Mantarların Günlük Yaşamımızdaki Önemi Nedir?

Mantarların Günlük Yaşamımızdaki Önemi Nedir?
Mantarların Günlük Yaşamımızdaki Önemi Nedir?

Bitkiler aleminin Mycophyta bölümünü oluşturan mantarlar olmasaydı belki de yaşayamazdık Çünkü dünyanın hayat devrinde mantarların çok önemli fonksiyonları vardır Bizler için mantarlar aleminin bir kısmını oluşturan makromantarlar denildiğinde akla ilk önce zehirli mantarlar daha sonra yenilebilir mantarlar gelir Onları güncel kılan da bu özellikleridir Ancak bu varlıkların doğadaki pozisyonları gözönüne alındığında onları asıl önemli kılan ölü veya canlı organik maddeleri parçalamaları ve böylece karbon - azot devrinin sürdürülmesinde çok büyük bir rol oynamalarıdır
Mantarlarınzehirlenmelere cilt ve diğer hastalıklara sebep olarak insana doğrudan zararlı etkileri olabilen bir çok türü vardır İnsan için faydalı olan bitkiler üzerinde parazit olmalarının sonucu ekonomik kayıplara sebep olmakla dolaylı zararları da vardır Bazı mantarlar ise insana mesela mayalama endüstrisinde çok değerli hizmetler verirler Ferment denilen bazı maddeler oluşturarak şekeri alkol ve karbon dioksite dönüştürür bu mantarlar uzun zamanlardan beri alkollü içkiler üretiminde kullanılmıştır Mayalanma olayı bazı bakteriler maya ve küf mantarları tarafından me dana getirilmektedir Eskiden mayalama işlemi tabi yolla gerçekleştiriliyordu Bugün gelişmiş olan teknikler sayesinde tek bir mikroorganizmanın kültürü yapılabilmektedir ve bunlar kullanılmak suretiyle kaliteli ürünler elde edilmektedir Görülüyor ki bu endüstri mayalanma oluşturan mantarlara bağlıdır Bunlar arasında en önemlisi Saccharomyces cerevisiae' dir Maya mantarları lüzumlu mayalanmayı sağlamak üzere ekmek yapımında da kullanılmaktadır Maya mantarlarınının başka türleri meyve sularından şarap imalinde süt endüstrisinde muhtelif süt ürünlerinin üretiminde kullanılır Bakterilerden başka bazı peynirlerin olgunlaştırılmasında Penicillium cinsinden küf mantarları önemli rol oynarlar bu peynirlerde küf mantarı peynirin içinde gelişir ve boz renkli damarlardan ibaret bir ağ teşekkül ettirir Bazı peynirlerde bu damarlı oluşum yalnız yüzeyi örter Bununla beraber en büyük keşif mantarlardan elde edilen bilhassa "penisilin" adı verilen antibiyotiklerdir Penisilin Penicillium notatum dan elde edilmiştir halen bir çok bulaşıcı hastalığın tedavisinde başarı ile kullanılmaktadır
Mantarlar tabi çürümede aktif bir rol oynarlar ve bu şekilde insan faaliyetle- rinin bir çok sahasında dolaylı etkide bulunurlar Organik artıkların çürümesi bakterilerin ve mantarların bilhassa küçükk mantarların beraber faaliyeti ile gerçekleşmektedir Mikroskobik olan bu mantarlar toprakta her yerde çok fazla sayıda bulunurlar Ormandan ve tarladan hangisinden olursa olsun her türlü toprak bu canlıların sporları ve hüfleri ile doludur Toprak mantarları karbon dioksit depo ederek ve çeşitli kimya olaylarına sebep olarak önemli bir mekanik rol icra ederler Bunlar bitki kalıntılarının parçalanmasına gübrelik harcın meydana gelmesine bazı tarım ürünlerinin muamelesine iştirak ederler Nihayet su mantarları kirlenmiş suların yarı temizlenmesinde kısmen yardımcı olurlar
