Aztekler | Aztek Uygarlığı

Aztekler bugünkü orta Meksika bölgesinde 14 ve 16 yüzyıllar arasında yaşamış bir Orta Amerika halkıdır Zengin bir mitoloji ve kültürel mirasa sahip Azteklerin başkenti, günümüzde Ciudad de Mexico'nun bulunduğu Texcoco Gölü'nün ortasında yeralan Tenochtitlan kentiydi Çok büyük bir uygarlık kurmuşlardı Hernan Cortes'in Meksika'yı toprağa katma sırasında yapılan ve Tenochtitlan kuşatması olarak bilinen savaş sonucunda Aztekler yenilmiş ve güçlerini kaybetmişlerdir Ayrıca dünyanın en büyük piramidi Meksika'da Cholula de Rivadabia'da bulunur Azteklere ait piramit 182107 metrekare alan üzerine kurulmuştur ve yüksekliği 54 metredir
Konu başlıkları

• 1 Aztek İmparatorluğu
• 2 Tenochtitlan Şehri
• 3 Aztek Dini
• 4 Aztek yazısı
• 5 Ayrıca bakınız

Aztek İmparatorluğu




13 milyonluk bir nüfustan oluşan çok büyük ve zengin bir imparatorluk olan Aztekler gelişmiş tarım yöntemlerine, kendilerine ait bir dine, takvime, alfabeye sahiplerdi Aztekleri keşfedenler İspanyollar oldu Hernan Cortes ve onun özel ordusu Aztek başkenti olan Tenochtitlan´a giderken Popocateptel volkanik dağının yanından geçtiler ve ilk kez bir volkan görmüş oldular Adamları ve Cortes başkente ulaştıklarında Aztek imparatoru Montezuma onları karşılamak için bekliyordu Aztek imparatoru göz kamaştırıcı elbiseler giymişti O, Cortes ve adamlarının başkente girmesine izin verdi Cortes´in sadece 600 askeri vardı ve Aztek imparatoru onları kolayca yok ettirebilirdi Ancak Aztek takvimine göre bu yıl çok özel bir yıldı İnançlarına göre bu yılda Quetzalcoatl adlı bir tanrı Aztekleri yok edecekti Bu tanrının efsanedeki tarifleri Cortes´e çok benziyordu Bu yüzden Aztek imparatoru, Cortes'in tanrı olduğuna karar verdi Cortes başkentte bir kaç gün geçirdikten sonra güvende olmadığını sezdi Hayatta kalmalarını sağlayan tek şeyin imparatorun varlığı olduğunu fark etti Bu nedenle Aztekleri denetim altına alabilmek için imparatoru tutsak almaya karar verdiler Cortes birkaç ay daha şehirde kaldıktan sonra ayrıldı O gittikten sonra başka İspanyollar Aztek'e saldırdılar Cortes yeni ordusuyla geri geldiğinde Cuitlahuac imparator olmuştu Ancak bunu bilmeyen Cortes Aztekleri kontrol altına almak için Montezuma'yı tutsak aldı ve halkı etkilemek için onu kraliyet sarayının çatısına çıkardı Ancak halk onlara taş atarak tepkisini gösterdi Atılan taşlardan biri Montezuma'nın ölümüne neden oldu 1521'de Aztekler teslim olana kadar 4 ay savaş yapıldı






Aztek takvimi



Tenochtitlan Şehri

Aztek İmparatorluğu'nun başkenti olan şehir 1300 yıllarında Texcoco Gölü'nün üzerindeki bir dizi adaya Aztek tanrılarından biri olan Huitzilopochtli'nin tapınağı etrafına kuruldu Şehirde binalar Coatepantli adında 2,5-3 metre yüksekliğindeki duvarlarla çevriliydi Binalara girişi sağlayan 4 kapı bulunuyordu Şehrin ortasında Büyük Tapınak vardı Bu tapınak içinde iki tane tapınak bulunduruyordu Bunlardan biri savaş tanrısı Huitzilopochtli'ye diğeri de yağmur tanrısı Tlaloc'a aitti Başkent 1500'lere gelindiğinde 300000 kişilik nüfusa sahip oldu

Aztek Dini



Azteklere ait bir kurban merasimi




Aztekler çok tanrılı bir dine inanıyorlardı Her tanrının farklı görevleri vardı Aztek dininin inançlarına göre yapılması gereken birçok ayin ve tören vardı Azteklerden kalan bazı inançlar günümüzde hala kullanılmaktadır Aztekler tanrılarını memnun etmek için kurban keserlerdi Kurban olacak kişileri rahipler taşırdı Kurbanın göğsü bir bıçakla yarılır, atmaya devam eden kalp bir kaba yerleştirilirdi Kurbanın kolları ve bacakları yenirdi

