan Bakanlığı’nın radyoaktif paratonerler varken yayımladığı bir metin mevcuttu ve bu metin bence hala geçerlidir TSE’nin topraklama ve paratoner tesisatlarının nasıl yapılacağını anlatan bir standardı vardır Ürünlerin kalitesini gösteren belgeler vardır Şartnamelere bunlar yansımalıdır Herkes kendisine göre bir şartname hazırlıyor Bu çok sesliliği ortadan kaldırmak için tek bir teknik şartname hazırlanmalı ve bu uygulanmalıdır

Sektördeki yeni gelişmeler nelerdir? Türkiye pazarını nasıl görüyorsunuz? Sektörün 2009 yılının ikinci yarısı hakkında değerlendirmelerde bulunur musunuz?

A Turhan Erol: Şirketimizin hedefi, her yıl bir önceki döneme göre biraz daha büyümek, sektörümüzle ilgili yeni ürünler üretmektir Türkiye büyük bir ülkedir Hatta, Avrupa’nın yüzde 80’inden büyük diyebilirim Sanayi ve inşaat sektörü büyüdüğü sürece bizim işlerimizin de büyüyeceğine inanıyorum 2006 ve 2007 bizim için oldukça iyi geçti 2008´in son dönemine kadar da bu değişmedi 2009 yılı zor bir yıl olarak başladı ama 2009 ikinci yarısı ve bilhassa 2010 yılı için karamsar değilim Amper olarak yurtdışı satışlarımızı hızlandırmayı planlıyoruz

Türkiye’deki topraklama ile ilgili yönetmelikler ve şartnameler hakkında bilgi verir misiniz?

Özlem Kapucu: Türkiye’deki topraklama projeleri ve uygulamalarının standartlara uygun olarak yapılması, işin ciddiyetinin bilincinde olan firmalar tarafından gerçekleştiriliyor Maalesef hala topraklama sistemini toprağa bakır iletkeni gömmek olarak gören bir mantık mevcut Bunun nedenini topraklama sisteminin normal işletim esnasında varlığını hissettirmemesine ve taahhüt işlerinde genel meblağda diğer kalemler kadar yer kaplamamasına bağlıyorum Ancak olası bir yalıtım hatasında insan hayatını koruyan bir sistemden bahsediyoruz Bu nedenle topraklama tesisatları taahhüt firmaları tarafından doğru uygulanmalıdır Topraklama tesisleri kurulurken mekanik dayanım, korozyon, işletme araçlarının zararının önlenmesi, insanların güvenliğinin sağlanması şartları mutlaka yerine getirilmelidir Ancak maalesef bu konuda tek bir standarttan ziyade proje firmalarının oluşturduğu özel şartnameler üzerinden çalışmalar yapılıyor Bayındırlık ve İskan Bakanlığı’nın çıkartmış olduğu “Elektrik Tesislerinde Topraklama Yönetmeliği”nde sınır direnç değerleri belirtilmiyor Bu nedenle özel şartnamelerde çeşitli sınırlar belirlenip bu değerler yakalanmaya çalışılıyor Ancak, TSE nin yayımladığı standartlarda fonksiyon topraklamalarına yönelik sınır direnç değerleri bulunmaktadır Örneğin yıldırımdan korunma fonksiyon topraklamasında aranan sınır direnç değeri 10 Ohm’dur Bu omaj değeri geçmiş dönemde radyoaktif paratoner uygulamalarında kullanılan TSE’nin çıkartmış olduğu 622 standardında mevcuttu Ancak radyoaktif paratonerlerin yeni tesisatlarının yasaklanmasıyla ilgili standardın iptali gündeme geldi ve özellikle aktif paratonerlerde bir standart boşluğu doğdu Paratoner sistemlerinde kullanılan halihazırda uluslararası bir standart yok ve şu an kurulan aktif paratoner sistemleri, NFC 17-02 standardına göre yapılıyor Yürürlükte olan “TS EN 62305 Yıldırımdan Korunma Standardı”nda aranan sınır direnç değeri yine 10 Ohm´dur Ancak şartnamelerdeki kontrolsüzlük nedeniyle kaynak belirtilmeksizin 5 Ohm değeri aranıyor Hatta 2 Ohm´u yakalamaya çalışan uygulamalar bile oluyor Bir diğer yanılgı ise standartların sağlıklı incelenmemesinden kaynaklanan yıldırımdan korunma topraklamasının ayrı tesis edilmesi ısrarıdır Bu noktadan yıldırımdan korunma topraklamasını eş potansiyel sistemden ayırarak potansiyel sürüklenmesine, aynı yapıda bulunan metaller arasında gerilim farkı yaratarak daha büyük bir tehlike yaratıyoruz Doğru olan uygulama, az önce de söylediğim gibi eş potansiyele bağlamaktır Esas olan topraklama ve yıldırımdan korunma sistemleri dahil tüm uygulamaların ve malzeme seçiminin uluslar arası standartları yakalaması ve bu kurallardan taviz vermeksizin gerçekleştirilmesidir
Firmanızın bakım bölümünü tanıtır mısınız? Dış yıldırımlık bakım periyotları ne sıklıktadır?

