17.ve 18.yüzyıllarda Islahat Hareketleri

XVII ve XVIII Yüzyıllarda Islahat Hareketleri XVII Yüzyıl Islahatları ve Özellikleri
II Osman
Osmanlı tarihinde ilk köklü ıslahat girişimleri II Osman döneminde (1618 – 1622) başlamıştır II Osman dönemi yenilikleri şunlardır:

• II Osman, saray dışından evlilik yaparak sarayı halka açmıştır
• Şeyhülislam’ın fetva vermek dışındaki yetkilerini elinden aldı Böylece ilmiye sınıfının devlet işlerine karışması engellenmiştir
• Zamanın ihtiyaçlarına göre yeni kanunların yapılması planlanmıştır
• II Osman Hotin Seferi’nde yeniçerilerin durumunu görünce Yeniçeri Ocağı’nı kaldırmak istedi Ancak, Genç Osman düşüncelerini zamansız açığa vurduğundan ve ıslahatlar sırasında kendisine yardımcı olacak tecrübeli devlet adamı olmadığından ıslahat planları gerçekleştirilememiştir

IV Murat

• Yeniçeri ve sipahi zorbaları ortadan kaldırıldı Bu durum İstanbul’da asayiş ve güvenliğin kurulmasını sağlamıştır
• Bütçe açığının saray masraflarının çokluğundan ve lüzumsuz hediye ve bahşişlerden kaynaklandığını görünce bunları azaltmaya çalışmıştır
• Mali yılın bütçesini önceden hazırlamıştır
• Divan üyeleri ve diğer yöneticilerden hazineye para aktarmıştır
• Hazineye borcu olan kişilerden bu borçları tahsil etmiştir

Köprülü Mehmet Paşa
Köprülü Mehmet Paşa;

• Memleketin iç durumunu ele aldı Dini yönden fikir ayrılığına düşen İstanbul ulemasını değişik yerlere göndererek kargaşaya son vermiştir
• Maliyeyi düzene sokan Köprülü Mehmet Paşa, Kuyucu Murat Paşa ve IV Murat gibi baskı ve şiddet kullanmıştır Onun ölümünden sonra, kendi tavsiyesiyle oğlu Fazıl Ahmet Paşa sadrazamlığa getirilmiştir
• Ordu ve donanmayı ele aldı Çanakkale Boğazı’nı ablukaya alan Venedik donanmasını buradan uzaklaştırıp, Venedik tarafından işgal edilen Limni, Bozcaada ve Gökçeada’yı geri alarak Akdeniz yolunu açmış ve Girit Adası’na yardım göndermiştir
• Erdel Beyi Rakoçi ve Halep Valisi Abaza Hasan Paşa’nın isyanlarını bastırarak asayişi sağlamıştır
• Tımarlar eskiden olduğu gibi savaşlarda yararlılık gösterenlere verilmiştir Anadolu ve Rumeli’deki tımarlı sipahilerin gerçek mevcudunu öğrenmek için yoklamalar yapılmıştır Haksızlık ve zorbalık yapan devlet memurları engellenerek kanun hakimiyeti kurulmaya çalışılmıştır
• Devletin duraklamasının ve kötü gidişatın durdurulması için neler yapılması gerektiğine ilişkin devlet ileri gelenlerinden raporlar alınmıştır XVII yüzyılın önemli şahsiyetlerinden biri olan Koçi Bey, devletin Kanuni’den sonra düştüğü sıkıntıları, kurumların nasıl bozulduğunu anlattığı “Koçi Bey Risalesi” adlı raporunu IV Murat’a takdim etmiştir
• İran üzerine iki defa sefer düzenlendi Bu seferler sırasında Anadolu’daki Celâliler ortadan kaldırılmış, emniyet ve güvenlik sağlanmıştır
• Uyuşturucu maddelerin ve tütünün kullanımı, gece sokağa çıkılması yasaklanmıştır