Aztek yazısı

Aztek yazısı da Maya yazısı gibi, ideogramların ve sesleri belirten fonetik sembollerin bir karışımından oluşmuştur Yani bazı resim karakterleri nesneleri ve düşünceleri ifade ederken, bazıları da sesleri ifade ediyordu Örneğin bir Meksika kenti olan Coatlan ("Yılanların yeri") kentinin adı coatl hecesini dile getiren yılan resminin yanısıra diş ("tlan") işaretinin belirtilmesiyle yazılıyordu Aynı şekilde Coatepec ("Yılanlı tepenin yeri") adı yine yılan hecesini dile getiren yılan resminin yanısıra tepe ("tepec") işaretinin belirtilmesiyle yazılıyordu Eldeki mevcut Aztek el yazmalarının sayısı 500 civarındadır

Aztekler, Aztecas

AZTEKLER, ispanyolca Aztecas, XV yy'da Meksika'da imparatorluk kuran Orta Amerika yerli halkı

Tarih Geleneksel anlatılara göre, nahuatl dilini konuşan bir halk olan Aztekler sınırları belirsiz bir bölge olan Aztlân'ın yerlileridir iS II yy'da buraya yerleşmiş olabilecekleri tahmin edilmektedir Bin yıl sonra Aztekler bugünkü Meksika'nın güneyini istila etmeye başladılar ve Toltekler'in eski başkenti olan Tula'da yüz yıldan fazla yaşadılar XIII yy'da, o zamanlar güçlü sıte-devletlerinin işgali altında bulunan Mexico vadisine girdiler ve bu krallıkların hizmetinde paralı asker oldular

1325'te (ya da 1345'te) Aztekler Tenochtltlân ya da Mexico kentini kurdular ilk hükümdarları Acamapichtli oldu 1428 -29'da, vadide hüküm süren Azcapotzal-co Tepaneca hanedanının düşüşünden sonra birleşen Tenochtitlân, Texcoco ve Tlacopan devletleri üçlü bir ittifak oluşturdular Konfedere güçlerin kumandanlığını yapan aztek hükümdarı, kısa zamanda birliğin en önemli kişisi durumuna geldi Bölgedeki halkları egemenlikleri altına aldıktan sonra üç bağlaşık, vadinin dışında kalan bölgeleri fethetmeye giriştiler XVI yy'ın başında çok büyük bir arazi parçasını denetimleri altına aldılar Bu toprak, körfez kıyısında yer alan Verac-ruz'un kuzeyinden, Büyük okyanus kıyısında bulunan Guerrero devletine kadar uzanmaktaydı; güneyde ise Tehuantepec kıstağına ulaşıyordu

Bu yayılmaya özellikle Tenochtitlân hükümdarları Moktezu-mal ileAksayakatl katkıda bulundular Ak-sayakatl'ın oğlu Moktezuma II ispanyollara karşı savaşmak zorunda kaldı Son imparator CuauhtĞmoc 1525'te asıldı •Toplumsal ve siyasal örgütlenme Cor-tös'in yönetimindeki ispanyollar Tenoch-titlân'ı ele geçirerek imparatoru idam ettiler; imparatorun kardeşi ile yeğeni, Cuit-lahuac ve Cuauhtâmoc, son bir direnişi örgütlemeyi denediler

Aztek toplumu başlangıçta eşitlikten yana bir toplumdu
Bir tür klan olan calpulli halinde bölünmüştü; otorite, bir ihtiyarlar kurulunun yardımcı olduğu aile başkanlarının elindeydi Bu örgütlenme, giderek büyüyen ayrılıklarla yavaş yavaş değişti Soylu kişilerle halk yığınları arasında olduğu kadar tüccarlar, memurlar ve en usta zanaatçılar gibi yeni toplumsal grupların oluşmasıyla da yeni ayrımlar ortaya çıktı Bu gruplar önemli ayrıcalıklardan yararlandılar

Tüccarlar, yani pochteca' lar, başkentten çok uzak yörelerle ticaret yapma görevini üstlenmişlerdi Kral Ahuitzotl tarafından kendilerine verilen ayrıcalıklardan büyük bir bölümü, onların aztek devleti lehine casusluk görevi yapmalarından ve sağladıkları bilgilerin, çoğu zaman silahlı kuvvetlerin başarısına katkıda bulunmasından kaynaklanıyordu Bu toplumsal grupların altında haraca ve angaryalara bağlanmış özgür yurttaşlar olan ayaktakımı, macehualtin'\er yer alıyordu

