Pozitif Pekiştireç Negatif Pekiştireç Birincil Pekiştireç İkincil Pekiştireç Ceza

pozitif pekiştirme
Pozitif Pekiştireç Negatif Pekiştireç Birincil Pekiştireç İkincil Pekiştireç Ceza
negatif pekiştirme

birincil pekiştireç

ikincil pekiştireç

ceza

pekiştirecin ortadan kaldırılması ile ilgili birer örnek verebilir misiniz o örneklerden yola çıkarak odev hazırlamam gerekiyor ama araştırma yaparken aklım karıştı lütfen lütfen lütfen yardım edin

Pozitif Pekiştireç Negatif Pekiştireç Birincil Pekiştireç İkincil Pekiştireç Ceza

Davranışın arkasından olumlu uyarıcı verilerek yapılan koşullanmaya EDİMSEL KOŞULLANMA adı verilir Klasik şartlanmada organizma oldukça pasiftir ve olaylar organizmanın dışında gerçekleşir, organizmanın bir şey yapması gerekmez Oysa insan çevresiyle aktif bir ilişki içindedir Operant şartlanmanın temelinde de organizmanın aktivitesi vardır

Skinner operant kutu adı verilen özel bir araç geliştirmiştir Kutu, altında (elektrik şoku verilebilecek) bir ızgara, (yiyeceğin düşmesini sağlamak üzere ayarlanmış) bir kol ve (yiyeceğin düştüğü) bir delikten oluşmaktadır

Skinner, aç bir fareyi bu kutunun içine koymuştur Fareden beklenen kola basmasıdır Kola basma davranışının sonucunda delikten yiyecek düşecektir Fare başlangıçta çeşitli davranışlar gösterir Bir süre sonra rast gele kola basar ve yiyecek düşer Fare son yaptığı davranışları tekrarlamaya başlar (Ne yaptım da yiyecek düştü acaba?) Bir süre sonra tekrar kola basar ve tekrar yiyecek düşer Fare birkaç denemeden sonra kola basınca yiyecek düştüğünü anlar ve kola tekrar tekrar basar Bu olaya OPERANT ŞARTLANMA denir

Yani OPERANT ŞARTLANMA: ORGANİZMANIN GÖSTERMİŞ OLDUĞU BİR DAVRANIŞIN PEKİŞTİRİLMESİ YOLUYLA TEKRAR GÖSTERİLME İHTİMALİNİN ARTIRILMASIDIR

Edimsel koşullanma, bireyin davranışlarını; PEKİŞTİREÇ elde etmek için yaptığı bilinçli tepkiler olarak açıklar Bu davranışın sonucu DOYUMLA sonuçlanırsa davranış tekrar edilir
Örn: Ders çalışan ve yüksek not alan birey ders çalışmaya devam eder Gittiği bir lokantada lezzetli yemek yiyen bir birey aynı lokantada yemek yeme alışkanlığı kazanır
Örn: Babasının ayakkabısını sildiğinde kendine harçlık verildiğini gören çocuk kendisinden böyle bir şey istenmediği halde her sabah babasının ayakkabısını silmeye devam eder

OPERANT ŞARTLANMANIN AKIŞI

Davranış

Davranış

Davranış + Pekiştirme = Davranış

Edimsel koşullanmada organizmaya davranışı nasıl yapacağı öğretilir Önce istenilen davranışa en yakın olan davranışlar pekiştirilir ve giderek daha yakını pekiştirilerek sonunda beklenen davranışı göstermesi sağlanır
Sonuç olarak birçok davranışı bir pekiştireç izlerse o davranışın ortaya çıkma olasılığı artar
Örnek:
Yürüme davranışı
Devam eder
Anne-baba sevinci
Şeker verme
Ödül
Yürüme Davranışı
Yapma
Yürüme Davranışı
Gösterme
UYARICI TEPKİ PEKİŞTİREÇ TEPKİYE DEVAM

EDİMSEL KOŞULLANMA İLKELERİ
A) PEKİŞTİRME
B) CEZA

Yapılan bir davranış iki türlü sonuç verir :
CEZA
PEKİŞTİRME

Davranışın sonucunda hoşuna giden bir durum ortaya çıkar ve davranış gösterilmeye devam eder Örn: Yeni aldığımız bir gömleği giyindiğimizde ‘çok güzel yakıştı’ denirse bu davranışın sonucu olumludur ve davranış devam eder
Davranışın sonucunda organizmanın hoşuna gitmeyen bir durum ortaya çıkar Örn: Yeni aldığımız bir gömleği giyindiğimizde ‘çok kötü, yakışmamış’ denilirse bu davranışın sonucu olumsuzdur ve terk edilir Bir davranışın arkasından gelen ve organizma için hoşa gitmeyen bir durum yaratan uyarıcılara CEZA denir

A) PEKİŞTİRME
Pekiştirme: Bir davranışın tekrarını sağlamak için uyaran verilmesi işlemidir Pekiştirmede kullanılan uyarıcıya PEKİŞTİREÇ denir
Pekiştireç: Davranışı izleyen ve organizma üzerinde hoşa gidici bir etki yaratarak davranışın ortaya çıkma olasılığını artıran uyarıcılara pekiştireç denir ve pekiştirilen davranışlar öğrenilir
Pekiştireçler sayesinde birey istendik veya istenmedik davranışlar öğrenebilir Bu nedenle pekiştireçler çok dikkatli kullanılmalı ve doğru davranışlar pekiştirilmelidir Örn: Anne ve babanın çok sık gösterdikleri bir davranış ağlayan çocuğa susması için istediklerini vermektir Bu yolla çocuklar istediklerini elde etmek için ağlamayı öğrenirler
NOT: Öğrenilen davranışlar bir süre pekiştirilmezler ise sıklığı azalır ve söner İstenmedik davranışları söndürmek için kullanılan yöntemlerden birisi davranışı görmezlikten gelmektir Görmezlikten gelmede ise istenmedik davranış bir süre gözlenir (artarak) fakat daha sonra söner