Tarhuncu Ahmet Paşa

Tarhuncu Ahmet Paşa mali alanda ıslahatlar yaparak devletin gelir – gider dengesini sağlamaya çalışmıştır Tarhuncu Ahmet Paşa;

• Bazı illerin gelirinin iltizama verilmesini, dirlik sahiplerinin gelirlerinin bir kısmının da hazineye aktarılmasını sağlamıştır
• Bütçe açığının saray masraflarının çokluğundan ve lüzumsuz hediye ve bahşişlerden kaynaklandığını görünce bunları azaltmaya çalışmıştır
• Mali yılın bütçesini önceden hazırlamıştır
• Divan üyeleri ve diğer yöneticilerden hazineye para aktarmıştır
• Hazineye borcu olan kişilerden bu borçları tahsil etmiştir

XVIII Yüzyıl Islahatları ve Özellikleri
Lale Devri

• İlk kez Avrupa’nın önemli merkezlerinde geçici elçilikler açıldı (Paris, Viyana, Moskova ve Lehistan) Osmanlı Devleti, elçilikleri kurmakla; Avrupa’daki teknik, bilimsel ve sosyal gelişmeleri takip etmeyi ve Avrupa devletlerinin politikalarını öğrenmeyi amaçlamıştır
• Said Efendi ve İbrahim Müteferrika tarafından ilk Türk matbaası kuruldu (1727) İbrahim Müteferrika’nın evinde kurulan bu ilk Osmanlı matbaasında dini kitaplar hariç tarih, coğrafya ve edebiyata ait bazı kitaplar basılmıştır Matbaada basılan ilk eser Vankulu Lügati adlı sözlüktür

Osmanlı Devleti’nde binlerce insan hattatlık yaparak geçimlerini sağlıyordu Bu insanları mağdur etmemek amacıyla devlet önceleri matbaada dini kitapların basımını yasaklamıştır

• Yeniçerilerden oluşturulan bir itfaiye örgütü kurulmuştur (Tulumbacılar)
• Yalova’da bir kağıt imalathanesi kurulmuştur
• İstanbul’da bir kumaş ve çini imalathanesi açılmıştır
• İlk defa çiçek hastalığı için aşı bulunmuştur
• Kütüphaneler açılmıştır (En önemlileri Enderun ve Yeni Cami kütüphaneleridir)
• Askeri alanda esaslı bir ıslahat görülmemiş, sınırlarda bazı kaleler ve istihkamlar yaptırılmıştır Ayrıca İstanbul surları onarılmıştır
• Doğu klâsiklerinden bazı eserler Türkçeye tercüme edilmiştir
• Resim, minyatür, edebiyat ve az da olsa bilim alanında gelişmeler gözlenmiştir
• Avrupa’dan Rokoko ve Barok tarzı mimari örnek alınarak çeşitli eserler yapılmıştır
• Osmanlı mimarisinin Avrupa mimarisinin etkisinde kalması sonucunda sivil mimari ön plana çıkmıştır
  Osmanlı Devleti bu dönemde sadece Doğu’da İran’la savaşmıştır
• Lâle Devri Patrona Halil İsyanı ile sona ermiştir

I Mahmut

• l Mahmut orduya düzen vermenin ve Avrupa orduları gibi savaşa hazırlanmanın lüzumunu anlamış ve bu işi Fransız asıllı Humbaracı Ahmet Paşa’ya (Kont dö Boneval) vermiştir

Ahmet Paşa;

• Osmanlı ordusundaki Humbaracı ve Topçu sınıfını ıslah etmiştir
• Ordunun ıslahı için raporlar hazırlamıştır
• Subay yetiştirmek amacıyla Kara Mühendishanesi’ni kurmuştur (1734) Böylece Avrupa tarzında ilk teknik okul açılmıştır
• Emrindeki kıtaları Avrupa ordularının düzenine göre örgütlemiş, bölük, tabur ve alay örgütlerini oluşturmuştur

