1. Ve 2. Meşrutiyet Dönemleri - 1. Ve 2. Meşrutiyet Dönemleri Nedir? Meşrutiyet

1 ve 2 Meşrutiyet Dönemleri - 1 ve 2 Meşrutiyet Dönemleri Nedir? 1 ve 2 Meşrutiyet Dönemleri Hakkında Bilgi
1 ve 2 Meşrutiyet Dönemleri - 1 ve 2 Meşrutiyet Dönemleri Nedir? Meşrutiyet MeşrutiyetHükümdarların başkanlığı altında anayasalı parlamento idâresi Bu idâre şeklinde tamâmı veya bir kısmı halk tarafından seçilen bir meclis vardır Osmanlı tarihinde 23 Aralık 1876’dan 13 Şubat 1878’e kadar ve 23 Temmuz 1908’den 16 Mart 1920 târihine kadar olan iki ayrı devreye meşrûtiyet devirleri adı verilirBatı’da demokrasinin tekamülü, halkın ekseriyetine mâlolan büyük ve çoğu kanlı mücâdeleler netîcesinde mümkün oldu Osmanlı Devletinde ise hiçbir devirde halk, ülke idâresinde söz sâhibi olmak için herhangi bir harekette bulunmadı Çünkü Osmanlı idâresi, bir hânedan başkanlığında olsa bile, devletin bütün işleri İslâmiyetin emir ve yasaklarına göre yürütüldüğünden, ülkenin her köşesinde adâlet, sulh, sükûn ve huzur hâkimdi Avrupa’daki hânedanlar ve krallar ise keyfî idâreleriyle halkı asırlarca zulüm altında inletmişlerdi Osmanlı Devletinde tanzimat ve meşrûtiyet hareketleriyse, halktan gelen birer hareket olmadı Bâzı devlet adamları ile Avrupa kültürüyle yetişmiş bir grup insanın, Avrupa devletlerinden de destek görerek sürdürülen faaliyetleri neticesinde ortaya çıktı ve bu durum, ihânete kadar vardı 1850’li yıllara kadar Osmanlı pâdişâhı, devletin ve milletin sâhibi olarak, bütün güçleri elinde tutan en yüksek karar organı mevkiindeydi Ayrı din ve milliyetlerden müteşekkil mütecanis olmayan bir devletin idâresinde bundan başka bir şekil düşünmek de mümkün değildi Nitekim günümüzde de şeklî görüşü ne olursa olsun muhtelif milletlerden meydana gelen devletler için de benzer durum söz konusudur
Osmanlılarda hükümdârın temsil ettiği kuvvetlerin ve sâhip olduğu yetkilerin elinden alınarak başka kuruluş ve kişilere verilmesi Batı’daki gibi demokrasinin gelişmesine değil, devletin birlik ve berâberliğinin kaybolmasına yol açtı Aslî unsurunu Müslüman-Türklerin teşkil ettiği Osmanlı Devletinin bünyesinde değişik milletler mevcut olduğu için milliyetçilik hisleri ve demokrasi hareketleri her imparatorlukta olduğu gibi devletin dağılıp yıkılmasında büyük rol oynadı Nitekim Yunanistan, Bulgaristan ve diğer eyâletlerde kiliselerden kaynaklanarak başlayan milliyetçilik hislerinin yabancı devletlerce büyük bir harekete dönüştürülmesi neticesinde, bunlar Osmanlı Devletinden ayrılıp, bağımsızlıklarını kazandılar Yine, demokrasilerin vazgeçilmez bir unsuru olan parlamento müessesesi ancak millî bir devlet yapısı içinde aslî fonksiyonunu kazanabilmektedir Aksi hâlde zararı faydasından çok daha fazla olabilmektedir Meselâ, Birinci Meşrûtiyet meclisindeki azınlık mebuslarının seçildikleri bölgeye muhtariyet istekleri gerçekleşseydi, Osmanlı Devleti yarım asır önce târihe karışır, belki de yerine yeni bir Türk Devleti kurulamazdı
Meşrûtiyet rejimi, ona inananlar tarafından Osmanlı Devletini içinde bulunduğu durumdan kurtarabilecek yegâne çâre olarak görülmekteydi Osmanlı Devleti tedricen dünyâ siyâsetinde ve iktisadiyatındaki ağırlığını kaybetmeye başlamıştı On yedinci yüzyılın sonlarına doğru Batı Avrupa ülkelerinin, sanâyi inkılâbını gerçekleştirip, teknolojik sâhada önemli mesâfeler almaya başlaması üzerine, dünyâ siyâsetindeki ağırlıkları artmaya başladı Sanâyileşme gayretleri içeriden ve dışarıdan çeşitli şekillerde engellenen Osmanlı Devleti, kendisi dışındaki teknolojik gelişmelere yeterince ayak uyduramadı Gerilemesinin esas sebebi din ve kültürü değil, değişen dünyâ şartlarına intibak edememesiydi Harp meydanlarında başgösteren başarısızlıklar neticesinde devletin tekrar eskisi gibi güçlendirilip yenilenmesi çabaları ortaya çıktı Türk târihindeki her ilerici hamle üstten ve idâreci zümreden geldiği gibi, bu husustaki ilk teşebbüsler de pâdişhalar tarafından ele alındı Pâdişahlar tarafından çeşitli kereler ıslahat teşebbüslerinde bulunuldu Genç Osman, Üçüncü Selim, İkinci Mahmud, Abdülmecîd ve Abdülazîz hanların başlattıkları yenilikçi gayretlerin temel vasfı, Osmanlı Devlet müesseselerinin, işleyiş şekillerinin, çağın şartlarına uygun yeni fonksiyonlar kazanarak verimliliklerinin arttırılması oldu Böylece Osmanlı devlet müesseselerinin ortaya çıkan yeni ihtiyaçlara cevap verebilmesi sağlanmak istendi