Böyle iyi yönde ve insan için faydalı tarafları yanında mantarlar çok tehlikeli düşmanlar da olabilirler ve insanlar bunlara karşı nasıl mücadele edeceğini kestiremez Mantarlar tarafından sebep olunan zararlar birçok şekilde açıklanabilir mesela parazit mantarlar ekonomik bakımdan değerli bitkilerde ve hayvanlarda hatta insanlarda zarar meydana getirirler İnsan vücudunda mantarların parazit olması çeşitli deri hastalıklarına ve genel rahatsızlıklara sebep olabilir Bunlar eğer sporları kan dolaşımına girerse solunum sistemi ve işitme hastalıklarını tahrik ederler Böyle hastalıklar hayvan ve insanlarda yaygındır Bilhassa balıklar su küf mantarlarına hassastırlar su küfleri bulaşmış oldukları deri dokusuna yerleşir ve tedrici olarak canlıda tamamen yayılır Böceklere hücum eden diğer küf mantarları da insektisid (böcek ilacı) olarak kullanılabilmektedir
Mantarların ekonomik olarak önemli bitkilerde parazit olması ile sebep olunan zarar pek büyüktür çünkü bunlar verimi azaltır veya belli bazı bölgelerde bazı bitkileri yetiştirmeyi imkansız kılarlarBu mantarlar bitki hastalıkları ile uğraşan Fitopatoloji ilminin konusuna girerler
Küf mantarları tohumların ve fideciklerin işe yaramaz hale gelmesine yol açarlar aynı zamanda patates ve asmalarda tehlikeli hastalıklara sebep olurlar Yanıklık hastalıkları mesela buğdayı ve mısırı tarlada tahrip edebilir Buğday pası mantarı (kınacık) tarafından buğday üretiminde büyük kayıplara uğranılmaktadır çeşitli pas mantarları başka bitki türlerine de hücum ederler fakat tabidir ki meydana gelen zarar buğdaydaki kadar ekonomik önemde değildir Bilhassa külleme hastalıkları önemlidirler; şerbetçi otu gül meşe ve asmalar gibi bir çok bitkinin yüzeyinde un gibi ince bir beyaz tabaka meydana getirerek zarar yaparlar Meyveler de siyah ve esmer çürüklüğe sebep olan mantarların hücumuna uğrarlar
Bazı mantar türleri ağaçların iğne yapraklarına zarar verirler ve dökülmelerine sebep olurlar Claviceps purpurea meşhur bir zararlıdır Odun tahripçisi mantarlar da tehlikelidir bunların miseli ağaçların odun dokusuna nüfuz eder ve nihayet onları çürütür ve öldürür Ağaçlara hücum eden başka türler de vardır fakat en yaygın olanı bal mantarı (Armillaria mellea) orman ve bahçe ağaçlarını istila eden en zararlı parazitlerden biridir Çok korkulan diğer bir mantar ev mantarı (Serpula (Merulius) lacrimans) dır bu mantar binalarda kuru çürüklüğe sebep olur
Yenen mantarlara gelince bunlar ağaçlıklarda kırlarda ve tarlalarda toplanabilirler ticari olarak yetiştirilebilirler
Makromantarlar ayrıca yüksek bitkilerin köklerine girmek suretiyle oluşturdukları mikorriza denilen yapı açısından da önemlidirler Çünkü böyle bir ortaklık kurulduğunda mutallistik bir simbiyoz sözkonusu olur Yapılan araştırmalara göre mikorrizalı bitkiler; fosfor kalsiyum ve potasyumu daha fazla miktarlarda alırlar ve bu nedenle de gelişmeleri diğerlerine nazaran daha iyi olur
Görülüyor ki mantarların önemi insan faaliyetlerinin birçok alanında ortaya çıkmaktadır ve hayal edebildiğimizden daha büyüktür Her yerde mevcut bulunmalarından ve çok aşırı sayıda olmalarından dolayı mantarlar Dünyanın hayat devrinde önemli rol oynarlar