Skinner pekiştirmeyi; öğrenme sürecini hızlandırmak ve davranışları biçimlendirmek için kullanmıştır

NOT: Pekiştirme çeşitli şekillerde yapılmaktadır

A) OLUMLU (Pozitif) pekiştirme Bir davranışın sonucunda hoşa giden bir uyarıcının ortama katılması ve bu uyarıcının o davranışın tekrarlanma ihtimalini artırması olayına OLUMLU PEKİŞTİRME denir
Olumlu Pekiştireç: Ortama konulduğunda davranışın yapılma olasılığını artıran uyarıcılardır
Örn: Sınıfta bir soruyu doğru cevaplayan öğrenciye ‘AFERİN’ denilmesi, öğrencilerin sorulara cevap verme davranışının tekrarını sağlar
Örn: Ders çalışan bir öğrenciye yüksek puan verilmesi ders çalışma davranışının tekrarlanmasını sağlar
Örn: Sınıftaki çöpü çöp tenekesine atan bir öğrencinin öğretmenin beğenisini kazanması
Örn: Öğretmenin ödevini yapan bir çocuğa çikolata vermesi çocuğun bu davranışı tekrarlama olasılığını arttırır
Örn: Büyükler tarafından benimsenme, yüksek not alma, öğretmenin sınıfta bir öğrenciyle ilgilenmesi, ona saygı duyması, gerektiğinde övmesi, ona önem verdiğini hissettirmesi olumlu pekiştireç kavramıyla AÇIKLANIR…
NOT: SONUÇ OLARAK olumlu pekiştirme hoşa giden bir uyarıcının ortama konulması ile davranışın ortaya çıkma ihtimalinin artırılmasıdır Olumlu pekiştirme ile davranışın ortaya ÇIKMA İHTİMALİ ARTAR…

B) OLUMSUZ (Negatif) PEKİŞTİRME Organizmanın içinde bulunduğu durumdan hoş olmayan bir uyarıcının kaldırılarak davranışın yapılma OLASILIĞINI ARTIRMA işlemine OLUMSUZ PEKİŞTİRME adı verilir Yani organizmanın hoşuna gitmeyen bir uyarıcının ortamdan çıkarılmasıdır
Olumsuz Pekiştireç: Ortamdan çıkarıldığında davranışın yapılma olasılığını artıran uyarıcılardır
NOT: Bu pekiştirecin uygulanabilmesi için organizmanın olumsuz bir durumda bulunması gerekir
Örn: Bir öğrenci evindeki aile kavgalarından, sorunlarından kaçmak için okula geliyorsa OKUL bu öğrenci için OLUMSUZ BİR PEKİŞTİREÇTİR Çünkü öğrenci okula gelerek kendisine acı veren sorunlardan kurtulmakta ve rahat etmektedir
Örn: Ayakkabısı ayağını sıkan bir çocuğa annesi tarafından yürüme davranışı öğretilirken ayakkabısını çıkarmasına izin verilmesi onun yürüme davranışı gösterme olasılığını arttırır
Örn: Sınıfta kekeme bir öğrenci konuştuğunda diğer arkadaşları güler (Gülme olumsuz bir durumdur) Öğretmen diğer öğrencilerin gülmesini engellediğinde (olumsuz durum ortadan kalktığında) kekeme öğrencinin konuşma davranışı artar
Örn: Ödevlerinde belli bir puana ulaşan öğrenciye sınavlardan birisine girmeme hakkı tanınır Sınav öğrenciler için olumsuz bir durumdur Bu sayede sınav ortadan kaldırılarak öğrencinin ödevlerini yapma davranışının sürdürülmesi sağlanmaktadır
NOT: Bir diğer pekiştirme sınıflaması da I Pekiştirme ve II Pekiştirme şeklinde yapılmaktadır
A) BİRİNCİL PEKİŞTİRME (Doğal) Öğrenilmiş olmayan birincil pekiştireçlerle yapılan pekiştirmedir
Birincil Pekiştireçler Temel biyolojik ihtiyaçları (açlık, susuzluk, uykusuzluk) tatmin eden ya da yaşamı tehdit eden doğal pekiştireçlerdir
Örn: Yiyecek, su ve benzeri birincil olumlu pekiştireçtir
Örn: Elektrik şoku birincil olumsuz pekiştireçtir

Yiyecek aç bir insan veya hayvan için öğrenilmemiş bir pekiştireçtir Elektrik şoku da acı veren herhangi bir etki, hoşa gitmeyen bir duygudur Dolayısıyla doğal ve öğrenilmemiş bir pekiştireçtir
Birincil pekiştireçlerin en önemli özelliği doğal uyarıcılar olup organizma tarafından fizyolojik bir tepkiyle cevaplandırılmasıdır Aç organizma açlık güdüsünü doyurmak için yemek zorundadır Elektrik şoku da fizyolojik olarak sinirlerde acıya neden olur
Örn: Çocuğuna tuvalet eğitimi veren bir anne, çocuğun kendi başına tuvalete her gidişinin ardından onu çikolata ile ödüllendirmektedir Burada annenin çocuğuna verdiği çikolatanın yerine getirdiği işlev birincil pekiştireçtir (2002 KPSS sorusu)
B) İKİNCİL PEKİŞTİRME Öğrenilmiş ikincil pekiştireçlerle yapılan pekiştirmedir İkincil pekiştireçler (koşullu pekiştireçler) nötr bir uyaranın (para, yüksek not) olumlu birincil pekiştireçlerle ilişkilendirilmesi ile (para ile çikolata alma, yüksek not ile sevinç duyma) ortaya çıkar (ikincil olumlu pekiştirme)