Ancak her defâsında başlatılan çalışmalar dolaylı ve dolaysız yollardan, dâhilden ve hâriçten gelen baltalamalar sebebiyle akamete uğratıldı Genç Osman ve Üçüncü Selim Hanın Yeniçeri isyanları neticesinde şehit edilmeleri; İkinci Mahmûd Han (1808-1839) devrinde devletin karşılaştığı büyük gâileler; Abdülmecîd Han (1839-1861) devrinde ise ıslahat hareketlerinin hüviyetinin değiştirilmesi ve Abdülazîz Hanın tahttan indirilip şehit edilmesinin altında yatan esas sebep buydu Meselâ Sultan Abdülazîz Han (1861-1876) devrinde alınan borçlarla dünyânın ikinci büyük donanması ve dördüncü büyük kara ordusu kuruldu Alınan paraların yüzde dördü de demiryolu inşâsına harcandı Ordu ve donanması güçlenen Osmanlı Devleti, İngiltere’nin en büyük rakibi olunca; İngilizler, Abdülazîz Hanın şahsında sömürge imparatorluklarının, dünyâ hâkimiyetlerinin yıkılışını görür gibi oldular Bu ordu ve donanma, İngilizler tarafından çevrilen çeşitli entrikalar neticesinde Abdülazîz Hanın şehit edilmesine, Doksanüç Harbinin de ortaya çıkmasına yolaçtı Bu harpte Osmanlı ordusu eridiği gibi, aynı orduya bir daha sâhip olunamaması sebebiyle Mondros’a kadar gelindi Abdülazîz Hanın ordu ve donanma için yaptığı borçlar anormal bir yekün teşkil etmemekle berâber, Doksanüç Harbinin getirdiği ekonomik ve askerî yıkımdan dolayı ödenmesinde çok büyük güçlüklerle karşılaşıldı
Meşrûtiyetin îlânında, azınlıklara eskisinden daha fazla haklar ve imtiyazlar vererek, bunların ve bunların hâmiliğini üstlenmiş olan yabancı devletlerin dostluğunu kazanmak arzusu, önemli rol oynadı Ancak bu durum, azınlıkların devlete daha çok bağlanması yerine bağımsızlık emellerini kuvvetlendirdi Osmanlı Devletinin Hıristiyan tebeaya verdiği lütuf ve imtiyazların hak şeklini alarak geri verilmemesi, Avrupa devletlerinin şaşmaz politikası oldu Osmanlı Devleti zayıfladıkça, yabancı devletlerin azınlıklar üzerindeki tahrik ve teşvikleri arttı Öyle ki, son yüz yıllık devri âdeta bir azınlıklar meselesi asrı olarak geçti Osmanlı Devleti sınırları içinde yaşayan gayri müslimler, bugün birçok medenî devlette bulunan hürriyetten daha fazlasına sâhiptiler Ancak bunun yanında bâzı mükellefiyetleri de vardı Meselâ cizye ve vergi verirlerdi Devletin son zamanlarında karşılaştığı dâhilî meseleler adâletli ve istikrarlı bir idâre sebebiyle değil, parçalanmasında menfaati olan yabancı devletlerin tahrik ve teşvikleri yüzündendir Osmanlı azınlıkları üzerinde her devletin tespit edilmiş bir politikası vardı Fransızlar, Katoliklerin; İngilizler, Protestanların; Ruslar, Ortodoksların hâmiliğini üstlenmişlerdi Katoliklik Fransızlarca, İkinci Mahmûd Han devrinde, Protestanlık da 1850’de İngilizlerce resmî mezhep olarak tanıttırıldı Rusya Balkanlarda, İngiltere Yunanistan ve Doğu Anadolu’da, Fransa, Suriye ve Lübnan’da bölücü faaliyetlere giriştiler Hıristiyan azınlıkları ilk isyâna sevk eden Çar Deli Petro’dur Suriye, Lübnan, Doğu Anadolu, Yukarı Mezopotamya’da açılan ABD, İngiliz ve Fransız okulları, azınlıkları eğiterek milliyetçilik hislerini canlandırdılar Rusya, 1830’lardan îtibâren Balkanlarda önemli bir nüfuz mücâdelesine girişti İngilizler 1870’lerde Midhat Paşanın Tuna Vâliliği sırasında her il ve ilçede açtıkları konsolosluklar vâsıtasıyla Balkan komitacılığını organize ettiler
Osmanlı Devletinde meşrûtiyet konusundaki ilk fikrî faaliyetler, Genç Osmanlılar arasında başladı Ebuzziyâ Tevfik, Ali Suâvî, Nâmık Kemâl, Agâh Efendi, Ziyâ Paşa ve Şinâsî gibi batı kültürüne sâhip şahıslar, meşrûtiyet gelince devletin bütün meselelerinin çözüleceğine dâir bir inanç içindeydiler Devletin, içinde bulunduğu durumdan Batı’daki gibi bir idâre sistemini benimserse kurtulabileceğini zannediyorlardı Batı’daki müesseseleri, kendi târihî gelişimini göz önüne almadan tatbik etmek için çalışıyorlardı
Bu sıralarda Mısırlı Prens Mustafa Fâzıl Paşa, Sadrâzam Fuâd Paşa tarafından verâset haklarından mahrûm edildiği için Paris’e kaçarak Osmanlı Devleti aleyhine çalışmalara başladı Matbûât yoluyla meşrûtiyet mücâdelesine girişmiş olan Genç Osmanlılar Âlî Paşanın baskıları neticesinde yurt dışına kaçarak Mustafa Fâzıl Paşanın çevresinde toplandılar Paris ve Londra’da çıkardıkları gazeteleri, mecmuaları, yabancı devletlerin özel postahâneleri vâsıtasıyla yurda sokarak, meşrûtiyetçi fikirleri yaymağa çalıştılar Ancak Mustafa Fâzıl Paşa, Sultan Abdülazîz Hanın Fransa seyâhati sırasında pâdişahtan özür dileyerek kendisini affettirip İstanbul’a dönünce, desteksiz kalan Genç Osmanlılar, İngiltere ve Fransa tarafından finanse edilmeye başlandılar 1860’lardan başlayarak günümüze gelinceye kadar yurt dışına kaçmak zorunda kalan bütün siyâsî göçmen gruplarının müşterek husûsiyeti, memleketleri aleyhine de olsa, yabancılar tarafından tasvip ve destek görmeleri oldu Genç Osmanlılar ve Jön Türkler, kendileriyle benzer durumda bulunan İtalyan ve Rus ihtilalcilerinin bu açıdan gösterdikleri şahsiyet ve karakter nümûnelerinden mahrum kaldılar
