Taş Kömürü Devri - Taş Kömürü Hangi Jeolojık Devirlerde Yer Almıştır - Taş Kömürü

taş kömürü hangi jeolojık devırdedır

Vikipedi, özgür ansiklopedi






Kömür

Kömür, katmanlı tortul çökellerin arasında bulunan katı, koyu renkli ve karbon bakımında zengin kayaçtır Kömür torkugillerden gelmiştir
Dünyanın çoğu bölgesinde bulunan kömüre, Yer’in yüzeye yakın bölümlerinde ya da çeşitli derinliklerde rastlanır Kömür çok miktarda organik kökenli maddenin kısmi ayrışması ve kimyasal dönüşüme uğraması sonucunda oluşan birçok madde içerir Bu oluşum sürecine kömürleşme denir

Tarihçe

İlk olarak MÖ Çinliler tarafından kullanıldığı bilinmektedir Kömür işletmeciliğine ait dökümanlar 12 yüzyıla aittir Kömürün yoğun olarak kullanımı ise 18 yüzyılın ikinci yarısına rastlar Özellikle gelişen sanayi ve endüstri, kömür kullanımını arttırmış, kömürü önemli bir mineral haline getirmiştir Kömür demir-çelik sanayisinin hammaddesi olarak kullanılmış ve buharlı motorlarda, buharın oluşumu için yakıt olarak kullanılmıştır Bugün çıkarılan kömürün büyük bölümü ise elektrik üretimi ve çeşitli alanlarda kullanılmaktadır
Kömürün oluşumu

Bataklıklarda uygun nem ve sıcaklığın oluşması, ortamın asit miktarının artması, gerekli organik maddelerin ortamda bulunmasıyla bozunmuş, çürüyen bitkilerin su altına inmesi ve bataklığın zamanla üstünün örtülmesi gibi olaylar sonucu oluşur

• Deltalar (en kalın kömür damarlarının oluştuğu ortamlardır)
• Göller nehirler (göl kıyıları, kalın kömür damarlarının meydana geldiği uygun bataklık ortamlardır)
• Lagünler (deniz etkisinin olduğu ince kömür damarcıklarını meydana getirirler)
• Akarsu taşma ovaları (İnce kömür damarcıklarını oluştururlar)

Jeolojik devirde iki büyük kömür oluşum çağı vardır Bunlardan daha eski olanı Karbonifer (345-280 milyon yıl önce) ve Permiyen (280-225) dönemlerini kapsar Kuzey Amerika'nın doğusu ile Avrupadaki taşkömürü yataklarının çoğu Karbonifer döneminde; Sibirya, Asya’nın doğusu ve Avustralya'daki kömür yatakları Permiyen döneminde oluşmuştur İkinci büyük kömürleşme çağı ise Kretase (tebeşir) Dönemi'nde başladı ve Tersiyer dönemi sırasında sona erdi Dünyadaki linyitlerin ve yağsız kömürlerin çoğu bu dönemde oluşmuştur Kömürlerin türediği bitkilerden geriye çok az iz kalmıştır Kömür katmanlarının altında ve üstünde yer alan kayaçlarda eğreltiotları, kibritotları, atkuyrukları ve birçok bitki fosiline rastlanabilir
Kömürler yoğunluk, gözeneklilik, sertlilik ve parlaklık bakımından farklılık gösterebilir Genellikle kömür türleri bazı inorganik maddeler, genelliklede killer, sülfürler ve klorürler içerir Bunlar da az miktarda civa, titan ve manganez gibi bazı elementler de içerir
KömürBitkiler öldükten sonra, bakteriler etkisiyle değişime uğrar Eğer su altında kalarak değişime uğrarsa, C (karbon) miktarı artarak kömürleşme başlar C miktarı % 60 ise turba, C miktarı % 70 ise linyit, C miktarı % 80 – 90 ise taş kömürü, C miktarı % 94 ise antrasit adını alır Sınıflandırma

