TBMM'nin Kuruluşu Ve Milletvekillerinin Seçimi

TBMM’nin Kuruluşu ve Milletvekillerinin Seçimi

I-TBMM’nin kuruluşu:

Tarihsel kökeni bakımından iki meclis sistemi,demokratik gelişmenin bir aşaması olarak değil ,tam tersine, bu gelişmeyi yavaşlatacak veya onun etkisini azaltacak bir durum olarak ortaya çıkmıştırHalkın bir kesimini temsil eden birinci meclislerin yanında aristokrasiyi temsil eden 2 meclisler var olmuşturBöylece halk oyundan çıkan 1meclislerin yetkilerinin aristokratik 2meclisler tarafından sınırlandırılmasına çalışılmıştırFederal devletlerde 2 meclis sistemi federal yapının vazgeçilmez bir unsurudurÇünkü bu sistemlerde meclislerden biri nüfus esasına göre halkı diğeri ise üye devletleri ya da “federe” devletleri temsil ederBu sistem federe devletlerin federal devlet iradesinin oluşumuna devlet olarak katılımlarını sağlar

Tek devletler arasında da 2 meclis sistemini kabul etmiş olanlar vardırİki meclis sisteminin taraftarları bu sayede kanunların aceleye gelmeyeceğini daha iyi ve dikkatli görüşüleceğini meclislerden birinin yapacağı hataların diğeri tarafından düzeltilebileceğini anayasa üstünlüğünün ve hukuk devleti ilkesinin daha iyi gerçekleşebileceğini savunmaktadır Tecrübeler anayasa üstünlüğünün ve hukuk devletinin gerçekleştirilmesi bakımından siyasal organlardan çok yargı organlarına güvenilmesi gerektiğini göstermektedirHer iki meclis aynı seçim sürecinden çıktığına göre bunların siyasal bileşimlerinin aynı veya benzer olması yani her iki mecliste de aynı siyasal parti veya partilerin çoğunlukta bulunmaları doğaldırBöyle olunca meclislerden birinin düştüğü bir yanılgının diğer meclis tarafından düzeltilmesi olanağı pek büyük değildir

Ancak 1961 anayasasına göre millet meclisinin tümüyle halk oyundan çıkmasına karşılık Cumhuriyet senatosunda halkça seçilen üyelerin yanı sıra seçilmeyen üyelere de yer verilmiştirCS’nin 150 üyesi halk tarafından seçilmekte idiGenel oyla seçilmeyen üyeler de 2 kategoriye ayrılıyorduBunlardan biri günlük dilde “kontenjan senatörü” adıyla anılan CB tarafından seçilen 15 üyeydibu hükmün amacı normal kanallardan parlamentoya girmesi pek muhtemel olmayan bazı seçkin ihtisas sahiplerinin bilgi ve tecrübelerinden parlamento çalışmalarında yararlanılmasını sağlamaktı2 kategori ise “tabii üyelerdi”Hukuk dilinde tabi üyelik başka bir sıfatın sonucu olarak otomatik olarak kazanılan üyeliği ifade ederCS’de iki çeşit tabi üyelik vardıBunlar eski CB’ler ve Milli Birlik Komitesi başkanı ve üyeleri idiTabi üyeler CS’nin diğer üyelerinin tabi oldukları hükümlere tabiiydilerAncak tabi üyelerin görev süreleri diğer üyelerinki gibi sınırlandırılmış değildi

1961 anayasası parlamentonun yetkilerini iki meclis arasında bölüştürürken bu meclislerin tamamen eşit yetkilere sahip olmaları yolunu seçmemiştirTersine bu sistemde ağırlık açıkça Millet Meclisinde idi