Birinci Meşrûtiyet, Genç Osmanlılardan çok, devlet ricâlinin çalışmaları neticesinde îlân edildi Mütercim Rüşdî Paşa ile Serasker Hüseyin Avni Paşa, hükümdârın yetkilerinin sınırlandırılmasına taraftar olmakla birlikte meşrûtiyete karşıydılar Sadrâzam Midhat Paşa ve Askerî Mektepler Nâzırı Süleymân Paşa ise, meşrûtiyet taraftarıydılar Sultan Abdülazîz Hanın tahttan indirilip, Beşinci Murâd Hanın yerine getirilmesi meşrûtiyetçiler tarafından sevinçle karşılandı Ancak Sultan Abdülazîz Hanın katledildiğini duyan Beşinci Murâd Hanın sinirleri bozuldu Bu sırada vukûa gelen Çerkes Hasan Vak’ası ile Serasker Hüseyin Avni Paşanın öldürülmesi (Bkz Hüseyin Avni Paşa), Midhat Paşa lehine önemli bir gelişme oldu Osmanlı başşehrinde yaşanan bu karışıklıklar ve vahim olaylar arasında İkinci Abdülhamîd Han 31 Ağustos 1876’da pâdişâh oldu 10 Eylül 1876’da okunan Cülûs-ı Hatt-ı Hümâyûnunla Kânûn-ı Esasî’nin hazırlanması için Midhat Paşa başkanlığında bir komisyon teşekkül ettirildi Midhat Paşanın meşrûtiyet taraftarlığı İngiltere’ye olan hayranlığından ve ölünceye kadar sadârette kalmak istemesinden kaynaklanıyordu Hiçbir devletin anayasasını tetkik etmediği gibi Meşrûtiyet idâresi hakkında da esaslı bir fikir sâhibi değildi Başlıca arzusu kurulacak yeni rejimin mîmârı olarak kendisini göstermek ve makam sâhibi olmaktı
Kânun-i Esâsî; on altısı yüksek mülkî memur, onu ulemâdan, ikisi de Ferik (Orgeneral) rütbesinden asker olmak üzere yirmi sekiz kişilik bir komisyon (Bunların ikisi Hıristiyandı) tarafından hazırlandı Komisyonda Ziyâ Paşa ve Nâmık Kemâl de vardır Sadrâzam ve bütün nâzırların pâdişâh tarafından tâyin ve azli, pâdişâha karşı sorumluluğu prensibi eskiden de olduğu gibi Kânûn-i Esasî’de aynen yer aldı Osmanlı vatandaşlarının hakları, memuriyet, âyân ve mebûsan meclislerinin işleyişi, illerin idâresi ayrı ayrı belirtildi Heyet-i Vükelâya (Bakanlar Kuruluna) kânun hükmünde kararnâme çıkarmak yetkisi verildi Pâdişâh istediği zaman meclisi toplayıp, dağıtabilmek hakkına sâhipti Kânûn-ı Esâsî, dar mânâda kuvvetler ayrılığı prensibine yer vermektedir Yasama yetkisinin Meclis-i Umûmî, yürütme yetkisinin Hey’et-i Vükelâ ile berâber kullanılmasına karşılık son söz yine Pâdişâha âitti
Yüz kırk maddeden ibâret olan ön tasarıda Sadrâzamlık makâmı Başvekâlet hâline getirilip, nâzırların seçimi de ona bırakılıyordu Heyet-i Vükelâyı parlamentoya karşı mesul tutarak Pâdişâhlık makâmını tamâmen sembolik bir mevki hâline getiriyordu Taslakta yer alan ve her milletin kendi dillerini resmen kullanabileceklerine dâir bir madde, Midhat Paşanın ısrarlı tutumuna rağmen kaldırılıp, Türkçenin resmî dil olduğu hakkında bir hüküm yer aldı Pâdişâha, siyâsî bakımdan mahzurlu görülenleri sürgün etme yetkisi veren 113 madde, bütün ısrarlara rağmen Midhat Paşa tarafından esas metne dâhil edildi Halbuki bu yetki Tanzimât Fermânı ile kaldırılmıştı, ancak tahta yeni geçen Sultan Abdülhamîd Han, Midhat Paşayı iknâ edemedi Zîrâ Midhat Paşa, ölene kadar iktidarda kalacağını zannediyordu Böylece kendi rakiplerini ve muhâlif olanları sürebilecekti Midhat Paşa, Pâdişâhın nüfuzunu ortadan kaldırmak için Kânûn-ı Esâsî’yi Avrupa’nın büyük devletlerinin müşterek kefâleti altına koydurmak istemişse de bu son derece dehşet verici madde çıkartıldı Midhat Paşa, buna mâni olamadığı için, Nâmık Kemâl ve Ziyâ Paşa başta olmak üzere hayli tenkit edildi Nâmık Kemâl; “Biz böyle pejmürde bir anayasayı kabul etmeyiz Taslak ya aynen kabul edilmeli veya meşrûtiyetten vazgeçilmelidir” diyordu
O sırada toplanan Tersâne Konferansındaki İngiliz delegesi ve Hindistan Vâlisi Lord Salisbury, yeni rejim hazırlığı için Bâbıâlî’yi tebrike geldi Kânûn-ı Esâsî 23 Aralık 1876’da Çorluluzâde Mahmûd Celâleddîn Paşa tarafından ulemâ, askerî erkan, eski ve yeni vekiller, azınlık cemâat reisleri önünde Bâyezid Meydanında okundu Toplar atılarak Kânûn-ı Esâsî îlân olundu Hâriciye Nâzırı Safvet Paşa, yabancı devlet elçilerine Kânûn-ı Esâsî’yi îzâh etti
Meşrûtiyetin mîmârı sayılan Midhat Paşa, meclisin açılışından önce, 5 Şubat 1876’da sözü geçen 113maddeye dayanılarak sürgün edildi Sadrâzamlığı esnâsında Bosna-Hersek eyâletinde başlayan Hıristiyan isyânını durdurmak için Türk bayrağındaki ay-yıldızın yanına haç ilâve edilmesini emretmiş ve tatbik ettirmişti Ancak isyan durmadığı gibi Müslümanlar da müteessir olmuşlardı İktidar hırsıyla “Âl-i Osman olur da neden Âl-i Midhat olmasın!” diyerek Hıristiyan ve Müslüman gönüllülerden müteşekkil, kendi şahsına bağlı asker ocağı kurdurup, İstanbul sokaklarında nümâyişler yaptırıyordu Bunu duyan Nâmık Kemâl ve Ziyâ Paşa onu desteklemekten vazgeçti Pâdişâhın aleyhinde çeşitli yerlerde ve huzurunda söylediği sözler neticesinde sabrı taşan Abdülhamîd Han, İzzeddin Vapuruyla, yanına beş yüz altın vererek onu İtalya’ya gönderdi