Bu toplumsal sınıfların en altında derebeylerln topraklarında çalışan topraksız köylüler ve mal edinme ya da özgür kişilerle evlenebilme gibi bazı haklardan yararlanan köleler bulunuyordu Siyasal iktidarın başında tlatoani, "söz sahibi" kişi yer alıyordu Önceleri savaş başkanı ve belki aynı zamanda dinsel önder de olan tlatoani, Moktezuma II döneminde, son derece karmaşık törensel kurallar çerçevesi içinde başvurulan çok güçlü bir kişi durumuna geldi

Aztek devletinin ikinci adamı, başbakan, yüksek yargıç, silahlı kuvvetler komutanı ve tlatoani'nin yokluğunda krallığın naibi durumundaki cihuacoatl'dı Ci-huacoatl, İtzcoatl'ın hükümdarlığı döneminde ilk kez bu görevi alan Tlacaelel'ln soyundan gelenler arasından seçilirdi "Yürütme gücü", hükümdarla aynı zamanda seçilen dört danışmandan oluşuyordu Bu belli başlı kişilerin altında, unvanlara, görevlere ve topraklara sahip olan ve soylular sınıfını oluşturan önderler yer alıyordu

Aztek toplumu hiçbir zaman tümüyle kapalı bir toplum halini almadı; bu uygarlıkta temel kurum olan savaş, en yüksek görevlere ulaşmada önemli bir araç oldu En yiğit savaşçılar hükümdarın yanında bir savaş konseyi oluşturuyorlardı Fetih sırasında bu kast-daki görevler babadan oğula devredilmeye başlanmıştı
Gelecekteki yurttaşların yetiştirilmesi iki tür okula bırakılmıştı: çocukların özellikle savaş sanatlarını öğrendikleri telpochcalli, ibadet ve sanat öğretimini üstlenmiş olan calmecac Birinci tür okullarda özellikle halk çocuklarının, öbürlerinde ise soylu çocuklarının eğitildiği sanılmaktadır

•iktisat Başlıca ekonomik etkinlik göynüklerde mısır, fasulye, biber, kabak, domates México lagününde Aztekler yüzen bahçeler (chinampas) işliyorlardı; bu México vadisinde kendilerinden önce yaşamış halklardan kalma çok eski bir teknikti Evcil hayvanları yalnızca köpek ve hindiydi Etini çok sevdikleri köpekle, hindinin yetiştirilmesi ekonomide önemli bir rol oynamıyordu Ticaret çok gelişmişti; işlenmiş ürünler başkentte, tropikal bölgelerden gelen yeşim taşı, kakao, pamuk, değerli metaller ya da kuş tüyleri gibi maddelerle değiştiriliyordu Mal değiş tokuşu sayesinde biriken büyük zenginliklere, imparatorluğun otuz sekiz ili tarafından mal olarak ödenen haraçlardan elde edilenleri de eklemek gerekir

• Din Aztek dininin en belirgin iki özelliği, bir yandan çok tanrılı oluşu, öte yandan insan yaşamının her anında etkisini göstermesiydi Bu durum, doğa güçlerini denetleme becerisini ellerinde bulunduran rahiplerin kazandıkları nüfuzu ortaya koymaktadır Aztek tapınağının birçok tanrısı arasında şunlar sayılabilir: uygarlık tanrısı Quetzalcoatl'in rakibi Gece ve Savaş tanrısı Huitzilopochtli; Yağmur tanrısı Tlaloc; karısı Chalchiuhtlicue; Aşk tanrıçası Tlazolteotl, vb

En yaygın ayinlerden biri insan kurban etmekti Dinin giderek ölçüsüz bir durum alan gereklerini yerine getirmek ve yeni kurbanlar ele geçirmek için Aztekler "zorlama savaş"ı bulmuşlardı Nisbi barış dönemlerinde, üçlü ittifakın üyeleri, kardeş ve bağımsız Tlaxcala ve Huejotzingo prensliklerinin halklarıyla savaşıyordu

Aztekler, insanların ölüm biçimlerinin, öbür dünyadaki yaşayışlarını belirlediğine inanırlardı
260 günlük bir ayin takvimi üstüne kurulan bir kâhinlik sistemine göre, gelecek tahmin edilebiliyordu Büyük toplumsal ve özel olaylar dolayısıyla rahipler kehanette bulunmaya çağrılıyordu Örneğin, çarpışma sırasında ölen savaşçılar, güneşle beraber gökyüzünde yükselirlerdi

• Mimarlık ve plastik sanatlar Bugün Aztek mimarlığı yalnızca birkaç yapı ile temsil edilmektedir; çünkü anıtsal eserlerin çoğu ispanyollar'ın başkenti tahrip etmeleriyle yok olmuştur Bu mimarlık sanatı büyük ölçüde Teotihuacán klasik sanatından ve Toltekler'in sanatından esinlenmişti, ama huastec geleneğinden alıntılar da görülmektedir Bununla birlikte, aztek mimarlık sanatı, örneğin Mexico'daki Tlaloc ve Huitzilopochtli tapınaklarında görüldüğü gibi, aynı piramit üstünde ikiz yapılar gibi özgün niteliklerden yoksun değildir Kayaya oyulmuş bir tapınak olan Malinalco bir başka özgün uygulamayı oluşturmaktadır
Aztek hükümdarlığı döneminin sonunda taş heykelciliği