Kömürler çeşitli şekillerde sınıflandırılabilir Üç tip kömür vardır: antrasit, taş kömürü ve linyit
Antrasit en değerli kömür türüdür %95 i karbondan oluşur En sert kömür türü olup yandığında diğerlerinden daha fazla ısı verir Taş kömürünün %70’i, Linyitin %50'sinden daha az bir kısmı Kömürler organik olgunluklarına göre linyit, alt bitümlü kömür, bitümlü kömür ve antrasit tiplerine ayrılırlar
Linyit ve kısmen alt bitümlü kömürler genellikle yumuşak, kolayca ufalanabilen ve mat görünüştedirler Bu tip kömürlerin ana özelliği göreceli olarak çok yüksek nem içerirler ve karbon içerikleri düşüktür Antrasit ve bitümlü kömürler ise genellikle daha sert, dayanıklı, siyah renkli ve camsı parlak görünüştedirler Göreceli olarak nem içerikleri daha düşük olup, karbon oranları daha yüksektir
Jeolojik olarak kömürlerin yaşları 400 milyon yıl ile 15 milyon yıl arasında değişir Genellikle yaşlı kömürler daha kalitelidir
Kömürler mikroskobik homojen bileşenlerine göre çeşitli kayaç tiplerine de ayrılır Bu sınıflandırma kömürün türediği malzemeyi ve kömürleşme süreçlerini ele aldığından, aslında genetik bir sınıflandırmadır Bu sistemde kömür dört temel tipe ayrılır: vitren, klaren, düren ve füzen
Bir başka sınıflandırma sistemi de kömürün ticari değerine yer verir madde içeriğine ve içerdiği katışıklar dikkate alınır
Kömür; çok eskilerden beri enerji üretiminde, sentetik boyaların çözücülerin, ilaçların hazırlanmasında ara madde olarak ve çeşitli hoş kokulu maddelerin elde edilmesinde kullanılmaktaydı Ayrıca kömürün yakılmasıyla elde edilen gazlardan yakıt olarak yararlanılır
Kömürün gazlaştırılması

Kömürün gazlaştırılması işlemi 18 yüzyılda ortaya çıkmış bir düşüncedir Kömürü gazlaştırıp özellikle doğal gaz ve petrolün yerini alması düşüncesi vardı ve bu çalışmalar 20 yüzyılın ikinci yarısında hız verilip özellikle 1972-75 yılları arasında yaşanan petrol krizinde hız verilmiş yeni projeler üretilmeye başlanmıştır Değişik enerji kaynakları bulma çabaları çerçevesinde kömürün ham petrole benzeyen bir sıvı yakıta dönüştürülmesi çabalarına başlanmıştır Bu amaçla uygulanmaya çalışılan bir yöntemde Proliz ve hidrojenlemedir Bu yöntem yüksek basınç altında bir katalizör yardımıyla hidrojen ile kömürün tepkimeye sokulmasıyla gerçekleşir II Dünya Savaşı sırasında Almanya'da kömürün hidrojenlenmesi yaygın olarak kullanılan bir teknikti, ama bu üretim yöntemi petrolden benzin elde etmekten çok daha pahalıya mal olduğundan giderek ticari önemini yitirdi
Odun kömürü

Öte yandan ağacın havasız ortamda yavaş yavaş kısmen yakılmasıyla elde edilen ve siyah barutmetallerin sert yüzeylerinin kaplanmasında kullanılan "odun kömürü" veya "mangal kömürü" denir Hammaddesi daha çok meşe odunundan sağlanır üretiminde ve
Kok kömürü

Taş kömürünün havasız ortamda, bütün uçucu bileşenlerinin giderildiği yüksek sıcaklıklara kadar ısıtılmasıyla elde edilen özellikle bazı önemli ya da önemsiz işlemlerinde kullanılan malzemeye ise kok kömürü denir
Kok; gerçek anlamda bir kömür değildir Tabiatta serbest halde bulunmaz, fabrikalarda taş kömürünün içindeki gazların çıkartılmasından sonra elde edilen kömürdür
Havagazı