19 Mart 1877 senesinde Meclis-i Mebûsan büyük bir merâsimle açıldı Dârülfünûn (Üniversite) için yapılan binâ, ilk Osmanlı parlamentosuna tahsis edildi Meclisi bizzât İkinci Abdülhamîd Han açtı Pâdişâhın nutkunu Mâbeyn Başkâtibi Küçük Saîd Bey okudu Mısır, Romanya, Sırbistan, Karadağ, Necd, Umman gibi kendi iç idârelerinde muhtar eyâletler dışındaki yerlerden milletvekilleri iki dereceli bir seçimle parlamentoya girdi Ahmed Vefik Paşa, ilk Meclis Reisi oldu Meclisin, hükûmeti düşürme yetkisi yoktu Birinci Meşrûtiyetin Osmanlı parlamentosunda ana dili Türkçe olan milletvekili sayısı % 50’yi bulmuyordu Rum, Bulgar, Romen, Ermeni, Yahûdî, Sırp gibi gayri müslim milletvekilleri olduğu gibi, Müslüman fakat Türk olmayan ayrılıkçı milletvekilleri de vardı Bunlardan Rum, Ermeni Patriki Narses, Rus Çarına başvurarak Doğu Anadolu’da bağımsız bir Ermenistan Devletinin kurulması için yardım yapılmasını isteyebiliyordu Türk milletvekilleri de müsbet bir icraat ortaya koyamıyorlardı Bunun üzerine İkinci Abdülhamîd Han, 13 Şubat 1878’de Meclis-i Mebûsan’ı süresiz olarak tâtil etti Böylece, Birinci Meşrûtiyet 1 yıl 1 ay 21 gün sürmüş oldu Fakat Doksanüç Anayasası kaldırılmadı Milletvekillerinin görevleri sona ermesine rağmen, âyân üyelerinin (senatörlerin) görevlerine son verilmedi Âyân üyeleri, hayatları boyunca “Âyân Üyesi” ünvânını taşıdılar Bunlardan üç kişi, 1908’e kadar hayatta kalabilmiş ve 1908 İkinci Meşrûtiyet parlamentosuna dâhil edilmişlerdi
Meşrûtiyetin ikinci defâ îlân edilip süresiz tâtile giren Meclis-i Mebûsanın yeniden toplanması için ilk faaliyet İttihad-ı Osmânî ismiyle birkaç kişi arasında kurulan bir cemiyet tarafından başlatıldı Bu cemiyet daha sonra İttihat ve Terakkî ismini aldı 1885’te ismini duyuran cemiyetin fikirleri; Mülkiye, Harbiye ve Tıbbiye talebeleri arasında yayılmaya başladı Hükûmete ve Pâdişâha muhâlif olan bu hareket, haber alınarak dağıtıldı Sıkı şekilde tâkip edilmeye başlanınca cemiyet üyelerinin büyük bir kısmı yurt dışına kaçtı Paris, Napoli, Cenevre ve Londra’da çıkardıkları gazete ve dergilerde hükûmet aleyhine, Meşrûtiyetin îlânı lehine yazılar yazıp, bunları yurda gizlice sokmaya başladılar Fransız İhtilâlinin yüzüncü yıldönümünü kutlama merâsimleri dolayısıyla Paris’e giden Ahmed Rızâ da orada kalarak Jön Türk hareketinin liderliğini ele aldı Çıkardığı Meşveret Gazetesi’nde ve saraya yazdığı layihalarda o da meşrûtiyet, hürriyet kavramını işlemeye başladı Ancak Jön Türklerin yurtdışı yayınları tenkit ve temennilerden ibâret kaldı Osmanlı Devletinin sosyal ve ekonomik temellerine dâir araştırma ve yayın faaliyetinde bulunamadılar
Jön Türkler yurda döndüklerinde hiçbirisi tecrübe ve tetkik sâhibi olmak hüviyetini taşımıyorlardı Ülkenin ve çağın sosyal, siyâsî şartlarından habersiz, gerekli fikir olgunluğundan mahrumdular
İttihat ve Terakki Cemiyeti ilk kongresini 1902’de Paris’te yaptı Kongreye İttihat ve Terakkî üyeleri Prens Sabahaddîn ve taraftarları, Sırp, Bulgar ve Ermeni komitacı reisleri katıldılar Oy çokluğu ile alınan kararların en önemlileri Meşrûtiyetin îlânı için iş birliği yapmak ve Osmanlı Devletinde milliyetlere göre mahallî muhtâriyetlerin kurulmasını sağlamak gibi hususlar teşkil ediyordu Ahmed Rızâ ile Prens Sabahaddîn arasında kongrede ortaya çıkan anlaşmazlık her ikisinin bir araya geldiği ilk ve son kongre olmasına sebep oldu
Ahmed Rızâ, Meşrûtiyetin îlânı için yabancı devletlerin müdâhalesi fikrini reddederken Teşebbüs-i Şahsî ve Adem-i Merkeziyetçi fikirleriyle meşhur Prens Sabahaddîn bunu savunuyordu Yine bu kongrede hâtırât yazılmaması, bu işin teşekkül ettirilecek bir heyet tarafından yapılacağı karara bağlanmış ancak, bu heyet teşekkül ettirilmemiştir Cemiyetin gizliliği prensip edinmesi ve heyetin de teşekkül ettirilmemesi sebebiyle 1908 öncesine âit İttihat Terakki hakkındaki belgelerin sayısı çok azdır Almanya 1898’den îtibâren Meşrûtiyet idâresi için İttihat ve Terakkî hareketine gizlice yardım etmeye başladı İttihatçılar kendi aralarında İngiliz ve Alman yanlısı diye ikiye ayrılmaya başladılar Fakat bu ihtilaf Meşrûtiyete kadar pek önemli bir mesele olmadı
Sultan İkinci Abdülhamîd Han sarayda bir heyet teşekkül ettirerek, Türklerin hâkimiyetinde olan bir meclis yapısına müsâit yeni bir anayasa hazırlattırıp, tatbik ettirmeyi düşünüyordu Ancak buna fırsat kalmadan dağa çıkan üçüncü ordu subaylarından, Enver ve Niyâzi Beylerin başlattığı hareket sonucunda Ferizovik, Selanik ve Manastır’da 20 Temmuz 1908’de Meşrûtiyet îlân edildi Bunun üzerine Sultan Abdülhamîd Han 23 Temmuz 1908’de Kânûn-ı Esâsî’yi tekrar yürürlüğe koymak zorunda kaldı Rumeli’de büyük gösterilerle îlân edilen Meşrûtiyet, İstanbul gazetelerinde ehemmiyetsiz bir haber olarak yer aldı Saraydan vilâyetlere gönderilen bir emirnâme ile Kânûn-ı Esâsî’nin yürürlüğe girdiği belirtilerek Birinci Meşrûtiyet meclisinin kabul ettiği seçim kânunu mûcibince seçimlerin yapılarak mebusların İstanbul’a gelmesi istendi İkinci Meşrûtiyet bir fikir ve doktrin hareketi değildi Osmanlı Devletinin içinde bulunduğu şartlara göre Meşrûtiyet geldikten sonra ne yapılacağını kimse bilmiyordu ve tesbit etmek gereği de duyulmamıştır İttihat ve Terakkî hareketinin ise kendine âit bir lideri, programı ve fikri yoktu Meşrûtiyetten önceki gizliliğini sonra da devâm ettirdiği için ortaya çıkan otorite boşluğu anarşi ve cinâyetlere yol açtı İttihatçılar yeni kurulan hükûmette vazîfe almayıp, vaziyeti kontrol altında tutmaya çalıştılar Sultan İkinci Abdülhamîd Hanın dönemine büyük bir tepki olarak eski rejimin adamları üç sene içinde tasfiye edildiler Sultan İkinci Abdülhamîd Han muhâliflerini maaşla merkezden uzaklaştırırken, İttihatçılar sûikast tertipleyerek öldürmeye başladılar