III Mustafa
Bu dönemin ıslahatlarını Sadrazam Koca Ragıp Paşa ve Baron dö Tot yapmıştır:

• III Mustafa lüzumsuz masrafları keserek maliyede ıslahat yaptı İlk defa bu dönemde iç borçlanma sistemi (esham) uygulanmıştır
• Fransızca’dan matematik ve astronomiyle ilgili kitaplar tercüme edilmiştir
• Fransa’dan getirilen Baron dö Tot topçu ve istihkam askerlerini ıslah etmiştir
• Sürat Topçu Ocağı kuruldu Bu ocak Avrupa tarzında yetiştirilmiştir
• Tophane ıslah edilmiştir
• Deniz subayı yetiştirmek amacıyla Deniz Mühendishanesi kurulmuştur
• Çeşme faciasından sonra tersane ıslah edilerek yeni bir donanma kurulmuştur

I Abdülhamit
Devrin ileri gelen ıslahatçı devlet adamları Halil Hamit Paşa ve Cezayirli Hasan Paşa’dır

• Halil Hamit Paşa, Sürat Topçu Ocağı’nı genişleterek mevcudunu artırmıştır
• İstihkam Okulu açıldı Lağımcı ve Humbaracı ocaklarının gelişmesi sağlandı Kara ve deniz kuvvetlerini ıslah etmek için Avrupa’dan çok sayıda mühendis ve uzman getirilmiştir
• Yeniçerilerin sayımı yapıldı Tımar sisteminde düzenlemeye gidildi Ulufe alım satımı yasaklandı Halil Hamit Paşa maliyeyi düzeltmek için çalışmalar yaptı Ancak başarılı olamadı

III Selim

III Selim döneminde yapılan ıslahatlara Nizam-ı Cedit adı verilmiştir Bu dönem ıslahatlarının ağırlık merkezini askeri ıslahatlar oluşturmuştur

• Nizam-ı Cedit Ordusu kuruldu Bu ordu yeniçerilerden seçilen ve Anadolu’dan getirilen askerlerden kurulmuştur Avrupa tarzında eğitilen bu ordu ilk askeri başarısını Akka’da Fransızlara karşı kazanmıştır Ordunun giderleri yeni kurulan İrad-ı Cedit hazinesi tarafından karşılanmıştır
• III Selim donanmaya önem vermiş ve tersaneyi ıslah etmiştir
• Mühendishane-i Berr-i Hümayun (Kara Mühendishanesi) ve Mühendishane-i Bahr-i Hümayun (Deniz Mühendishanesi) adıyla okullar genişletilmiştir
• Avrupa’daki gelişmeleri takip etmek ve Osmanlı Devleti hakkındaki düşüncelerini öğrenmek amacıyla Avrupa’nın önemli merkezlerinde sürekli elçilikler kurulmuş, Paris, Londra, Viyana ve Berlin’e elçiler gönderilmiştir
• Ülke parasının değerini korumak için yerli malı özendirilmiştir
• Resmi devlet matbaası kurulmuştur
• İlmiye sınıfının ıslahı için çalışıldı Yeni kitaplar tercüme edilmiş ve Fransızca devletin ilk resmi yabancı dili haline getirilmiştir

III Selim tarafından yapılmak istenen ıslahatlar; yeniçerilerin tepkisi, devlet adamlarının lüks ve israfa dalmaları, İrad-ı Cedit hazinesi için konulan vergilerin toplumda meydana getirdiği huzursuzluk ve yabancı elçilerin aleyhte propaganda yapmaları gibi nedenlerden dolayı başarılı olamamıştır
Kabakçı Mustafa İsyanı’yla III Selim öldürülmüş (1807) ve Nizam-ı Cedit ıslahatları ortada kalmıştır