Örn: Para, not, boş zaman, statü, gülümseme, artı, yıldız ikincil olumlu pekiştireçlerdir Para doğal değeri ile pek fazla bir şey ifade etmez Yenmez, giyilmez, içilmez fakat bizim kâğıt parçasına yüklediğimiz değer sayesinde para ile hemen hemen her ihtiyacımızı karşılar duruma geliriz
Örn: Öğrenci yıldız aldığında mutlu olur
↓ ↓
İkincil pekiştireç Birincil pekiştirme
Örn: Para ile çikolata almak
↓ ↓
İkincil pekiştireç Birincil pekiştireç

Herhangi bir nötr uyarıcının (soba) birincil olumsuz pekiştireçlerle ilişkilendirilmesi ile (soba başlangıçta nötr uyarıcı iken çocuk eliyle sobaya dokunduğunda eli yanar) pekiştireç özelliği olan uyarıcıdır
NOT: Olumlu pekiştirece gündelik dilde ödülde denilmektedir
DIŞSAL ÖDÜL (Dışsal Kaynaklı Güdü) İÇSEL ÖDÜL (İçsel Kaynaklı Güdü)
* Annenin çikolata vermesi * Çocuğun başarı hazzı
* Öğretmenin aferin demesi * Bireysel hedeflere ulaşma
* Babanın para vermesi * Özgüvenin artması
* Öğretmenin yüksek not vermesi * Çocuğun merak ve belirsizlikten
kurtulması
Bir davranışın kazandırılmasında önce dışsal güdü (ödül) verilerek sonra içsel güdüye (ödül) geçilir İçsel güdünün öğrenmede etkisi daha fazladır
Örn: Matematik problemini çözen bir öğrenciye öğretmen önce ‘AFERİN’ der ve dışsal bir ödül vermiş olur Daha sonra öğrenci her problem çözmede başarı hazzını yaşar (içsel kaynaklı güdü) Ve bu durum daha etkili öğrenmeyi sağlar

PEKİŞTİRME TARİFELERİ:
Edimsel koşullanma yoluyla gerçekleşen öğrenmelerde pekiştireçlerin verilme zamanı ve sıklığı öğrenmeyi etkileyen önemli bir faktördür Bu bakımdan pekiştireçlerin verilmesi ile ilgili bazı pekiştirme tarifeleri belirlenmiştir
Pekiştirme Tarifeleri

1) Aralıksız (sürekli) Pekiştirme

2) Aralıklı Pekiştirme

A) Zaman Aralıklı Pekiştirme
* Sabit Zaman Aralıklı Pekiştirme
* Değişken Zaman Aralıklı Pekiştirme

B) Oran Aralıklı Pekiştirme
* Sabit Oranlı Pekiştirme
* Değişken Oranlı Pekiştirme

1) ARALIKSIZ (SÜREKLİ) PEKİŞTİRME Yapılan her davranışın pekiştirilmesidir Bireye yeni bir davranış kazandırılırken etkili olmaktadır Burada öğrenilecek konu yeni ve karmaşık ise bir süre doğru davranış pekiştirilir
Örn: İlk kez okuma yazma öğrenen bir çocuğa; ilk ve karmaşık konuların öğretilmesinde sürekli pekiştireç verilir ve öğrenme gerçekleştikten sonra aralıklı pekiştirece geçilir
Örn: Grup önünde konuşmaktan çekinen bir öğrencinin her konuşması sonrasında pekiştireç verilmesi öğrencinin çekingenliğini atmasına yardımcı olmaktadır

Örn: Çocuğuna tuvalet alışkanlığı kazandırmaya çalışan annenin çocuk tuvaleti geldiğini her söylediğinde annesinin ona bir ödül vermesi davranışın kazandırılmasında etkilidir
2) ARALIKLI PEKİŞTİRME Kazanılmış bir davranışın devam ettirilmesinde etkili olarak kullanılmaktadır Sürekli pekiştirmeye göre aralıklı pekiştirmede sönme daha geç görülür
Aralıklı pekiştirmede pekiştireçler
* Ya pekiştirmeler arasında geçen süreye (ZAMAN ARALIKLI PEKİŞTİRME TARİFESİ)
* Ya da pekiştirmeler arasındaki davranış sayısına (ORAN ARALIKLI PEKİŞTİRME TARİFESİ) göre verilir