İkinci Meşrûtiyetten bir şeyler bekleyenler, beklediklerini bulamadılar Îlân edilen umûmî afla yurda dönen Jön Türkler ve dağlardan silâhlarını bırakarak inen komitacıların da katıldığı sun’î kardeşlik havası fazla sürmedi 17 Aralık 1908’de toplanan Meclis-i Mebûsandaki azınlık mebusları ekseriyette olup, meclis, Birinci Meşrûtiyet meclisi gibi azınlıkların mücâdele sâhası hâline geldi Balkanlarda, Osmanlı Devletine başkaldıran altı Bulgar çete reisi, Sandasky de dâhil olmak üzere mebus seçildiler Sason İsyânı tertipcilerinden Ermeni Komitası Reisi Hamporsam Boyacıyan ve Damadyan, Kozan Mebusu oldular Balkan Harbinde dünyâ askerlik târihinin en son kale müdâfilerinden Hasan Rızâ Paşayı İşkodra Muhârebesinde arkadan vuran ve Sultan İkinci Abdülhamîd Hanın hallini bildirmeye memur dört kişiden biri olan, Arnavut Draç Mebusu Esad Toptanî ise meclisin ateşli hatipleri arasındaydı 266 mebustan sâdece 137’si Türk’tü
31 Mart Vak’asından sonra Kânûn-ı Esâsî’de çok büyük değişiklikler yapılarak pâdişâhın yasama ve yürütme yetkileri önemli ölçüde sınırlandırıldı Veto yetkisi kaldırılarak, nâzırlar parlamentoya karşı mesul duruma getirildi Bundan sonra pâdişâhlık makâmı hilâfet ve saltanatın kaldırılışına kadar sembolik yetkileri olan bir mevkî hâline geldi Sultan Beşinci Mehmed Reşâd, meşrûtiyet rejimi içinde tahta geçip, bu dönemde ayrılan tek pâdişâh oldu

1 Meşrutiyet
Vikipedi, özgür ansiklopedi

Birinci Meşrutiyet, Osmanlı Devleti'nde 1876 yılında ilan edilen anayasal yönetime denir I Meşrutiyet biçimindede yazılır

Meşrutiyeti Hazırlayan Koşullar
Osmanlı Devleti bir imparatorluktu ve mutlak egemenliği esas alan padişahlıkla yönetiliyordu Bu yönetim biçiminin yasal temelleri Fatih Kanunnamesi’ne dayanıyordu Güçlü bir imparatorluk olan Osmanlı Devleti, zamanla gücünü yitirince başta ekonomik sorunlar olmak üzere çeşitli sorunlarla karşı karşıya kaldı Bu durum, devlet ileri gelenlerini yönetim biçiminde reformlar yapmak zorunda bıraktı
Osmanlı Devleti’nin ekonomik sorunları, 17 yüzyıldan itibaren toprak kaybetmesi ve sürekli bütçe açığı vermesiyle başladı Avrupa devletleriyle imzalanan serbest ticaret antlaşmalarıyla ülkeye giren mallardan düşük gümrük vergileri alınıyordu Bu hem devletin gelirlerini azaltmış hem de yerli sanayinin gerilemesine yol açmıştı Ekonomik sıkıntıların yanı sıra, özellikle 1789 Fransız Devrimi'nin etkisiyle yayılan özgürlükçü düşünceler ve ulusçuluk akımı, Osmanlı İmparatorluğu’nu da sarstı Balkanlar'da 19 yüzyılda bağımsızlık talebiyle ayaklanmalar çıktı Balkanlar'da ve Ortadoğu’da çıkar çatışmaları içindeki Avrupa devletleri ile Çarlık Rusya'sı da zaman zaman bu hareketleri desteklediler Osmanlı sınırları içindeki Müslüman olmayan halkların durumlarının düzeltilmesi gerekçesiyle Osmanlı Devleti’ni reformlar yapmaya zorladılar 1839’daki Tanzimat Fermanı ile 1856’daki Islahat Fermanı’nın ilanları bu tür koşullarda gerçekleşti
Öte yandan 1860’larda bir aydın hareketi olarak Yeni Osmanlılar ortaya çıktı Namık Kemal ve Ziya Paşa gibi aydınlar, Avrupa ülkelerindeki anayasal monarşilerden etkilenerek Osmanlı Devleti’nin meşrutiyetle yönetilmesi gerektiğini savundular Osmanlı Devleti, 1850’lerden itibaren dış borç almaya başlamıştı ve 1870’lere gelindiğinde devlet hem ekonomik hem de siyasal bunalıma sürüklenmişti Bu bunalım sırasında Mithat Paşa ve arkadaşları 30 Mayıs 1876'da Abdülaziz'i tahttan indirerek yerine V Murat'ı geçirdiler Ne var ki, V Murat aydınların ve ilerici devlet adamlarının istediği reformları yapabilecek biri değildi Bunun üzerine V Murat da tahttan indirildi ve yerine II Abdülhamit padişah oldu

Meşrutiyetin İlanı
Abdülhamit tahta çıktığında Balkanlar’da ayaklanmalar başlamış, Çarlık Rusya'sı Osmanlılara bir ültimatom vermişti Büyük Avrupa devletlerinin İstanbul’da toplanan bir konferansta Balkan sorununu tartıştıkları ve Osmanlı Devletinden reformlar yapmasını istedikleri sırada, II Abdülhamit siyasal bir manevrayla 23 Aralık 1876'da Kanun-i Esasi’yi (anayasa) ilan etti Böylece meşruti yönetime geçilmiş oluyordu
1876 Anayasası olarak da bilinen Kanun-i Esasi, aslında padişahın egemenlik haklarına bir kısıtlama getirmiyordu Yürütme yetkisini tümüyle elinde tutan padişah, sadrazam ve vekilleri (bakanları) istediği gibi atayıp görevden alabiliyordu Meclisin vekiller üzerinde denetim yetkisi yoktu Padişah, istediğinde meclisi kapatma ve yeniden seçimlere götürme yetkisine de sahipti Ayrıca padişah, "kamu yararı için" gerekli gördüğü kişileri sürgüne gönderebilirdi