—heykeller ve alçak kabartmalar— büyük bir gelişme gösterdi; tapınaktaki birçok tanrı tasvirleri bunu kanıtlar Tanrıça Coatlicue'nin dev heykelleri, bunun yanı sıra güneş takvimini gösteren tekparça taş anıt, aztek heykel sanatının Mexico müzesi'nde korunan yetkin örnekleridir

Maden sanatları arasında en dikkat çekici olanları, mixtee üslubundaki kuyumculuk ve tüycülüktü Aztekler maskeler ve yarıdeğerli taşlardan eşyalar yapmada da çok başarılıydılar

Saraylar ve tapınaklar fresklerle süslenmişti; bunun yanı sıra, hiyeroglifle elyazması kutsal ve din dışı metinler, çokrenk-li resimlerle canlandırılmıştı
Cuauhtemoc'un ölüm yılı olan 1525'te ispanyol zaferi kesinleşti ve aztek toplumunun kültür birikimi amansız bir yıkıma uğradı

• Edebiyat Nahuatl, ya da klasik aztek,

—Fetih'in ilk yıllarından başlayarak latin harfleriyle kopya edildi ve "piktografik" biçimiyle kısmen çözümlendi

— el yazmalarının fatihler tarafından büyük ölçüde tahrip edilmesiyle büyük bölümü kaybolmuş olan zengin ve özgün bir edebiyatın iletim aracı oldu Cortés'ten önceki dönemden hiçbir belge kalmadı

Günümüze dek korunan metinler bize Andres de Olmos, Alonso de Molina, Toribio Motoli-nía ve özellikle Bernardino de Sahagún gibi misyonerler tarafından iletildi Bunlar bilgilere sahip yerlilerle işbirliği yaparak Kolomböncesi nahuatl geleneklerini derlediler ve kaleme aldılar Kolomböncesi dönemin kaybolmuş kodeksinin aslına uygun çevirileri XVI ve XVII yy'larda yerliler tarafından bu yolla gerçekleştirildi: Borbonicus, Tonamatl, Mendoza kodeksleri, vb Aztekler kutsal, dinsel, törensel mitolojik, tarihsel ve soyla ilgili temalardan esinleniyorlardı

Aztek edebi anlatımının temel öğesi olan şiir ya da "süslü söz", özel kurumlarda müzik ve dans eşliğinde öğretilirdi Şarkı ve koregrafinin amacı bu şiirlerin içeriğinin sözcüğü sözcüğüne belleğe yerleşmesine yardımcı olmaktı: bu sıkı ezberletme sistemi ulusal kültür kalıtının korunmasını ve yeni kuşaklara bozulmadan iletilmesini sağlıyordu Değişik esin ve yapıda olan bu şiirler ilgili bulundukları türe göre Angel Maria Garibay tarafından bir araya getirildi: ilahi şarkı ya da "teocuicatl", savaş şarkısı ya da "ya-ocuicatl", çiçekler şarkısı ya da "xochi-cuicatl", vb Bununla birlikte düzyazı çok yaygın bir tür olarak kaldı; retorik de dilin en etkili kaynaklarından yararlanan kendine özgü bir öğretimin konusu oldu

Ayrıca, gençlerin ahlaksal eğitimine yönelik olan "huehuetlatolli"ler ya da yaşlıların konuşmaları, söylevlerden, öğütlerden ve atasözlerinden oluşmaktaydı Nihayet, tarih anlatımına geniş bir yer ayrılmıştı Fetihten sonra, aslına çok uygun piktografik çevirilerde kaleme alınmış çok sayıda kodeks vardır Bunlar büyük tarihsel olayları, destanları ve soy kütüklerini anlatmaktadır; bu yapıtlar, Kolomböncesi uygarlıkların tarihi konusunda değerli bir bilgi kaynağıdır (Boturini kodeksi ya da "Tira de la Perigrinaciön'', Ramirez kodeksi, ispanyollar'ın çıkarmasını anlatan Mi-santla kodeksi) Son olarak XVI yy sonunda ve XVII yy başında yer alan Hernando-Alvarado Tezozömoc ya da Fernando de Alva Ixtiilxóchitl (Törenci-lik öyküsü) gibi büyük yerli yazarların, gecikmeli de olsa oynadıkları önemli rolü belirtmek gerekir