A) ZAMAN ARALIKLI PEKİŞTİRME Bu pekiştirme tarifesinde pekiştirmeler arasında geçen süre önemlidir Yani pekiştireç verildiği zamana bağlı olarak değişir Zaman aralıklı pekiştirme kendi içinde ikiye ayrılır
* Sabit Zaman Aralıklı (Sabit Aralıklı) Pekiştirme: Bu pekiştirmede pekiştireçler BELİRLİ ZAMANLARDA verilir Pekiştirecin ne zaman geleceği bellidir Ve birey tarafından bilinir Bu nedenle pekiştirecin gelmesine yakın zamanda davranışlar sıklaşır sonra azalır
Örn: Öğrencilerin yazılı ve sözlü sınavlardan önce çalışıp sonra çalışmamaları
Örn: Teneffüs, aylık maaş, günlük yevmiyeler, her hafta sınav yapma, her üç dakikada bir pekiştireç verilmesi… Vize ve final haftaları…
* Değişken Zaman Aralıklı (Değişken Aralıklı) Pekiştirme: Pekiştirmenin farklı ve DEĞİŞEN ZAMAN ARALIKLARINA göre yapılmasıdır 3, 4, 5 dakikada pekiştirme yapmak gibi…
Değişen zaman aralıklı pekiştirmede pekiştireçler beklenmedik zamanlarda verilir Bu nedenle sürpriz niteliğindedir
Öğrenci pekiştirecin ne zaman geleceğini bilmediği için davranışı uzun süre devam ettirir Davranıştan sonra pekiştirecin ne zaman geleceği belli olmadan davranışlarda yavaşlama görülmez Okulda bu tür pekiştireçler öğrencinin sürekli çalışmasını sağlar
Örn: Bir babanın farklı zamanlarda çocuğuna başarısından dolayı hediye alması
Örn: Bir patronun tarihi belli olmayacak şekilde çalışanlarına ikramiye dağıtması
Örn: Öğretmenin önceleri 15 dak bir fıkra anlatması daha sonra fıkra anlatımını değişik zamanlarda yapması…

B) ORAN ARALIKLI (ORANLI) PEKİŞTİRME Bu tür pekiştirmede pekiştireç gösterilen davranış sayısına göre verilir Oranlı pekiştirmede kendi arasında sabit oranlı ve değişken oranlı olmak üzere ikiye ayrılır:
* Sabit Oran Aralıklı (Sabit Oranlı) Pekiştirme: Kaç davranıştan sonra pekiştirecin geleceği bellidir Örn: Her iki davranışı pekiştirme… Burada belli sayıdaki davranıştan sonra pekiştireç verilir Öğrenci pekiştireci istediği zaman daha çok çalışarak almakta; tatmin olduktan sonra bırakmaktadır
Örn: Bir işte parça başı çalışmak
Örn: Öğretmenin çözülen her 5 problem için matematik dersinden 1 (+) vermesi…
Örn: Öğrencinin yaptığı her ödeve 10 puan verilmesi…
Örn: Bir patronun 5 tencere satan satıcısına 1 tencere kar payı vermesi…
Örn: Alışveriş çeklerinde yapılan her 15 milyonluk alışverişte uçuş için 10 puan kazanılması…
Örn: Sınıfta dört işlem alıştırmaları yaptıran bir öğretmen öğrencilerine doğru çözdükleri her üç alıştırma için bir (+) vermesi… (2002 KPSS)
Örn: Bir babanın karnedeki her bir pekiyi ders için çocuğuna hediye alması…

* Değişken Oran Aralıklı (Değişken Oranlı) Pekiştirme: Bu tarifeye göre kaçıncı davranışın pekiştirileceği belirlenmemiştir Kaç doğru davranışa pekiştireç verileceği belli değildir Bu pekiştirmede bir seferinde üçüncü doğru davranış bir başkasında ise ikinci doğru davranış pekiştirilebilir

Bu pekiştirme türünün en güzel örnekleri PİYANGO ve KUMAR makineleridir Her zaman için ‘SİZE DE ÇIKABİLİR’ denilerek kaçıncı davranışın pekiştirileceği belli olmadan insanlar piyango bileti almaya yönlendirilmektedir EN ETKİLİ PEKİŞTİRME TARİFESİDİR Çünkü bu tarifede hem organizmanın davranışı dikkate alınır hem de hangi davranışın pekiştirileceği belli olmadığından davranışın sürekliliği sağlanır
Örn: Hatların meşgul olduğu zamanlarda telefon etmeye çalışmak… Ne zaman hattın boşalacağı belli olmadığı için kişi sürekli aramaya devam eder
Bu pekiştirme türünde davranış uzun süre devam eder Çünkü öğrenci beklemediği ya da tahmin etmediği sayıdaki davranıştan sonra pekiştirilir
Etkililik Açısından Pekiştirme Tarifeleri Şu Şekilde Sıralanır
Değişken Oranlı → Değişken Aralıklı → Sabit Oranlı → Sabit Aralıklı → Sürekli Pekiştirme

PREMACK İLKESİ: (Büyük Anne Kuralı)
Bireyin en çok hoşlandığı ve tercih ettiği davranışın; hoşlanmadığı ve tercih etmediği diğer bir davranışa koşullandırılması durumudur Çok sık görülen davranış (tercih edilen) pekiştireç olarak kullanılarak az gösterilen davranış ortaya çıkarılmaya çalışılır
Örn: Ispanağını yersen kolanı içebilirsin
Örn: Ödevini bitirirsen bilgisayarda oyun oynayabilirsin…
Örn: Yemeğini yersen dışarı çıkabilirsin…
Koşul konulduğunda PREMACK İLKESİ uygulanır Çok kullanımı sakıncalıdır Çünkü çocuk her olumlu davranışın karşılığını ister
NOT: Az görülen yani tercih edilmeyen davranış önce yaptırılmalıdır