Özlem Kapucu: Dış yıldırımlık muayene periyotları yılda bir kez mutlaka yapılmalıdır Firmamız müşteri memnuniyeti esasına dayanan ticari anlayışıyla bu konuda yıllardır hizmet vermeye devam etmektedir Şirketimizce uygulanmış tesisatların ve mevcut topraklama, yıldırımdan korunma sistemlerinin periyodik kontrollerini gerçekleştirip, sistemleri hakkında ilgili standartlara atıfta bulunarak bilgi vermekteyiz Topraklama sisteminde özellikle toprak altı bağlantılarında korozyon kaçınılmazdır ve bu deformasyonun gözle görülmesi mümkün değildir, öğrenmenin yolu periyodik bakımlarının aksatılmamasıdır Bu nedenle “Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliği”nde belirtilmiş kontrol periyotlarına mutlaka uyulmalı herhangi bir soruna derhal müdahale edilmelidir Ofiste ve sahada bulunan çalışma arkadaşlarımla amacımız hizmet verdiğimiz firmalarımıza topraklama kontrollerinin yapılmasındaki önemi hatırlatmak, insan hayatı için topraklama sisteminin önemini vurgulamaktır

İmalatta kullandığınız ürünleri nasıl temin ediyorsunuz?

A Turhan Erol: İmalatta kullandığımız ürünleri mümkün olduğu kadar toptan ve hammadde olarak temin ediyoruz Ödemelerini kendi imkanlarımızla gerçekleştiriyoruz Bizim için gerekli olan hammaddelerin hemen hemen hepsini yerli piyasadan temin edebiliyoruz

Son olarak okurlarımıza vermek istediğiniz bir mesaj var mı?

A Turhan Erol: Can ve mal güvenliğimiz için topraklama, paratoner ve iç yıldırımlık sistemlerini, çalıştığımız, yaşadığımız, istihdam ettiğimiz yerlerimize kurdurmayı asla ihmal etmemeliyiz Bunları yaptırırken ilgili yönetmeliklerin uygulanıp uygulanmadığına dikkat edilmelidir Paratonerler ve topraklama tesisatları işin uzmanına yaptırılmalıdır

Binalarını da ve tesislerinde radyoaktif paratoner bulunduran kurum, kuruluş, özel şirket ve şahıslar, bunların bakımlarını, kontrollerini veya demonte edilmelerini mutlaka ve mutlaka bu konularda TAEK’de yetkilendirilmiş firma ve onları yönlendireceği sertifikalı ve teknik donanımlı kişilere yaptırmalıdır

Röportaj: İpek PORTAKAL ,3e dergisinden alıntıdır