İlk önceleri sadece doğada tabii olarak yetişen mantarların toplanıp yenmesi daha sonra yerini suni ortamlarda yetiştirilen kültür mantarlarına bırakmıştır Günümüzde doğadan toplanıp yenen mantar miktarı giderek azalmaktadır Tad ve aroma bakımından zengin olan doğa mantarları karşısında kültür mantarlarının üstünlüğü her şeyden evvel zehirsiz olmalarındandır Ayrıca kültür mantarları doğa mantarlarından daha temizdir İstendiği an istenen miktarda bulunabilir
Dünyada nüfusun giderek artması hayvansal ürünlerdeki protein açığının bir türlü kapatılamaması insanları değişik arayışlar içine sokmuştur Uzay çağında kitlesel yoğunluğu olan besin maddelerinden çok az miktarda alınması ile insan beslenmesine katkıda bulunacak yiyeceklerin aranmasına başlanmıştır Kısıtlı olanaklar içinde bir uzay gemisi ve istasyonunda bir tabletle günlük beslenmenin 'giderilmesine çalışılmaktadır Besin miktarının hacmen küçültülmesi r ok uzun süreli yolculuklarda depolama ve taşıma açısından oldukça önemlidir Bir gezegenden diğerine koşarken besin maddelerinin kısıtlı üretim alanlarında günlük çoğaltılmasını sağlamak ancak özel üretim olanakları yaratılması ve besin değeri her yönden yüksek bitkisel ve hayvansal ürünlerin bulunması ile mümkündür Bu yüzden yosunlar ve mantarlar bu konuda ilk ele alınıp üzerinde çalışma yapılan bitkilerdir Fazla yer kaplayan şapka kısmının üretiminden vazgeçersek çok küçük kaplarda mantar misellerinin rahatlıkla üretilmesi ve misellerin içerdiği protein kadar diğer hayati önem kazandıran vitaminleri mineralleri enzimleri antibiyotikleri ve hormonları bir arada bulundurması ve insan beslenmesinde sakıncasız kullanılması mantarın önemini bir kat daha arttırmaktadır
Bugün için yukarıda belirtilen düşünce bazı insanlara fazla iyimser ve ilginç gelmeyebilir Bu bakımdan geleceğin parıltısını bir tarafa bırakırsak yaşadığımız dünyada da mantar geçmişte ve günümüzde insanlığın besin kaynağı olmuştur
Mantar besin içeriği oldukça ilginçtir 100 gr taze mantarda % 75-90 su bulunmakta kuru madde miktarı % 10-25 arasında değişmektedir Bu değişim farklı mantar tür ve çeşitlerine göre olacağı gibi bir çeşitin yetişme dönemlerine klimatik değişimlere ve mantarın büyüklüğüne göre de farklılık gösterebilmektedir (Cetvel 31)
Nitekim sadece Agaricus'u ele aldığımızda araştırıcılara göre su oranı % 874 ile % 91 arasında oynarken kuru madde oranı % 126 ile % 9 arasında kalmaktadır Kuru madde içinde mantarda en önemli öğe proteindir Protein insan beslenmesinin vazgeçilmez besin unsurudur Bununla beraber protein beslenmede dikkatsizce yer aldığında insan sağlığında sorunları da beraberinde getirir Günümüz koşulları stres sinir damar kalp hastalıklarını kamçılamaktadır Yoğun iş temposu içinde çabuk yemek (fast-food) fazla miktarda hayvansal gıdanın alınmasına sebep olmakta buna ilave masa başında uzun süreli oturma ve hareketsiz kalma alınan besin maddelerinin yakılmadan vücutta depolanmasına sebep olmaktadır Ayrıca yemek dışı günlük ev toplantıları çeşitli kokteyl ve ziyafetlerdeki yiyeceklerden alınan total yağ doymuş ve doymamış yağ asitleri bunun yanında koleslrolü alkolü şekeri fazla bulunan besin maddeleri kandaki lipidlerin artmasını hızlandırır Kanda artan lipidler kan damarlarının iç cidarında yoğunlaşarak damar daralmasına kanın damarlar içinde