TBMM 5 yıllık seçim dönemi dolmadan istediği anda seçimlerin yenilenmesine karar verebilmesine karşılık seçimlerin geri bırakılması çok istisnai bir durumdurAnayasa bunu savaş durumu ile sınırlı tutmuştur; geri bırakma sebebi ortadan kalkmadıkça erteleme kararındaki usüle göre bu işlem tekrarlanabilirAra seçim esasları da iki anayasada farklı düzenlenmiştirTBMM üyelerinde boşalma olması halinde ara seçime gidilirAra seçim her seçim döneminde bir defa yapılır ve genel seçimden 30 ay geçmedikçe ara seçime gidilemezAncak boşalan üyeliklerin sayısı üye tamsayısının %5’ini bulduğu hallerde ara seçimlerin 3 ay içinde yapılmasına karar verilebilirGenel seçimlere bir yıl kala ara seçim yapılamaz

II-Milletvekillerinin Seçimi:

1-Seçim Sistemi:

Geniş anlamda seçim sistemi deyimi seçimlerle ilgili bütün unsurları mesela seçme ve seçilme yeterliliğini adaylığa ilişkin kuralları oy verme usüllerini seçimlerin yönetim ve denetimini kapsarDar anlamda seçim sistemi ise seçmenlerce verilen oyların parlamento sandalyelerine dönüştürülmesinde uygulanan kurallar anlamına gelir

Kurucu meclisçe kabul edilen Milletvekili seçim kanunu nisbi temsilin D’Hondt yöntemini benimsemiş olmakla beraber buna iki türlü baraj hükmü eklenmiştir1’si gene baraj adıyla anılmaktadırBuna göre genel seçimlerde ülke genelinde ara seçimlerde seçim yapılan çevrelerin tümünde geçerli oyların %10’unun aşamayan partiler milletvekili çıkaramazlar2’si ise seçim çevresi barajıdırBu hükme göre bir seçim çevresinde kullanılan geçerli oylar topl*****n o çevrede çıkacak milletvekili sayısına bölünmesiyle elde edilecek sayıdan daha az oy alan siyasi partilerle ve bağımsız adaylara milletvekilliği tahsis edilemez

2-Milletvekili seçilme yeterliliği:

Milletvekili seçilme yeterliliği AY’nın 76maddesinde düzenlenmiştirBu madde ile 61 anayasasının vekil seçilme yeterliliğini düzenleyen 68maddesi arasında bazı önemli farklar göze çarpmaktadırBir defa 61 anayasası seçilebilmek için Türkçe okuyup yazmayı yeterli gördüğü halde 82 anayasası en az ilkokul mezunu olmayı şart koşmuşturAyrıca vekil seçilme yeterliliğini ortadan kaldıran suçlara yenileri eklenmiştirÜstelik ilgili kişinin affa uğramış olması halinde dahi seçilme yeterliliğini geri verilmemesi olarak düzenlemiştir

3-Seçim çevreleri:

4121 sayılı kanun seçim çevresi olarak esas itibari ile illeri kabul etmekle birlikte çıkaracağı milletvekili sayısı 19’dan 35’e kadar olan illerin 2;36 veya daha fazla olan illerin 3 seçim çevresine bölüneceğini belirtmiştirÇıkaracağı vekil sayısı 18’e kadar olan iller bir seçim çevresi sayılırMilletvekili seçim kanunu seçim çevrelerini ve her seçim çevresinin çıkaracağı vekil sayısını saptama görevini Yüksek Seçim Kuruluna vermiştir
Seçim çevresi ne kadar büyükse yani ne kadar fazla vekil çıkarıyorsa seçim çevresi barajı o kadar küçüleceğinden küçük partilerin barajı aşma şansları artar; dolayısıyla seçimler daha orantılı sonuçlar verirSeçim çevrelerinin belirlenmesine ilişkin kurallar arasında her ile nüfusuna bakılmaksızın önce birer vekil tahsis edilmesini ve nüfus esasının ancak geri kalan vekillikler için uygulanmasını ilkesi de az nüfuslu kırsal illeri çok nüfuslu şehirleşmiş iller aleyhine yararlandıracak niteliktedir

4-Seçimin Başlangıcı:

TBMM seçimleri normal olarak 5 yılda bir yapılırHer seçim döneminin son toplantı yılının 3 temmuz günü seçimlerin başlangıç tarihidir ve ekim ayının 2 Pazar günü oy verilirSeçim dönemi bitmeden önce seçimin yenilenmesine TBMM veya CB tarafından karar verilmesi halinde durum BakKur tarafından 48 saat içinde ilan olunurYenileme kararı TBMM tarafından verilmiş ise Meclis seçimin yapılacağı tarihi de belirler; CB tarafından verilmesi halinde ise kararın verildiği tarihten itibaren 90 günü müteakip Pazar günü seçimler yapılır
Seçim propagandası oy verme gününden önceki 10günün sabahında başlar ve oy verme gününden önceki günün saat 1800’ında sona ererKanun bu süre içinde açık ve kapalı yerlerde ve radyo ve TV’de yapılacak propagandanın ilkelerini belirlerAyrıca seçim propagandasının başlangıç tarihinden oy verme gününü takip eden güne kadar olan süre içinde seçim eşitliğini korumaya yönelik birtakım yasaklar da uygulanır

5-Adaylık:

3270 sayılı kanun aday tespiti yönteminin seçilmesini partilerin kendi tüzüklerine bırakmakta ancak parti tüzükleri bütün parti üyelerinin katılacakları bir önseçim yöntemini benimsemedikleri takdirde bu ön-seçimlerin kanunda yer alan hükümlere göre cereyan edeceğini belirtmektedir

6-Milletvekillerinin Tahsisi:

Bir seçim çevresinde siyasi partilerin ve bağımsız adayların elde edecekleri milletvekili sayısı yukarıda değinilen kontenjan adaylığı saklı kalmak kaydıyla d’Hondt sistemine göre hesaplanmaktadır

7-Gümrük kapılarında kullanılan oyların değerlendirilmesi:

Yabancı ülkelerde yaşayan Türk vatandaşlarına milletvekilleri genel seçimi yapılacağı günün 75 gün öncesinden başlamak üzere seçim günü akşam 1700’a kadar yurda giriş ve çıkışlarında gümrük kapılarında kurulacak oy sandıklarında oy kullanma hakkını tanımıştır

TBMM Üyelerinin Hukuki Statüsü

I-Milletin Temsili:

AY 80 maddeye göre TBMM üyeleri seçildikleri bölgeyi veya kendilerini seçenleri değil bütün milleti temsil ederBununla milletvekillerinin kendilerini seçenlerin istek ve direktifleriyle bağlı birer delege değil kendi serbest iradeleriyle tüm milletin menfaatinin neyi gerektirdiğini takdir edebilecek bağımsız birer temsilci olmaları gerektiğini ifade edilmiştirİlkenin hukuki anlamı milletvekillerinin yasama dönemi sırasında seçmenleri tarafında azledilmesinin mümkün olmaması ve seçmenlerin milletvekillerine hukuken bağlayıcı direktifler verememeleridir

II-Milletvekili andı:

AY 81mad milletvekillerinin göreve başlarken içeceği andı öngörmüştürDaha önceki anayasalarımızda da var olan milletvekili andının hukuki bir bağlayıcılıktan çok manevi bir bağlayıcılık ifade ettiği kuşkusuzdur

III-TBMM üyeliği ile bağdaşmayan işler:

AY 87maddesi milletvekilliği ile bağdaşmayan işleri öngörmüştür”Yasama uyumsuzluğu” (teşrii imtizaçsızlık) adı da verilen bu müessesenin temsili rejimin tarihsel gelişiminden kaynaklanan amacı, milletvekillerinin herhangi bir yürütme görevi kabul etmelerini önlemek suretiyle onların yürütme organı karşısında tan bir bağımsızlığa sahip olabilmelerini sağlamaktır1982 anayasası yasama uyumsuzluğunun kapsamında genişletmiştir82maddesinin son fıkrası TBMM üyeliği ile bağdaşmayan diğer görev ve işlerin kanunla düzenleneceğini belirtmiştir