SİMGESEL ÖDÜLLE PEKİŞTİRME (SEMBOLİK PEKİŞTİRME):
İstenilen tepkileri ortaya koyan öğrencilere şeker, oyuncak gibi uyarılar yerine pekiştirici olarak puan, fiş, boncuk, kurdele, çiçek figürü, yıldız, marka gibi nesnelerin (sembollerin) verilmesi esasına dayanır
Örn: Bir öğretmen öğrenciye istenilen her davranışı (söz isteyerek konuşmak) gösterdiğinde birer marka verir ve her on marka biriktiğinde ÖDÜL verir
Öğrencilerde sosyal davranışların geliştirilmesinde etkilidir Özellikle zihinsel özürlülerin ve öğrenme güçlüğü çeken bireylerin eğitiminde kullanılır Birey belirli sayıda davranışı yaptıktan sonra ödüle ulaşır
Örn: Matematik dersine çalışan bir öğrenciye her bir problemi çözdüğünde bir yıldız vererek pekiştirmek ve on yıldız aldıktan sonra (on problemi çözdükten sonra) ödül (para, not vb) vermek…

PEKİŞTİRME İLKELERİ:
Pekiştirme verilirken öğretmen aşağıdaki ilkelere uymalıdır:
1) Öğretmen ilk derslerde her doğru yanıta pekiştireç vermelidir
2) Öğretmen özellikle çekingen, içe dönük öğrencilere onları yüreklendirmek ve derse katılımlarını sağlamak için uygun yer ve zamanda pekiştireç vermelidir Bu pekiştireçler öğrencinin seviyesine uygun olmalıdır
3) Dersler ilerledikçe her doğru yanıta değil zihinsel açıdan daha üst düzeydeki yanıtlara pekiştireç verilmelidir
4) Pekiştireçler öğrencinin içinde yaşadığı kültürel ortama, yaşına, cinsiyetine, kişiliğine uygun olarak yeri ve zamanı gelince verilmelidir
5) Öğretmen hep aynı tür pekiştireçler kullanmamalıdır
6) Öğretmen geç ve güç öğrenen öğrencilere her zaman yani her doğru yanıttan sonra pekiştireç vermelidir Bu onların olumlu yönde kişilik geliştirmelerine katkıda bulunur
7) Öğretmen ilk derslerde her doğru yanıta pekiştireç vermeli daha sonraki derslerde sabit oranlı dersler ilerledikçe de değişken oranlı pekiştireç tarifelerini kullanmalıdır
8) Pekiştireçler hedef davranışlarla ilgili olmalıdır Yani istendik davranışları gösterenlere pekiştireç verilmelidir

B) CEZA
Ceza: Organizma için hoşa gitmeyen bir uyarıcının ortama verilmesi sonucu veya hoşa giden uyarıcının ortamdan çekilmesi sonucu davranışın YAPILMA SIKLIĞININ AZALTILMASIDIR
Ceza iki türlüdür:
1) Birincil Tür Ceza (Birinci tip ceza) Hoşa gitmeyen uyarıcının ortama verilmesi sonucu davranışın yapılma sıklığının azaltılmasıdır
Örn: Evde top oynarken vazoyu kıran çocuğuna annenin tokat atması
Örn: Kuralı ihlal eden bir sürücünün ceza yemesi
Örn: Sınıfta dersi dinlemeyen öğrenciye öğretmenin hakaret etmesi
Örn: Sınıfta kavga eden öğrencilerin azarlanması
Örn: Tuvalet davranışını öğrenemeyen bir çocuğu annesinin sürekli azarlaması
Örn: Ders çalışmayan öğrencilerin sınıfta kalması
2) İkincil Tür Ceza (ikinci tip ceza) Hoşa giden uyarıcının ortamdan çekilmesi sonucu davranışın yapılma sıklığının azalması
Örn: Sınıfın huzurunu kaçıran öğrencinin teneffüse çıkarılmaması
Örn: Ders çalışmayan öğrencinin televizyon izlemesine izin vermemek

Örn: Bilgisayarla oynama izni alan çocuğun kardeşiyle kavga etmesi sonucu bilgisayar oynama hakkının elinden alınması
Örn: Sınıfta ders dinlemeyen öğrenciye öğretmenin ilgi göstermemesi…
Örn: Kurallara uymayan sürücünün ehliyetinin elinden alınması…
Ceza; yeni ve istenilen davranışların öğretilmesini sağlamaz Yalnızca önceki öğretilenlerin bastırılmasını sağlar Ceza bir sınıfta sürekli kullanıldığında öğrenciler inatlaşır, saldırganlaşır ve duyarsızlaşırlar Ceza istenmeyen davranışı yok etmez yalnızca baskı altında tutar ve cezanın etkisi yok olunca davranış tekrar ortaya çıkar
NOT: Olumsuz pekiştirme ile ceza birbiri ile karıştırılmamalıdır Olumsuz pekiştirmede hoşa gitmeyen uyarıcı ortamdan çıkarılarak DAVRANIŞIN YAPILMA SIKLIĞI ARTIRILIRKEN; CEZADA hoşa gitmeyen uyarıcı ORTAMA SOKULARAK DAVRANIŞIN YAPILMA SIKLIĞI AZALTILMAKTADIR

CEZANIN UYGULANMASI İLE İLGİLİ GENEL İLİŞKİLER:
1) Ceza geciktirilmeden verilmelidir
2) Hangi davranışın ne tür cezayı gerektiren bir suç olduğu önceden belirlenmelidir
3) İstenmeyen davranış gösterilmeden ceza verilmemelidir
4) Ceza korkutmak amacıyla kullanılmamalıdır
5) Ceza bireyin kişiliğinde olumsuz etkide bulunacak türde olmamalıdır Yani bireyin yaptığı davranış cezalandırılmalıdır
6) Ödev, ders çalışma gibi istenilen özellikler ceza olarak verilmemelidir
7) Cezanın şiddeti uygun olmalı…
8) Ceza tutarlı olmalı ve uygulanmalı…
9) Cezadan kurtulma olanaklı olmalı… Yani alternatif tepkiler sunulmalı
10) Cezanın nedeni ile ilgili açıklamalar yapılmalı…
11) Cezadan önce uyarı yapılmalı…