Hava gazı ilk kez 18 yüzyılın sonlarında ayrımsal damıtma yoluyla İngiltere'de üretildi Hava gazı elektriğin dünyada yaygınlaşmasından önce sokakların aydınlatımasında, merkezî ısıtmada ve konutların ısıtılmasında yaygın olarak kullanıldı Yerini zamanla doğal gaz almış olmasına rağmen doğal gazın giderek pahalıaşması üzerine kömürden gaz elde etmek için değişik yöntemler aranmaya başlandı Üzerinde çalışılan yöntemlerden biri de 1870'te geliştirilmiş olan kömürün toz halinde üretildikten sonra yüksek sıcaklıklarda hava ve buharla karıştırılmasıdır
Dünyada kömür

Bilinen kömür yatakları incelendiğinde, Güney ve Kuzey yarımküreler arasında önemli bir farklılık olduğu görülmektedir Güney yarım küre kömür bakımından oldukça yoksundur Bunun nedeni Devosiyen dönem ve daha önceki dönemlerin alçak ovalarında kömür yataklarını oluşturacak ölçüde kalın bitki depolarının birikmesine elverişli bitkisel yaşamın olmayışıdır Dünya sıralamasında, en büyük kömür üreticisi ilk beş ülke; Çin, ABD, Hindistan, Avustralya ve Güney Afrika'dır
1991 yılında hazırlanmış tabloya göre bazı ülkelerin kömür rezervleri Ülke Linyit Bitümlü Altbitümlü Toplam Almanya 56150000 23919000 - 80069000 Amerika 31963000 112668000 95929000 240560000 Çin 18600000 62200000 33700000 114500000 SSCB 100000000 104000000 37000000 241000000 Türkiye 7339000 146000 - 7485000 Türkiyede kömür

Türkiyede kömürün tarihçesi

Türkiye de ilk taş kömürü madenciliği Uzun Mehmet’in 1829 yılında Ereğli’de kömürü bulmasıyla başlamıştır İlk fiilî üretim ise 1848 yılında "Hazine-i Hassa" tarafından havzanın Galata sarraflarına kiralanmasıyla gerçekleşmiş ve bu idare altında çok ilkel bir çalışma ile 40–50 bin ton civarında kömür üretilmiştir Kırım Harbi’nin başlaması ile idare İngilizlere geçmiş, 1864 yılında ise devrin Kaptan-ı Deryası’na devredilmiş ve bir maden nazırlığı kurulmuştur Bu devrede havzada büyük gelişmeler olmuş, tren ve dekovil hatları döşenmiş havzanın sınırları tespit edilmiş, kok, briket, ateş tuğlası ve çimento fabrikaları gibi tüketici tesisler kurulmuş ve üretim muntazam artışlarla 1907 yılında 735000 ton’a erişmiştir 1 Dünya Savaşı sırasında faaliyet tekrar gerilemiş savaşın sonunda ise havza Fransızlar tarafından işgal edilmiştir Bu idare altında istihsal 1920 yılında 570000 ton’a erişmiştir
Türkiyede antrasit içeren kömür yatağına rastlanmamıştır En çok rastlanan kömür çeşidi ise linyittir Türkiye linyit bakımından oldukça zengin bir ülkedir ve toplam 8,4 milyar ton linyit rezervine sahiptir Fakat bu rezervin %68’inin ısıl değeri az olduğundan, üretilen linyitler genellikle termik santrallerde kullanılır
Çeşitli derinliklerdeki taşkömürü yatakları ile Ereğli, Zonguldak havzası Türkiye'nin en önemli taş kömürü havzasıdır Taşkömürü rezervi ise toplam 135 milyar ton dur
Ayrıca her ne kadar kalori değeri düşük olsa da, elektrik enerjisi alanında Türkiye'nin en büyük linyitAfşin-Elbistan bölgesinde bulunmaktadır rezervi
Türkiye'deki başlıca linyit yatakları

• Afşin Elbistan AEL (Afşin Elbistan Linyitleri)
• Karaisalı, Adana)
• Merzifon ve Suluova
• Mengen, Bolu
• Kükürtlü
• Eynez, Soma ve Işıklar, Soma (Manisa)
• Uluçayır, Divriği (Sivas)
• Gülşehir, Nevşehir)
• Zonguldak
• Tunçbilek, Tavşanlı (Kütahya) GLİ (Garp Linyitleri İşletmesi)