IV-Yasama Sorumsuzluğu:

Yasama meclisleri üyelerine yasama görevlerini gereği gibi yerine getirmeyi sağlamak amacıyla bazı bağışıklık ve dokunulmazlıklar tanımıştırYasama meclisi üyelerini bu şekilde diğer vatandaşlardan farklı bir statüye tabi tutmanın amacı şüphesiz onları imtiyazlı ve hukukun üstünde bir grup haline getirmek değildirBu bağışıklıklarla sadece kamu yararının daha iyi gerçekleşmesi amaçlanmıştırYasama sorumsuzluğunun amacı vekillerin meclisteki söz hürriyetini korumaktırSorumsuzluğun söz konusu olabilmesi için söz konusu eylemin meclis çalışmaları sırasında işlenmiş olması ve oy,söz veya düşünce açıklaması yoluyla işlenmiş olması gerekirMeclis çalışmaları deyimi sadece meclisin genel kurul toplantıları değil komisyon toplantılarını ve siyasi partilerin grup toplantılarını da kapsarSuç teşkil eden eylemin sorumsuzluk kapsamına girebilmesi için gerekli ikinci şart bu eylemin oy,söz veya düşünce açıklaması yoluyla işlenmiş olmasıdırSuç teşkil eden eylem,oy,söz veya düşünce açıklaması yoluyla işlenmemişse meclis çalışmaları sırasında işlenmiş dahi olsa sorumsuzluk söz konusu değildir

Bu sınırlar içinde sorumsuzluk yasama meclisi üyeleri için tam bir koruma sağlarNitekim sorumsuzluğa mutlak muaflık da denmektedirSorumsuzluğun mutlaklığı 3 noktada kendini gösterir

-Sorumsuzluk cezai takibata karşı mutlak olarak korur
-Sorumsuzluğun meclisçe kaldırılabilmesi mümkün değildir
-Sorumsuzluk sürekli niteliktedir

V-Yasama Dokunulmazlığı:

Yasama sorumsuzluğunun milletvekilinin meclis çalışmalarındaki söz ve düşünce hürriyetini korumasına karşılık yasama dokunulmazlığı milletvekilini keyfi veya asılsız ceza kovuşturmalarından ve tutuklamalardan korurDiğer bir deyimle yasama dokunulmazlığının amacı milletvekillerinin yürütme organınca tahrik edilebilecek keyfi ceza kovuşturmalarıyla geçici bir süre için dahi olsa görevlerinden uzaklaştırılmalarını önlemektirYasama sorumsuzluğundan farklı olarak dokunulmazlık nisbi ve geçici nitelikte bir ayrıcalıktırNispidir çünkü TBMM tarafından kaldırılabilirDokunulmazlığı kaldırılan bir üye tekrar seçilmiş ise dokunulmazlığı da geri gelirBu durumda ilgili üye hakkında soruşturma ve kovuşturma yapılabilmesi Meclisin dokunulmazlığı tekrar kaldırmasına bağlıdırDokunulmazlığın kaldırılması için izlenecek usül halen TBMM’de uygulanan Millet Meclisi İçtüzüğü ile düzenlenmiştirYasama sorumsuzluğu ve yasama dokunulmazlığından TBMM üyeleri dışında milletvekili olmayan bakanlar ve CB konseyi üyeleri de yararlanırlar

VI-Üyeliğin düşmesi:

AY’nin TBMM üyeliğinin düşmesine ilişkin 84maddesi 95 tarihli anayasa değişikliği ile büyük ölçüde değiştirilmiştirBu maddedeki değişikliklerden önemli bir tanesi partisinden istifa ederek başka bir partiye giren veya BakKur’da görev alan milletvekillerinin vekilliklerinin düşmesine dair hükmün kaldırılmış olmasıdır2 bir önemli ve olumlu değişiklik temelli kapatılan bir siyasi partiye mensup vekillerin durumuyla ilgilidir 84maddenin ilk şekline göre temelli olarak kapatılan siyasi partinin kapatılmasına ilişkin davanın açıldığı tarihte parti üyesi olan tüm milletvekillerinin üyeliği kapatma kararının tebliği ile sona eriyorduYeni metinde ise vekilliğin düşmesi partinin kapatılmasına beyan ve eylemleri ile yol açan vekiller için öngörülmüştürVekilliğin kesin hüküm giyme veya kısıtlanma halinde Genel Kurul kararına hacet olmaksızın kendiliğinden düşmesi de başka bir isabetli değişikliktir