rahat akmamasına bu yüzden kalbin hızlı çalışmasına yani kalp çarpmasınatansiyonun yükselmesine kalp etrafındaki damarların tıkanmasına kalbin beslenmesinin zayıflamasına ve bütün bunların sonunda kalp krizine neden olur Hatta zamanında önlem alınmazsa ölüme yol açar Kandaki kollestrolün % 1 oranında düşürülmesiyle kalp krizine olayı % 2 oranında ödenebilmektedir (ANONYMUS 1984) SÜRÜCÜOĞLU ve HASİPEK (1991) yaptıkları araştırmalarda deney hayvanlarını kullanarak hayvansal protein ile mantar proteininin karşılaştırmasını yapmıştır Özel hazırlanan hayvansal et diyeti % 234 protein % 143 yağ % 445 karbonhidrat % 116 su % 884 kuru madde; buna karşın mantar diyeti % 248 protein % 135 yağ % 455 karbonhidrat % 98 su ve % !K)2 kuru madde içermektedir Üç ayrı dönem et yiyen hayvanların serumlarında Lipid miktarı (4016-4660-5735 mg/lOOml) Trigliserid miktarı (744-1053-1014 mg/lOOml) Kolestrol miktarı (813-833-936 mg/lOOml) olmuş buna karşın mantar diyeti yiyenlerde Lipid miktarı (2841-3233-3568 mg/lOOml) Trigliserid miktarı (494-483-653 mg/l00ml) Kolestrol miktarı (515-595-783 mg/l00ml) olarak belirlenmiştir Et yiyen hayvanlarda her yönüyle bir artış meydana gelmiştir Bu durum insanlara uygulandığında aynı oranda protein yağ ve karbonhidrat içeren etli ve mantarlı diyet yiyenlerde çeşitli hastalık etmenlerinin ortaya çıkma yüzdesi hayvansal diyet uygulayanlarda oldukça fazladır Buna karşın mantar yiyenlerde ufak bir olasılık dahi söz konusu değildir İşte bu yüzden beslenmede mantarın özel bir yeri vardır Bu yer insanın yaşının artmasıyla daha da fazla önem kazanır 40 yaşın üzerindeki insanların hayvansal protein yerine günlük ihtiyaç duydukları ve alınması zorunlu proteini mantarla karşılamaları gerekir Acaba hayvansal proteini mantardan alınan proteinle karşılayabilirmiyiz mantarın içindeki protein miktarı amacımıza yeterlimidir? Cetvel 32 'de hayvansal besinler yanında çeşitli bitkisel besinler ve mantarda bulunan değer verilmiştirBu değerlere baktığımızda hayvansal besin maddelerinde bulunan protein miktarını oldukça yüksek buluruz Buna karşın vücuda alınan hayvansal proteinin ancak % 30-50'si tam sindirilir Sindirilmeyen kısım düşüldüğünde kalan protein mantarda bulunan proteinin eş değerine yaklaşır Mantarda % 3-8 arasında protein vardır Vücuda alınan proteinin % 70-80 'ni sindirilir
Mantardaki yağ ve karbonhidrat miktarının düşük olması çok fazla yenmesi halinde bile vücuda fazla kalori aldırmaz Yani şişmanlatma etkisi yok denecek kadar azdır Masa başında oturan fazla hareket etmeyen ve aldığı kiloları ortadan kaldırmak için perhiz yapan ve bunda da bir türlü başarı sağlayamayan besinleri yakamayan bu yüzden devamlı şişmanlıktan yakınan insanlara çevremizde sık rastlarız Şişmanlığın ve istediği gibi yemek yiyememenin getirdiği stresi atmak ve onlara şişmanlamadan bol yemek yeme olanağını mantar getirir Fazla yemek yemekten meydana gelen mide genişlemesi insanlarda devamlı bir şeyler yeme isteğini ortaya çıkartır Mantarla yapılacak diyetlerde bu isteğe çözüm bulunur Başlangıçta istendiği kadar mantar yenebilir Bu durum kişide bir rahatlama meydana getirir İlerleyen diyet rejminde yavaş yavaş öğün miktarı kısılarak midenin normal büyüklüğü alması ve açlık duygusunun ortadan kaldırılması sağlanır Böylece diğer diyetlerde pek sağlanamayan başarı mantarla elde edilmiş olunur Şişman insanların en büyük dostu ve yardımcısı mantardır