Kanun-i Esasi uyarınca iki kanatlı bir parlamento oluşturuldu Üyeleri seçim yoluyla belirlenen meclise Meclis-i Mebusan, üyeleri atama yoluyla belirlenen meclise de Âyan Meclisi deniyordu İki meclisin oluşturduğu parlamento Meclis-i Umumi (Genel Meclis) olarak adlandırılmıştı Âyan Meclisi'nin başkan ve üyeleri doğrudan padişah tarafından atanıyordu Anayasaya göre Genel Meclis padişahın buyruğuyla kasımda açılıyor, mart başında çalışmalarını tamamlıyordu

Meşrutiyetin Askıya Alınması
II Abdülhamid iç ve dış baskılar yüzünden meşrutiyeti ilan etmiş ve Mithat Paşa'yı sadrazam yapmıştı Bundan dolayı ilk işi de, meşrutiyetin mimarı Mithat Paşa’yı sürgüne göndermek oldu Ardından 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nı gerekçe göstererek Haziran 1878’de Meclis-i Mebusan’ın çalışmalarını durdurdu Ocak 1878'de meclisi yeniden topladıysa da kendisine mecliste yöneltilen eleştiriler üzerine 13 Şubat 1878'de meclisi kapattı Ama hiçbir işlevi olmayan Âyan Meclisi'ne dokunmadı Birinci Meşrutiyet böylece sona erdi

Otuzbir Mart VakasıMeşrutiyetin muhâfazası için Selanik’ten İstanbul’a getirilen Avcı taburlarının 13 Nisan 1909’da çıkardığı isyan Rûmî takvimle 31 Mart 1325’te çıktığı için Otuzbir Mart Hadisesi denilmektedir İsyânın sonucunda Sultan Abdülhamîd Han tahttan indirilmiş ve meşrutiyet örfîleşmiştirBu vak’anın tertip edilişi, teşvik edicileri bu güne kadar kesin olarak ortaya konamamıştır Ancak Sultan İkinci Abdülhamîd Hanın hiçbir ilgisi olmadığı kesindir Bununla berâber Otuzbir Mart Vak’asının umûmî sebepleri târihçiler tarafından şöyle sıralanmaktadır:
1 Meşrutiyetin îlânından o güne kadar geçen zamanda İttihat ve Terakki Cemiyetinin baskısı ile güvensiz, karışık bir durumun ortaya çıkması
2 Rum, Ermeni vb gibi toplulukların istiklâl kazanıp, millî devletlerini kurmak için büyük engel olarak gördükleri Sultan Abdülhamîd Handan kurtulmak istemeleri
3 5 ekimde Ferdinand’ın Bulgaristan’da istiklâlini îlân etmesi Bir gün sonra Avusturya-Macaristan İmparatorluğunun Bosna ve Hersek eyâletlerini ilhak etmesi Girit halkının Yunanistan’a bağlandıklarını bildirmesi Adakale’nin Avusturya askerleri tarafından işgal edilmesi, Hükûmetin ve onu tesir altında tutan İttihat ve Terakkînin bu hâdiseler karşısında âciz kalıp, bir şey yapamaması
4 İkinci ordu subaylarının askerlerin ibâdet yapmalarına, tâlim ve eğitimi ileri sürerek mâni olmaları
5 İttihat ve Terakkî Cemiyetinin İstanbul’da tertip ettiği siyâsî cinâyetler sonucunda hükümetin kâtilleri yakalamada âciz kalması
6 Hükümetlerin istifâsı ile siyâsî buhrânın devam etmesi İttihat ve Terakkinin hükümete müdâhale etmesi
7 Basından sansür kalkınca herkesin istediğini yazmaya başlayıp karşılıklı ithamların ileri boyutlara varması Sultan Abdülhamîd Han zamânında bulunmayan Derviş Vahdetî’nin çıkardığı Volkan gazetesi gibi basın organlarının halkı tahrik etmesi Azınlık gazetelerinin millî maksatlarını ortaya dökmesi
8 İttihat ve Terakkînin baskısıyla ordu ve devlet idâresinde keyfî olarak yapılan tasfiye
9 Vak’adan üç gün önce İttihatçı zâbitlerin askerlerine; “Hocalarla kat’iyyen görüşmeyeceksiniz! Askerlikte diyânet meselesi aranmaz! Pâdişâh ve efrâd-ı ahâli İttihat Terakki Cemiyetinin elindedir!” telkinlerinde bulunmaları
10 İttihat ve Terakki ileri gelenlerinin mason olduklarının halk arasında yayılması <>Tertip edilişi hâlen karanlık olan Otuzbir Mart Vak’asının öncesindeki olaylarla vak’anın ortaya çıkışı ve neticeleri de şöyledir:
İttihat ve Terakki Partisi önderleri meşrutiyetin îlânından sonra kurulan Said Paşa hükümetine iştirâk etmediler Partili olan küçük rütbeli subaylar, genç ve tecrübesiz oldukları için hükümette vazife almaktan çekindiler Tanin gazetesinde Hüseyin Cahid (Yalçın) sorumluluk altına girilmemesi gerektiğini yazdı Kabîneye girilmeyip iktidar Said Paşa hükümetine bırakıldı Daha sonraki yıllarda bu eksiklerini tamamlamak için İttihatçıların nâzır yardımcılıklarına getirilme çalışmaları ortaya çıktı Böylece hem iktidârı almıyorlar, hem de diledikleri gibi müdâhale ediyorlardı Selanik merkezî kısmı İstanbul’a nakledildi Hükümet ve devleti kontrol için Talat, Enver, Midhat, Şükrü, Hayri, Habib, Dr Nâzım, Bahaeddin Şâkir ve İsmail Hakkı beyler İstanbul’a gönderildiler
Meşrutiyeti îlân ettiren İttihatçıların meşrûtiyetten sonra idâreyi bizzat ele almamaları ancak, hükümet işlerine de sık sık müdâhale etmeleri sebebiyle ülkede tedricen bir iktidar boşluğu doğmaya başladı Pâdişâhın da devlet işlerinden uzak tutulması, meşrûtiyetten sonra devletin otorite buhranına düşmesine yolaçtı Müesseselerde ortaya çıkan başıboşluk ve otoriter bir gücün mevcut olmayışı isyanlara müsâit bir zemin doğurmaya başladı