CEZANIN SONUÇLARI:
1) Öğrenciye nasıl davranmayacağını öğretir ancak nasıl davranacağını öğretmez…
2) Öğretmen-öğrenci arasında nefret, huzursuzluk, gerilim yaratır…
3) Öğrenci aynı davranış için arkadaşları tarafından ödüllendirilirse cezanın önemi kalmaz
4) Çocuk model olarak saldırgan davranışlar geliştirir
5) Engellenme duygusunu geliştirir

OLUMSUZ DAVRANIŞLARIN YOK EDİLMESİ yani CEZAYA ALTERNATİF DURUMLAR:
1)SÖNME: Davranış pekiştirilmeyerek sönmesi sağlanabilir
2)GÖRMEZDEN GELME: (Söndürme): Bazı davranışlar görmezden gelinerek (pekiştirilmeyerek) ortadan kaldırılabilir (söndürülebilir) Görmezden gelmede olumsuz davranış bir süre için sıklaşır ve tekrarlanır fakat daha sonra olumsuz davranış görmezden gelindiği (pekiştirilmediği) için ortadan kalkar
3)ORTAMI DEĞİŞTİRME: İstenmeyen davranışa neden olan uyarıcılar ortamdan çekilir Örn: Öğrencilerin kopya çekmelerini önlemek için aralıklı oturmalarını sağlamak…
4)BIKTIRMA: Öğrenci yoruluncaya (bıkıncaya) kadar davranışı yapmaya zorlanır Örn: Arkadaşlarını sürekli şikâyet eden öğrencinin bu davranışı bıkıncaya kadar yapmasını sağlama…
5)CEZA: İstenmeyen davranış baskı altına alınır Ceza öğrenciyi olumlu davranışa yöneltmez Yalnızca olumsuz davranışı bir süre için ortadan kaldırır

OLUMLU PEKİŞTİREÇ
( AFERİN )
CEZA (II TİP)

OLUMLU PEKİŞTİRME
DURUM ORTAMA KONULDUĞUNDA ORTAMDAN ÇIKARILDIĞINDA

OLUMSUZ PEKİŞTİRME
CEZA ( I TİP )
OLUMSUZ PEKİŞTİREÇ

(DAYAK)
Açıklama: Sınıfta ödevini yapan bir öğrenciye öğretmenin AFERİN demesi olumlu pekiştirmedir Aferin kelimesi bir sevgi, ilgi kelimesidir Hoş olan bu durum istenmeyen bir davranışın sergilenmesi durumunda ortamdan çekilirse yani ortamdan çıkarılırsa bu II TİP CEZA ya girer (ilgi,sevgi) esirgenmiştir
Evde üvey annesinin dayağından kurtulmak için okula gelen öğrenci hoş olmayan bir uyarıcıdan kurtulduğu için bu durum OLUMSUZ PEKİŞTİRMEYİ ifade etmektedir Çünkü hoşa gitmeyen bir uyarıcı (dayak) ortamdan çıkarılmıştır Ancak yaptığı bir yaramazlıktan dolayı üvey annesinden dayak yiyen bir çocuk için bu durum I TİP CEZA haline dönüşmüştür Çünkü ortama hoş olmayan bir uyarıcı konulmuştur