XVIII Yüzyıl Islahatlarının Genel Özellikleri

• Osmanlı Devleti, Avrupa’nın gerisinde kaldığını anlamış ve Avrupa’yı örnek alarak yenilikler yapmıştır
• Islahatlar padişah ve devlet adamları tarafından yapılmış, halkın ıslahatlar konusunda bir isteği ve desteği olmamıştır
• Savaşların yenilgiyle sonuçlanması ve toprak kayıplarının devam etmesi, ıslahatların askeri alanda yapılmasına neden olmuştur
• Islahatlar, gösterilen tepkiler yüzünden (özellikle yeniçerilerin) devamlı olmamıştır
• XVII yüzyıl ıslahatlarına göre daha esaslı ıslahatlar yapılmıştır Ancak, ıslahatlarla amaçlanan hedefler gerçekleştirilememiş ve devlet çöküntüden kurtarılamamıştır

18 YÜZYIL ISLAHAT HAREKETLERİ

İbrahim Müteferrika

'AÇIKLAMA:

17 yüzyılda II Osman(1618-1622), IVMurat(1623-1640), Kuyucu Murat Paşa, Tarhuncu Ahmet Paşa ve Köprülüler sülalesinden sadrazamların ıslahatlar yaptıklarını belirtmiştik Daha çok iç isyanları bastırmak, asayişi sağlamak, devlet otoritesini yeniden kurmak, maliyeyi düzeltmek, Tımar sistemini düzeltmek ve Kapıkulu ocaklarını ıslah etmek şeklinde gelişen bu ıslahatlar genel olarak yüzeysel kaldığından istenen sonuçlara tam olarak ulaşılamamıştı Daha çok eski devirlerdeki uygulamaların devamı şeklinde olan ve çok sert tedbirlerle kötülükleri önleme düşüncesine dayanan bu ıslahatlar kalıcı sonuçlar getirmedi Devletin eski gücüne ulaşmasını sağlayamadı

18 YÜZYIL ISLAHATLARININ GENEL KARAKTERİ:

18 yüzyılda daha köklü değişikliklere ihtiyaç duyuldu Avrupa'nın askeri ve teknik üstünlüğü görüldü ve kabul edildi Bu yönde gelişme sağlanmaya çalışıldı Bu yüzyıldaki Islahatları şöyle sıralayabiliriz:

1) LALE DEVRİ ISLAHATLARI(1718-1730):

1718 yılında Avusturya ile imzalanan Pasarofça Antlaşmasından 1730 yılındaki Patrona Halil İsyanı''na kadar geçen döneme Lale Devri denir Bu dönemin padişahı III Ahmet, Sadrazamı Nevşehirli Damat İbrahim Paşa'dır

Lale Devrinin Özellikleri:

Bu dönemde Avrupa ile savaş yaşanmamış, barış içinde yaşamak fikri ortaya çıkmıştır Osmanlı Devleti Avrupa'yı daha iyi tanıyabilmek için Paris, Londra gibi şehirlere elçiler göndermiştir Bu devirdeki diğer yenilikler ve ıslahatlar şunlardır:

a) Matbaa kuruldu (Sait Efendi ve İbrahim Müteferrika tarafından 1727'de İstanbul'da kuruldu Matbaada basılan ilk eser Vankulu Lügatı'dır)
b) Yeniçerilerden bir itfaiye bölüğü oluşturuldu
c) Yalova'da kağıt, İstanbul'da kumaş ve çini fabrikaları kuruldu
d) Yeni Kütüphaneler açıldı Doğu ve batı eserleri tercüme edildi
e) Çiçek aşısı yaygınlık kazandı
f) Lağımcı ve Humbaracı ocaklarında ıslahatlar yapıldı
g) Mimarlık, resim ve minyatür sanatları gelişti

2) IMAHMUT DEVRİ ISLAHATLARI(1730-1754)

Patrona Halil İsyanı sonucu Nevşehirli Damat İbrahim Paşa ve yakınları öldürüldü Padişah III Ahmet tahttan indirildi, yerine I Mahmut getirildi