Mantarda bir çok değişik aminoasitlere rastlanır KANNAİYON ve RAMASAMY (1980)'e göre bunlar Arginine Isoleucine Lysine Valine Leucine Threonine Histidine Phenylalanine Methionine ve Tryptophan'dır
Mantarın birleşiminde bulunan mineral maddeler ise kalsiyum fosfor potasyum demir bakır klor sodyum çinko mangan ve bordur En fazla ise potasyum bulunur Daha sonra fosfor klor ve kalsiyum gelir Mantarın komple bir besin maddesi olduğunu söylemiştik Nitekim içinde bulunan vitaminler oldukça etkili seviyededir Cetvel 33 'de mantarın içeriğinde bulunan vitaminler verilmiştir Mantarın B vitamin kompleksleri bakımından zengin olduğu görülür Bu yüz'den mantar sinir sisteminin rahat çalışma'smı sağlar ve vücûtta bir gevşeme meydana getirir C vitamini de yeterli düzeydedir Mantarda D vitamini de bulunmaktadır D vitamini bitkisel gıdalarda pek bulunmaz daha çok hayvansal gıdalarda görülür Kemik ve kan gelişmesini sağlar
Noksanlığında adele kasılması ve ağrıları başlar AĞAOĞLU İLBAY ve GÜLER (1992)'e göre Shii-take (Lentinus edodes) mantarında yüksek düzeyde ergosterol maddesi bulunmakta ve bu madde güneş ışığında veya suni ışıkta D vitaminine dönüşmektedir STEİNECK (1982) yazdığı eserinde SCHUPHAN'a göre D vitamini miktarı Morchella'da % 125 mg Cantharellus'ta % 83 mg ve Boletus'ta % 83 mg'dır

Cetvel 33 Mantarda Bulunan Vitaminler (100 g/mg)
Folik asit yetersizliğinden meydana gelen makrositik anemi tedavisinde mantar iyi bir diyettir Kansızlığı büyük ölçüde ortadan kaldırır Kandaki şekeri ayarlayıcı özelliği vardır Şeker hastalarının aranan yemeğidir Ayrıca karaciğer ve böbrek rahatsızlığı olanlara tavsiye edilmektedir İçinde ürik asit yok denecek kadar az olmasından gut hastalığı olan insanlarda öncelikli protein kaynağıdır Bir diyet konusu da Fenil anilin'dir
Mide rahatsızlığı olan kişilerde mantar sindiriminin güç oluşu intestinal trehalazumun yokluğunda trehalosenin hidrolize olmasından kaynaklanmaktadır (MELİKOĞLU ve ark1976)
Son yıllarda normal beslenmenin dışında mantardan yapılan diğer bazı mamul ürünler piyasada görülmektedir Japonya'da benzin istasyonlarında yorgun otobüs kamyon ve taksi sürücüleri Shii-Take mantarından yapılan Shii-ta-cola içerek yorgunluklarını atarlar Bu colanın tadı oldukça yabancı olmakla birlikte serinletici ve dinlendirici bir etkisi vardır Taiwan'da barlarda Tremella fuciformis mantarından elde edilen şekerli su içine kiraz ve ananas parçacıkları karıştırılarak sıcak servis yapılan bir içecek verilir Son yıllarda da ülkemizde mantardan reçel ve tatlı yapılmağa başlanmıştır Bütün ülkelerde mantar beslenmenin her öğününde çeşitli kullanım biçimleri ile yer almağa başlamıştır Bu yüzden tükotimi hızla artmakta ve insan başına yıllık mantar tüketimi oldukça yükselmektedir Bu miktar Belçikada 1-15 kg ingiltere'de 1-2 kg Danimarka'da 05-1 kg dır Orta derecede tüketim yapan ülkeler Hollanda 512 g Almanya 487 g İtalya 470 g ve İrlanda 350 g dır (DALCAIRE 1979) Ülkemizde ise kişi başına düşen mantar miktarı çok düşük ve ancak miligram seviyesindedir