EDİMSEL KOŞULLANMA İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR:
1) BİÇİMLENDİRME: (Kademeli Yaklaştırma- Şekillendirme): Öğrenene konu zor ve karmaşık gelebilir Bu nedenle davranışlar alt düzey basamaklara ayrılarak her basamak pekiştirilerek davranışın tamamı öğretilir Biçimlendirme kademeli yaklaştırma yoluyla yapılır
Örn: Topluluk önünde konuşamayan biri önce az sayıdaki kişilerin önünde konuşturulur daha sonra giderek daha çok kişinin önünde konuşturulur Ve her aşamada pekiştirme yapılarak konuşma öğretilir
2) ZAMANLAMA: Davranış ile pekiştireç arasındaki zamanın çok yakın olması gerekir (1–30 saniye) Davranış ile pekiştireç arasında geçen zaman uzarsa davranış-pekiştireç bağı zorlaşır ve pekiştirmenin gücü azalır Örn: Tahtada bir problem çözen öğrenciye pekiştireç (aferin) hemen sunulmalıdır
3) SİSTEMATİK DUYARSIZLAŞTIRMA: Daha çok korkuların ve fobilerin ortadan kaldırılmasında kullanılır Kişi korktuğu uyarıcı ile kendisi için korkutucu olmayan bir derecede karşı karşıya getirilmektedir Sistematik duyarsızlaştırma biçimlendirmenin klasik koşullanmadaki kullanılmış halidir
Örn: Okul korkusu olan bir çocuğa önce okulun yanındaki bir parkta oyun oynatılmış, sonra arkadaşlarıyla okul bahçesinde etkinlikler yaptırılmış sonrada çok sevdiği bir arkadaşının yanına oturtularak okul korkusu ortadan kaldırılmıştır
4) GENELLEME: Bir davranışı öğrenen organizmanın bu tepkiyi başka uyaranlara da göstermesine genelleme adı verilir
Örn: Öğretmenine bilmediği bir konuyu soran bir öğrenci doyurucu cevap alınca tüm öğretmenlerine soru sormayı sürdürmüştür
Örn: Belli bir renkteki diski gagalayan bir güvercin yiyecekle pekiştirildiğinde bu renge benzeyen diğer diksleride gagalar
Örn: Sütten ağzı yanan yoğurdu üfleyerek yer
Örn: Kediyi seven bir öğrencinin diğer hayvanları da sevmesi
Örn: Köpeğine ıslık çaldığında yanına gelen bir çocuğun sirkte gördüğü bir aslana da yanına gelmesi için ıslık çalması
5) AYIRT ETME: Pekiştirilen uyarıcılara gösterilen tepkinin pekiştirilmeyen uyarıcılara gösterilmemesidir Ayırt etmenin olması için organizma tarafından önce genellemenin yapılması gerekir
Örn: Bir çocuğun bahçede oyun oynayan çocuklar içerisinde yalnızca sevdiği arkadaşını gördüğünde bahçeye oyun oynamaya çıkması
Örn: Bir öğrencinin bütün dersler içerisinde yalnızca MÜZİK dersinde yaramazlık yapması…
Örn: Bir kişinin gazetedeki spor haberlerini seçerek okuması
6) SÖNME: Edimsel koşullanma ile öğrenilen davranışlar uzun süre pekiştirilmezler ise davranışı gösterme sıklığı giderek azalır ve davranış söner
Örn: Sabahları her gün babasının ayakkabısını sildikten sonra harçlık alan çocuk bir müddet davranışı gösterdikten sonra harçlık almadığında ayakkabı silme davranışı sona erer
Örn: Problemi doğru çözen öğrenciye her defasında öğretmen pekiştireç vermektedir Ve çocuk böylece problem çözme davranışını geliştirir Ancak öğretmen pekiştireç vermeyi bırakırsa öğrencinin davranışı zamanla azalır ve SÖNER…
7) ZİNCİRLEME: Biçimlendirme zor ve karmaşık konuların basitten karmaşığa doğru alt basamaklara indirilmesiyle ve pekiştirme ile yapılır Zincirleme ise yapı olarak aşamalardan oluşan davranışların kazandırılmasında kullanılır Her aşama bir sonraki aşamanın ayırt edicisi olur ve her alıştırma pekiştirilerek davranış geliştirilir
Örn: Bir sürücü adayına araba kullanma davranışını öğretmek için önce koltuğa düzgün oturma ve aynaların ayarlanması, sonra vitesin kontrol edilmesi daha sonra da kontağın çevrilmesi ve en son olarak da arabanın hareket ettirilmesi işlemi yaptırılmıştır Her aşama pekiştirilerek davranış geliştirilir
8) BATIL DAVRANIŞ (İNANÇ): Edimsel koşullanma ilkelerine göre organizma tesadüfen bir davranışı yaptığı sırada o davranışla ilgili olmamasına rağmen olumlu bir pekiştireç alırsa zamanla almış olduğu pekiştireci o davranışla ilişkilendirir ve o davranışı yapma eğilimi gelişir
Örn: Annesin aldığı bir kırmızı gömlek ile gittiği sınavdan yüksek not alan öğrenci sonraki sınavlara da aynı gömlekle gitmek ister
Örn: İnsanların belirli günleri uğurlu gün kabul etmesi…
Örn: Bazı insanların merdiven altından geçmemesi…
9) KENDİNİ GERÇEKLEŞTİREN KEHANET: Birey kendisi ya da olaylar için sahip olduğu doğru olmayan olumsuz düşünceye inanarak buna göre davranırsa bir süre sonra diğer kişilerin yaklaşımı ve olayların yönelimi bu şekilde gerçekleşir Böylece de bu düşünce pekişmiş olur
Örn: Matematik dersinde ben başaramıyorum, öğrenemiyorum şeklinde düşünen ve çaba göstermeyen bir öğrenciye bir süre sonra öğretmeni, anne ve babası, ‘sen matematiği öğrenemezsin’ şeklinde yaklaşır Böylece davranış pekişmiş olur ve kehanet gerçekleşir
Örn: Kızlar beni beğenmiyor şeklinde düşünen bir kişi kızlardan uzak durur Bunun sonucunda kızlar o kişiyi itici bulur ve ona yaklaşmazlar… böylece bu düşünce pekişmiş olur
NOT: Annesinin verdiği kırmızı kalemle girdiği sınavlardan yüksek not alan bir öğrencinin aldığı yüksek notun sebebini kırmızı kaleme bağlaması ve buna inanması klasik koşullanma yoluyla öğrenmedir Eğer bu kişi yüksek not alacağına inandığı için her sınava aynı kırmızı kalemle gidiyorsa bu da edimsel koşullanma yolu ile öğrenmedir
KAÇINMA ŞARTLANMASI:
Koşullanmada durum ortaya çıkmadan durumdan uzaklaşılmasına KAÇINMA ŞARTLANMASI adı verilir
Örn: Işığın yanışından 10 saniye sonra elektrik şoku verilen köpek elektrik şoku gelmeden önce bir engelden atlama yoluyla bu şoktan kurtulmayı öğreniyor