Önemli Siyasi Olayları:

a) 1736-1739 Osmanlı-Rus+Avusturya Savaşları sonucunda BELGRAT Antlaşması imzalandı
b) 1740 Yılında Fransızlara verilen Kapitülasyonlar sürekli hale getirildi
c) 1746 yılında İran'la Kasr-ı Şirin Antlaşmasındaki sınırları kabul eden antlaşma imzalandı

Islahatlar:

a) Humbaracı Ahmet Paşa, Topçu ve Humbaracı ocaklarında ıslahatlar yaptı
b) Üsküdar'da KARA MÜHENDİSHANESİ (Mühendishane-i Berri Hümayun) adlı bir subay okulu açıldı

3) IIIMUSTAFA DEVRİ ISLAHATLARI (1757-1774):

IIIMustafa döneminde Lehistan meselesi yüzünden 1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı yapıldı Savaş Osmanlı Devleti için felaketle sonuçlandı III Mustafa kederinden öldü(1774)

Islahatlar:

a) ''Baron Dö Tot'' Sürat topçuları adlı bir birlik kurdu, topçu ve istihkam sınıflarını yetiştirdi
b) Hendeshane adlı okulda denizcilik ve topçuluk eğitimi verildi(Mühendishane-i Bahri Hümayun)
c) Maliyede düzenlemeler yapıldı

4) IABDÜLHAMİT DEVRİ ISLAHATLARI(1774-1789):

III Mustafa'nın ölümüyle yerine IAbdülhamit geçti
Önemli Siyasi Olayları:

a) Küçük Kaynarca Antlaşması imzalandı(1774)
b) 1783'de Ruslar Kırım'ı işgal etti
c) 1787-1792 Osmanlı-Rus+Avusturya savaşı başladı 1789'da ölümüyle yerine IIISelim geçti

Islahatlar:

a) İstanbul'da bir istihkam okulu açıldı
b) Maliye'de ve askeri alanda ıslahatlara devam edildi

5) IIISELİM DEVRİ ISLAHATLARI(1774-1789):

Önemli Siyasi Olayları:

a) Başa geçtiğinde Osmanlı Devletiyle Rusya+Avusturya savaşı devam ediyordu(1787-1792)
b) 1789'da Fransız ihtilali çıktı
c) Bunun üzerine Avustuya 1791'de savaştan çekilerek Ziştovi Antlaşmasını imzaladı
d) Tek başına kalan Rusya da 1792'de YAŞ antlaşmasını imzaladı
e) Napolyon 1798'de Mısır'ı işgal etti Nizamı Cedit Fransız ordusunu AKKA'da yendi Fransızlar Mısır'dan çekildi
f) Fransız ihtilalinin etkileri Osmanlı Devletinde görülmeye başlandı 1804'de Sırp İsyanı çıktı
g) 1806-1812 Osmanlı Rus Savaşı başladı
h) 1807'de Kabakçı Mustafa Olayı ile tahttan indirildi

Islahatlar:

III Selim Döneminde yapılan Islahatlara genel olarak Nizam-ı Cedit(Yeni Düzen) denilmiştir

a) Nizam-ı Cedit Ordusunu kurarak, yeniçeri ocağını geri plana düşürdü(İsveçli subayların eğittiği bu ordu, Akka'da Napolyon'u yenmeyi başardı)
b) Islahat hareketlerine ve Nizam-ı Cedit ordusuna gelir sağlamak amacıyla İRAD-I CEDİT adıyla yeni bir hazine kurdu
c) Kara ve deniz mühendishaneleri genişletildi
d) Yeniçeri ve diğer Kapıkulu Ocakları düzene sokuldu
e) Tersaneler yenilendi, modern toplar döküldü
f) Avrupa'daki gelişmeleri öğrenmek için Paris, Londra,Viyana ve Berlin'de devamlı elçilikler açıldı
g) İlmiye sınıfında ve devlet dairelerinde düzenlemeler yapıldı
h) Bilim ve sanat eserleri batı dillerinden Türkçe'ye çevrildi
'''