4 Ağustosta nâzır tâyini meselesinde çıkan bir ihtilâf neticesinde Said Paşa kabînesi istifâ etti Yerine Sultan Abdülhamîd Hanın; “O diktatör olmak ister” diye bahsettiği Kâmil Paşa sadrâzam oldu Kâmil Paşa, Nâzım Paşayı Harbiye nâzırlığına getirdi 24 eylülde İttihat Terakkiye muhâlif olarak kurulan Ahrar Fırkası, Türk siyâsî târihinin ikinci partisi oldu Fırkanın ileri gelenlerinden çoğu Türk asıllı olmayıp kurucuları arasında Celâleddin Ârif, Nihat Reşad (Belger), İsmail Kemal, Ahmed Samim ve Prens Sabahaddin gibi şahsiyetler vardı Bünyesinde meşrutiyet aleyhtarı kimseleri ve daha sonra ikinci meşrûtiyet meclisinde yer alan Hıristiyan mebusları topladı
Meşrûtiyetin îlânından sonra toplanacak meclis için yapılacak seçimler, çeşitli kesimlerin birbirlerini karşılıklı suçlamalarına yolaçtı Seçim kampanyasının Bosna-Hersek’te de yürütülmesini protesto eden Avusturya, 5 ekimde Bosna-Hersek’i işgâl etti Aynı gün Bulgaristan bağımsızlığını, Girit de Yunanistan’a katıldığını îlân etti Ülkede seçimlerle berâber gelen karışıklıklar ve dışarıda karşılaşılan bu gibi felâketler, meşrûtiyete bağlanan ümitleri söndürdü İttihat ve Terakkinin îtibârı zayıflamaya başlayınca da güçlenen muhalefeti ezmek için düzenlenmiş fâili meçhul sûikastler ortaya çıktı 19 Ekimde Selanik’te Üçüncü Orduya bağlı avcı taburları meşrûtiyetin muhâfazasını ve şehrin güvenliğini sağlamak için İstanbul’a getirildi
Meşrûtiyetten sonra İttihatçıların baskısıyla orduda alaylı subaylar ve memurlar arasında yapılan tasfiyeler gayr-i memnunların sayısını arttırarak huzursuzlukları şiddetlendirdi Matbuattan sansür kaldırıldığı için Serbestî, Mîzân, Tanin ve Volkan gibi gazetelerde alaylı-mektepli subay ayrımına dâir başlayan sert ve tahrikçi üsluptaki yazılar, subayların birbirleriyle ve erlerle arasının giderek açılmasına sebep oldu Volkan gazetesinde Derviş Vahdetî, İttihatçı subayların erler arasında dîne karşı takındıkları menfî tutumları istismâr ederek orduyu ve halkı isyana teşvik ediyordu 2 aralıkta daha önce Manastır Postanesinden çıkarken vurulan Şemsi Paşanın akrabâsı İsmail Mâhir Paşa, Sultanahmed Meydanında öldürüldü Kâtil, kaçmayı başardı Önceden beri devam etmekte olan bu gibi suikastler halkta Balkan komitacılığı usûlündeki cinâyetlerin devam edeceğine dair bir inanç uyandırıyordu 17 Aralıkta toplanan mecliste İttihatçılar ekseriyeti sağladılar
Hükümet Avcı taburları ile hiç meşgul olmadığı gibi İstanbul’un inzibatı avcı taburu çavuşlarının emrine tâbi kılındı Bunların İstanbul’da eğlence hayâtına dalmaları yüzünden askerlikle alâkaları kesilmeye başladı Subaylarının önemli bir kısmının da izne ayrılması ile iyice başsız ve disiplinsiz kalan bu taburlar, içeriden ve dışarıdan tahrik edilmeye başladılar Bu sırada Enver Bey Berlin’e, Ali Fuad Bey Viyana’ya, Fethi Bey Paris’e ve Hâfız Hakkı Bey de Roma’ya ataşemiliter olarak tâyin edildiler Harbiye Nâzırı NâzımPaşa da ordu içinde İttihat ve Terakkiye karşı bir grup kurmaya çalışıyordu Prens Sabahattin, Hukuk-ı Beşer gazetesinde yazdığı yazılarla pâdişâh Abdülhamîd Hanın tahtta kalışına karşı çıkıp, İttihatçıların meşrûtiyetten sonra da gizliliklerini sürdürmelerine muhâlefet ediyordu
Sadrâzam KâmilPaşa da İttihatçıların baskısından kurtulmak istiyordu Avcı taburlarını Yanya civârında isyan eden Yunan çetelerine karşı göndermek istedi Buna muhâlefet eden İttihat ve Terakki, meclisteki çoğunluğuna dayanarak gıyabında yapılan bir gensoru ile Kâmil Paşayı düşürdü Abdülhamîd Han meclisin kararına uyarak Kâmil Paşanın istifâsını kabul etti ve yerine Hüseyin Hilmi Paşayı 14 Ocakta sadrazamlığa getirdi Kâmil Paşa bundan sonra muhalefetle işbirliği yapmaya başladı
23 Ocak 1909’da Harbiye Mektebinde çıkan bir karışıklık sonucunda altmış talebe atıldı 6 Şubatta da Derviş Vahdetî tarafından İttihad-ı Muhammedî Cemiyeti kuruldu Derviş Vahdetî, Volkan gazetesindeki tahrik edici yazılarından birinde, pâdişâha seslenerek; “Meşrutiyeti ilgâ ve meclisi kapatmak elinizdedir” diye yazıyor ve askerlerin ve ordunun büyük bir kısmının, kurduğu cemiyetin üyesi olduğunu iddiâ ediyordu Bu sırada Harbiye nezâreti yayınladığı bir genelgeyle ordunun siyâsetle uğraşmasını yasakladı Medrese talebelerinin imtihan edilmesiyle alakalı bir kânun teklifiyse bunların nümâyişine sebep oldu İstanbul’da durum iyice bozulmuştu 7 Nisanda Serbestî gazetesi başyazarı Hasan Fehmi, fâili meçhul kişilerce öldürüldü 13 Nisanda ise dördüncü avcı taburuna bağlı askerler gece yarısı saat 0400’da isyân ederek subaylarını hapsettiler Ayasofya’daki Meclis-i Mebusan önüne gelerek burada toplanmaya başladılar Derviş Vahdetî ve arkadaşları da aralarındaydı Tanin ve Şûrâ-i Ümmet gazetelerinin idârehâneleri tahrip edildi Adliye Nâzırı Nâzım Paşa, AhmedRızâ zannedilerek, Lazıkiye Mebusu Emir Arslan da Hüseyin Câhit zannedilerek öldürüldüler