VII-Dokunulmazlığın kaldırılması ve üyeliğin düşmesi kararlarının denetlenmesi:

AY 85maddesine göre yasama dokunulmazlığının kaldırılmasına veya vekilliğin düşmesine 84maddenin 1-3 ve 4fıkralarına göre karar verilmiş olması halinde meclis genel kurulu kararının alındığı tarihten başlayarak 7 gün içerisinde ilgili vekil veya bir diğer milletvekili kararın anayasaya kanuna veya içtüzüğe aykırılığı iddiası ile iptali için AY Mahk’sine başvurabilirBu durumda AyMahk incelemesi isnad edilen suçun gerçekten işlenip işlenmediğini değil isnadın ciddi olup olmadığını kapsayacaktırAncak şüphesiz ki isnadın ciddiliği hakkında bir yargıya varılabilmesi ileri sürülen deliller hakkında bir incelemeyi özellikle bunların delil değerini haiz olup olmadıklarının araştırılmasını gerektirir

VIII-TBMM üyelerinin mali statüleri:

Yasama meclislerinin üyelerinin bir yandan görevlerinin gerektirdiği bir hayat düzeyi sürdürmelerine imkan verecek bir ödenek almalarını bir yandan da kanun koyucu sıfatından yararlanarak bu ödenekleri aşırı derecede yükseltmemelerini sağlamak amacıyla anayasalarda üyelerin mali statülerinin düzenlendiği görülür1982 AY’sı 86maddesinde bu düzenlemeler görülür

TBMM Görev ve Yetkileri

Hükümet sistemi ne olursa olsun bütün temsili rejimlerde parlamentoların kanun yapma hükümeti denetleme ve devlet bütçesini kabul etme gibi 3 temel fonksiyonu vardırParlamenter bir rejim kuran TC Anayasası TBMM’ye parlamentoların bu 3 klasik yetkisini vermiştirBunların dışında da anayasamızın TBMM’ye verdiği yetkiler vardırBu yetkiler AY Mad87’de düzenlenmiştir

1-Kanun Yapma:

Anayasaya göre kanun teklif etmeye BakKur ve milletvekilleri yetkilidirBakanlar kurulu tarafından yapılan öneriye kanun tasarısı milletvekilleri tarafından yapılan öneriye ise kanun teklifi adı verilirKanun teklif ve tasarılarının TBMM’de görüşülme usül ve esasları içtüzükle düzenlenmiştirHükümetçe hazırlanmış kanun tasarıları bütün bakanlarca imzalanmış olarak ve gerekçesi ile birlikte Meclis Başkanlığına sunulurGerekçede tasarının tümü ve maddeleri hakkında bilgiler kaldırılması veya eklenmesi istenen hükümlerin neler olduğu ve neden kaldırılması değiştirilmesi veya eklenmesi gerekli olduğu açıkça gösterilmesi lazımdırBaşkan gelen tasarıları doğrudan doğruya ilgili komisyona havale ederKanun teklifleri de gerekçesi ile birlikte başkanlığa verilir ve başkanlıkça ilgili komisyona havale edilirKomisyonlar şartlarına uymayan kanun tekliflerini sahiplerine tamamlatmaya yetkilidirTBMM tarafından reddedilmiş olan kanun teklif ve tasarıları red tarihinden itibaren bir tam yıl geçmedikçe tekrar teklif edilemezlerBir yasama döneminde sonuçlandırılamamış olan kanun tasarı ve teklifleri hükümsüz sayılır;buna “kadük olma” denilmektedirAncak hükümet veya milletvekilleri bu tasarı veya teklifleri yineleyebilirlerKanun tasarı ve tekliflerinin görüşülmesinde önce tasarı veya teklifin tümü hakkında söz verilirAnayasa değişiklikleri hariç kanunun tümünün veya maddelerinin oylanması 15 üye tarafından açık oy istenmişse işaretle olurKanunlarda veya içtüzükte aksi yoksa kanun tasarısı veya teklifinde bir maddenin reddi komisyona iadesi değiştirilmesi veya metne madde eklenmesi hakkında milletvekilleri esas komisyon veya hükümet değişiklik önergeleri verebilirDaha sonraki değişiklik önergeleri işaret oyu ile ayrı ayrı oylanırEsas komisyon veya hükümet tasarı veya teklifin tümünün belli bir veya birkaç maddesinin komisyona geri verilmesini bir defaya mahsusu olmak üzere isteyebilirBu istem görüşülmeksizin yerine getirilirTBBM tarafında kabul edilen kanunların yayınlanması görevi CB’ye aittirYayınlanmasını uygun bulmadığı kanunları bir daha görüşülmek üzere bu hususta gösterdiği gerekçe ile birlikte aynı süre içinde TBMM’ye geri gönderirBütçe kanunları bu hükme tabi değildirTBMM geri gönderilen kanunu aynen kabul ederse kanun CB tarafından yayınlanır;meclis geri gönderilen kanunda bir değişiklik yaparsa CB’nin tekrar geri gönderme yetkisi vardırAnayasa değişikliklerine ilişkin hükümler saklıdırCB’nin kanunları geri gönderme yetkisine günlük konuşma dilinde “veto yetkisi” adı verilmesi yanıltıcı niteliktedirÇünkü veto önlemek ya da güçleştirmek anl***** içerirMeclis geri gönderilen kanununu aynen kabul ederse CB bu kanunun yayınlamaya mecburdurBu niteliğiyle kanunların geri gönderilmesi CB’ye tanınmış bir uyarı yetkisinden ibarettirCB’nin geri gönderme gerekçesi hukuka uygunluk veya yerindelik unsurlarından birini veya her ikisini de kapsayabilirBütçe kanunları süreli nitelikleri dolayısıyla geri gönderme yetkisi dışında tutulmuşturBuna karşılık CB 61 anayasası döneminde geri gönderemediği anayasa değişikliklerine ilişkin hükümleri de geri gönderebilmektedir82 anayasasının 61 anayasasından bir farkı da meclis geri gönderilen bir kanunda yeni bir değişiklik yaptığı takdirde CB değiştirilen kanunu tekrar meclise geri gönderebileceğinin tasrih edilmiş olmasıdır
TBMM’nin bir kanun yapmak suretiyle kullandığı diğer iki yetki genel ve özel af ilanına ve kesinleşen ölüm cezalarının yerine getirilmesine karar vermektirAffın genel veya özel oluşu onun kapsamına giren kişilerin sayısıyla değil affın hukuki sonuçlarıyla ilgilidirGenel af ceza ile birlikte suçu ve dolayısıyla ceza mahkumiyetinin bütün sonuçlarını ortadan kaldırırbuna göre genel af bir tek kişi için ilan edilebileceği gibi özel af birden çok kişiler için ilan edilebilir
Anayasanın 87maddesinde sayılan yetkilerden savaş ilanı ve silahlı kuvvet kullanılmasına izin verilmesi yetkilerinin mahiyetleri gereği olarak bir TBMM kararıyla kullanılması gerekirBu AY Mad92’de düzenlenmiştirMaddenin 61 anayasası 66maddesinden farkı sayılan durumlarda CB’ye de silahlı kuvvet kullanılmasına izin verme yetkisini tanımış olmasıdır

II-Hükümetin Denetlenmesi:

Parlamentonun hükümet üzerindeki denetiminin gerçekleştirilmesini sağlayan hukuki araçlara denetim yolları ya da denetim araçları denirBunlar:

1-Soru:

Anayasaya göre soru BakKuradına sözlü veya yazılı olarak cevaplandırılmak üzere başbakan veya bakanlardan bilgi istemektirSoru istenilen cevabın niteliğine göre sözlü soru veya yazılı soru olarak ikiye ayrılırCevap ister yazılı ister sözlü olarak istenilsin soru her halde yazılı olarak bir önerge ile sorulurSözlü sorular başkanlık yazısının başbakanlığa veya ilgili bakanlığa sevk tarihinden itibaren 5 gün sonra gündeme alınırHükümet yazılı sorunun cevabını gereken bilgilerin derlenebilmesi için en çok 1 ay geciktirebilirSözlü soruya hükümet adına verilecek cevabın süresi 5 dakikayı geçemezBu cevap üzerine soru sahibi yerinden konu ile ilgili çok kısa bir ek açıklama isteyebilirİkinci cevap süresi de 5 dakikayı aşamaz3 birleşim içinde cevaplandırılmayan sorular yazılı soruya çevrilirGörülüyor ki sözlü soru etkinliği sınırlı olan bir denetim yoludurÇünkü bunda ancak ilgili bakan ve soru sahibi milletvekili konuşabilmekte diğer meclis üyeleri tartışmalara katılamamaktadırYazılı soruda ise başbakanlığa veya ilgili bakanlığa gönderildikleri tarihten itibaren en geç 15 gün içinde cevaplandırılırBaşkan bu süre içinde de cevaplandırılmayan yazılı sorular için başbakanın veya ilgili bakanın dikkatini çeker

2-Genel Görüşme:

Anayasaya göre genel görüşme “toplumu ve devlet faaliyetlerini ilgilendiren belli bir konunun TBMM genel kurulunda görüşülmesidir”Genel görüşme açılması hükümet,siyasi parti grupları veya en az 20 milletvekili tarafından bir önerge ile istenebilirGenel görüşme açılıp açılmamasında Meclis genel kurulu karar verirGenel kurul, görüşme açılıp açılmamasına işaretle oylama suretiyle karar verirGenel görüşmenin başlayacağı gün görüşme açılmasına karar verilmesinden itibaren 48 saatten önce ve 7 tam günden sonra olamazGenel görüşme önergesinin gündeme alınması kabul edildiği takdirde bu görüşmelere önerge sahibi milletvekilleri dışındaki vekiller de katılabilirBu yönden genel görüşme sadece soru sahibi milletvekili ile ilgili bakan arasındaki bir diyalog niteliği taşıyan sorudan daha etkin bir denetim aracıdırAncak gene görüşmenin sonunda bir oylama yapılamaz ve bir karar alınamazGenel görüşme etkinlik derecesi açısından soru ile gensoru arasında yer alan bir denetim yoldur!924 anayasasında ve meclis içtüzüğünde bulunmayan genel görüşme 61 anayasası döneminde kabul edilmiş ve 82 anayasasında da korunmuştur

3-Meclis Araştırması:

Anayasanın tanımına göre meclis araştırması belli bir konuda bilgi edinilmek için yapılan incelemeden ibarettirMeclis araştırması açılmasında genel görüşme açılmasındaki hükümler uygulanırBu konudaki görüşmelere hükümet siyasi parti grupları ve istemde bulunan milletvekillerinden birinci imza sahibi veya onun göstereceği bir diğer imza sahibi katılabilirKomisyon gerekli gördüğü kamu kurumlarından ve uygun bulacağı uzmanların bilgilerine başvurabilir Devlet sırları ile ticari sırlar meclis araştırması kapsamı dışındadırMeclis araştırması komisyonu inceleme faaliyetlerini bitirdiğinde meclise bir rapor sunarBu rapor hakkında genel kurulda genel görüşme açılırAncak görüşme sonunda herhangi bir karar alınması veya hükümetin sorumlu bulunması mümkün değildirAraştırma,hükümetin siyasetinin kusurlarını ortaya koymuşsa bu bulgulara dayanılarak bir gensoru önergesi verilmek suretiyle hükümetin siyasal sorumluluğunu gerçekleştirebilirYoksa meclis araştırması doğrudan doğruya hükümetin siyasal sorumluluğuna yol açacak bir denetim aracı değildir