ŞOKTAN KURTULMA
I ADIM IŞIK (10 SANİYE) ŞOK KORKU
II ADIM IŞIK KORKU ENGELDEN ATLAMA IIII─
III ADIM IŞIK ENGELDEN ATLAMA
IV ADIM IŞIK ENGELDEN ATLAMA
Yapılan bir araştırmada ışık yandıktan 10 saniye sonra elektrik şoku verilen köpek elektrik şoku gelmeden önce (bir engelden atlayarak) elektrik şokundan kurtulmayı öğrenmiştir Şoktan önce davranış gösterildiği için bu durum kaçınma şartlanmasıdır Köpek burada şoktan kaçınmaktadır Bu şartlanma klasik ve operant koşullanmanın bileşimi olan ve kendi kendini pekiştiren bir şartlanmadır
Kaçınma şartlanmasının ortaya çıkması için önce korku ve kaçma şartlanmasının olması gerekmektedir Bunlardan korku şartlanması → KLASİK
Kaçma ise → OPERANT şartlanmaya girmektedir
Kaçma ve kaçınma farklı kavramlardır Kaçınma durum ortaya çıkmadan durumdan uzaklaşmadır Kaçma ise durum ortaya çıktıktan sonra uzaklaşmadır
Örn: Bir köpek tabanı elektrik şoku vermeye elverişli bir kutuya konulur Kutunun önünde bir bölme olup elektrik şoku verildiğinde köpek bu bölmeden atlayıp şoktan kurtulma imkânına sahiptir Köpek ilk zamanlar şokun akabinde havlamak, zıplamak, dolaşmak gibi çeşitli hareketler yaparak şoktan kaçmaya çalışmıştır Fakat KAÇINAMAMIŞTIR Sonunda bölmeden atlamanın kendisini şoktan kurtardığını öğrenmiş ve şoktan kaçınmayı başarmıştır Görüldüğü üzere kaçınma; korkma ve kaçmayı içermektedir
Kaçınma şartlanması insanlarda da benzer şekillerde oluşmaktadır Küçük çocukların sobaya ilk kez dokunduklarında önce korkarak kaçma davranışı göstermeleri ve bir iki tecrübeden sonra sobadan kaçınmayı öğrenmeleri kaçınma şartlanmasına örnektir

KLASİK KOŞULLANMA ve EDİMSEL KOŞULLANMA ARASINDAKİ FARKLAR
KLASİK ŞARTLANMA OPERANT ŞARTLANMA
* Klasik şartlanmada uyarıcı ışık ya da ses * O Şartlanmada ise uyarıcı belirli
gibi belirli bir olaydır bir olay değildir
* Klasik şartlanmada davranış uyarıcıyı takip * O şartlanmada davranış
ederken uyarıcıdan önce gelmektedir
* K Şartlanmada tepkide uyarıcı gibi bellidir * Oşartlanmada ise tepkiler
* K Şartlanmada pekiştirme daima insan ya da tesadüftür
hayvanın yaptığından bağımsız olarak şartlı uyarıcının * Oşartlanmada ise pekiştirme
sunulmasından hemen sonra yapılır Pekiştirme, yapılan tepkiye bağımlıdır
gösterilen tepkiden bağımsızdır Fare yiyecek kutusuna bağlı
* Kşartlanmada öğrenme nötr uyarıcı ile olan pedala dokunmadıkça
şartsız uyarıcı arasında çağrışım kurularak yiyeceğe ulaşamaz
gerçekleşirken * Operant şartlanmada öğrenme
* Kşartlanmada genelleme ve ayırt etme istemsiz, eylemlerin sonuçlarının sonraki
duygusal ve fizyolojik tepkilerdir davranışları etkilemesiyle
gerçekleşir
* O şartlanmada genelleme ve
ayırt etme istemli bir süreç
haline getirilmeye çalışılır
Tepkiler açık ve bilinçlidir

Örn: Kareyi öğrenen bir çocuk dikdörtgeni gördüğünde genelleme yaparak bu kare derse ‘hayır dikdörtgen’ denilir ve böylece geri bildirim yoluyla ayırt etme sağlanır
* Klasik şartlanmada sönme şartsız uyarıcının * Operant şartlanmada ise davranış
yokluğunda şartlı uyarıcı tekrar tekrar verilirse pekiştirilmezse ortadan kalkar
şartlı tepki ortadan kalkar
NOT: Klasik ve operant şartlanmada sönme; davranışın ortadan kalkması anlamında kullanılır
DAVRANIŞIN A-B-C- Sİ KURAMI
Operant şartlanmada davranış öncül-davranış-sonuç yani A-B-C formülü içinde ele alınır Yani davranışı anlayabilmek için öncülünü davranışını ve sonucunu incelemek gerekir Davranış değiştirilmek istendiğinde öncül veya sonuç değiştirilerek davranışın değişmesi sağlanabilir

Öncül ve sonuç değişirse davranışta değişecektir
Örnek: Ayakkabıları boyarsan ödül alırsın ÖNCÜL
Ayakkabı boyama DAVRANIŞ
Ödül (çikolata) Alma→ SONUÇ

NOT: İnsan davranışlarında operant şartlanma klasik şartlanmaya göre daha kullanışlıdır Ama yine de hangi tür insan davranışlarının operant şartlanma için uygun olduğu sorusu akla gelirse verilebilecek cevap kesin bir kural olmamakla birlikte operant şartlanmanın ‘psikomotor davranışlar’ için daha uygun olduğu şeklinde olacaktır

Şöyle bir genelleme yapılabilir
Öğretilebilirler
* BİLİŞSEL DAVRANIŞLAR BİLİŞSEL YAKLAŞIMLA
* DUYUŞSAL DAVRANIŞLAR KLASİK ŞARTLANMAYLA
* PSİKOMOTOR DAVRANIŞLAR OPERANT ŞARTLANMAYLA

Ayrıca BURAYA DA göz atabilirsiniz