4-Meclis Soruşturması:

Meclis soruşturması başbakan veya bakanların görevleriyle ilgili cezai sorumluluklarının araştırılmasını sağlayan bir denetim aracıdırBaşbakan veya bakanlar hakkında TBMM üye sayısının en az 1/10’unun vereceği önerge ile soruşturma açılması istenebilirSoruşturma açılmasına karar verilmesi halinde kurulacak 15 kişilik bir komisyon tarafından soruşturma yapılırKomisyon soruşturma sonucunu belirten raporunu 2 ay içinde meclise sunarSoruşturmanın bu süre içinde bitirilememesi halinde 2 aylık yeni ve kesin bir süre verilirMeclis raporu öncelikle görüşür ve gerek gördüğü takdirde ilgilinin Yüce Divan’a sevkine karar verirYüce Divan’a sevk kararı üye tamsayısının salt çoğunluğu ile olurMeclis genel kurulu ilgili bakanı Yüce Divan’a sevk edip etmeme hususunda soruşturma komisyonunun raporu ve tavsiyesi ile bağlı değildirBu konuda nihai karar Genel KurulundurTBMM kararı ile Yüce Divan’a verilen bir bakan bakanlıktan düşerBaşbakanın sevki halinde ise hükümet istifa etmiş sayılır

5-Gensoru:

Bütün parlamenter denetim araçları arasında sadece gensoru hükümetin veya bir bakanın siyasal sorumluluğuna yol açabilir, yani onun meclisçe görevden uzaklaştırılmasına imkan verirGerçi meclis soruşturması sonucunda Yüce Divan’a sevkedilen bir bakan da bakanlıktan düşmektedir ama bu yol sadece “cezai” sorumluluğu gerektiren işlerde kullanılır

1982 anayasası gensoruyu 1961 anayasasına benzer şekilde düzenlemiştirBuna göre gensoru önergesi bir siyasi parti gurubu adına veya en az 20 milletvekili imzasıyla verilirGensoru önergesi verilişinden sonraki 3 gün içerisinde bastırılarak üyelere dağıtılır;dağıtılmasında itibaren 10 gün içinde gündeme alınıp alınmayacağı görüşülürBu görüşmede ancak önerge sahiplerinden biri siyasi gruplar adına bir milletvekili BakKuradına başbakan veya bir bakan konuşabilirGensoru görüşmeleri sırasında üyelerin veya grupların verecekleri bir gerekçeli güvensizlik önergeleri veya BakKur’unun güven isteği bir tam gün geçtikten sonra oylanırBak Kur’unun veya bir bakanın düşürülebilmesi üye tamsayısının salt çoğunluğu ile olur;oylamada yalnız güvensizlik oyları sayılırMaddede hükümet istikrarını sağlayıcı bazı hükümler olduğu göze çarpmaktadırMaddede belirtilen 2 tam veya 1 tam günlük süreler siyaset bilimi literatüründe “serinleme süresi” olarak anılmaktadırBu sürenin amacı güven oylamalarındaki duygusal etkenlerin etkisini azaltmak milletvekillerinin daha etraflı ve serinkanlı düşünebilmelerini sağlamaktırBakKur’un veya bir bakanın ancak üye tamsayısının oyuyla düşürülebilmesi kuralı da hükümet istikrarını sağlamaya yöneliktirOylamada yalnız güvensizlik oylarının sayılacağı kuralı 82 anayasası ile getirilmiştirBu hükümle güven oylamasında adi çoğunlukta azınlıkta kalan fakat anayasa gereğince istifaya mecbur olmayan bir hükümetin prestij kaybına uğramasını önlemek istenmiştir