İsyan meşrû gerekçelerden, kuvvetli önderlerle idârecilerden, güçlü destekten mahrum ve baştan tecrid edilmiş bir şekilde başladıHareketin başında az veya çok tanınmış birisi yoktu İsyanın en önde gelen siması Hamdi Çavuştu Halk tamâmen ayaklanmanın dışında kaldı Yüksek seviyede din adamları ayaklanmada yer almadıkları gibi, başında çavuşların bulunduğu bu isyanı tenkit ettiler İlim adamlarından müteşekkil olan Cemiyet-iİlmiye ve siyâsî teşekküllerin aralarında birleşerek meydana getirdikleri Hey’et-i müttefika-i Osmaniye teşkilâtları meşrûtiyete sadâkatlerini beyan ederek isyâna karşı çıktılar
Abdülhamîd Han isyânı Hüseyin Hilmi Paşanın gönderdiği bir telgraf sonucunda öğrendi O zaman telefon olmadığı için meclisteki telgraf merkeziyle isyânın mâhiyetini ve âsilerin taleplerini öğrenmeye çalıştı İsyancılar Mebusan Meclisine gönderdikleri tezkirede Sadrâzam Hüseyin Hilmi Paşanın görevden azlini ve Nâzım Paşanın Harbiye nâzırı olmasını, alaylı subaylardan daha önce tasfiye edilenlerin orduya geri alınmasını istiyordu
Pâdişâh bunun üzerine Hüseyin Hilmi Paşayı sadrâzamlıktan aldı Ancak yerine Tevfik Paşayı sadrâzam, Müşir Ethem Paşayı Harbiye nâzırı yaptı Mâbeyn başkâtibi Cevad Beyi isyancılara göndererek isteklerinin kabûl edildiğini, vazgeçerlerse affedileceklerini bir hatt-ı hümâyûnla bildirdi Bunun üzerine isyancılar yatışarak dağıldılar Ertesi gün tahrikler sonucu tekrar toplandılar Ancak bu sefer de Gâzi Osman Paşa gönderildi Paşanın nasîhat etmesinden sonra dağıldılar
İsyan esnâsında dâireler kapandı ve İttihat ve Terakki Merkez-i Umûmî mensupları Selânik’e kaçtılar Hüseyin Câhid, Suriyeli meşhur bir Hıristiyan âile olan Mutranların evine, oradan da Rus elçiliğine sığındı Dr Nâzım, Vefâ da Münir Beyin nezdinde mahfuz kalıp, oradan Selanik’e kaçtı, Ahmed Rıza, topçu subayı Süleyman Remzi Beyin delâletiyle Şehzadebaşı’nda Ali Beyin evinde gizlendi Bahaeddin Şâkir ise Fransız sefâret memuru Mösyö Roe’nin evinde saklanıp, sonra Hareket ordusuna katıldı
Ancak, isyânın Rumeli’deki yankısı çok büyük oldu İsmâil Canbolat; “Meşrutiyet mahvoldu” diye telgrafla Selanik’e isyânı haber verdi Hâdiseyi kimin hazırladığı belli olmadığı içinAbdülhamîd Han, boy hedefi oldu İttihat ve Terakki merkez ve şûbelerinden saraya tehdit telgrafları yağmaya başladı Bir günde 67 telgraf geldi Üçüncü Ordu mensubu askerlerle gönüllü Bulgar, Sırp, Yunan, Arnavut ve Karadağ çetecilerinden müteşekkil bir ordu kuruldu Edirne’deki İkinci Ordu ile de temasa geçilip, bunların katılması sağlandı Trenlerle İstanbul’a sevkedilen bu orduya “Hareket Ordusu” denildi Ordunun başına önceHüseyin Hüsnü Paşa geçmişse de, komutanlığa daha sonra Mahmûd Şevket Paşa getirildi Orduya, Hadımköy’e geldiğinde Şevket Turgut Paşa komutasındaki Trakya gönüllüleri de iştirâk etti Askerlerin büyük bir kısmı gerçek durumdan haberdâr olmayıp, pâdişâhı kurtarmaya geldiklerini zannediyorlardı
Pâdişâha sâdık bâzı paşalar saraya gelerek Yıldız ve civârındaki birliklerin Hareket ordusu çapulcularına karşı kullanılması için izin istediler Abdülhamîd Han, yalnız pâdişâh değil, aynı zamanda halîfe olduğunu, otuz üç senedir aslâ kan dökmediğini belirttikten sonra; “Tüfekçilerin silahları toplansın Kimse silah atmasın, Müslümanı Müslümana kırdırmam” diyerek bunu reddetti Kuvveti olmasına rağmen büyük fitne çıkmaması için bunun kullanılmasına izin vermedi İttihatçıların önde gelen simalarından Tahsin Bey (Uzer) hatıralarında; “Sultan basiretli davranıp askerler arasında kan dökülmesine meydan vermedi” demektedir Emre rağmen bâzı direnmeler oldu ise de, şehir Hareket ordusunca bir günde ele geçirildi ve sıkıyönetim îlân edildi (25 Nisan 1909)
Hareket Ordusu İstanbul’a gelince önce Yıldız Sarayı muhâsara edildi Muhâsaradan önce İngiliz, Rus ve Fransız elçilerinin yaptığı yardım teklifi Abdülhamîd Han tarafından reddedildi Saray muhafızlarının silahları toplanıp Hareket ordusuna teslim edildi Saray ve civârını besleyen büyük mutfakların ateşleri söndürüldüğü için Sultan ve maiyeti aç bırakıldı Kendilerine bir miktar tayın ekmeği gönderildi
27 Nisanda Said Paşa başkanlığında toplanan mecliste Hareket ordusu lehine bir beyannâme okunduktan sonra Abdülhamîd Hanın hal’ine, Mehmed Reşad’ın pâdişâhlığına karar verildi Elmalılı Hamdi (Yazır) tarafından hal’ için hazırlanan müsveddeye îtiraz eden fetvâ emini Hacı Nûreddin Efendi; “Hâl’de şeâmet vardır, Sultan Azîz hal’ edildi, başımıza 93 Harbi faciası geldi” diyerek imzâlamak istemedi Ancak İstanbul mebusu Âsım Efendinin “Hal’ edilmekten başka çâre yoktur Hal’edemezlerse öldürürler” deyince mecbûren imzâladı Yeni şeyhülislâm Ziyâeddin Efendi tarafından müsveddeye son şekli verilip, hal’ veya ferâgati meclise bırakıldı Meclis hal’i kabul etti Bundan sonra hazırlanan iki heyetten birisi Dolmabahçe Sarayına diğeri de Yıldız’a gönderildi
Dolmabahçe’ye giden hey’ette Bolulu Habib, Toygarlı Hâlid ve Kadıköylü Fehmi isminde Hareket ordusu veİttihat ve Terakki mensubu küçük rütbeli üç subay vardı Reşad Hana pâdişâhlığını tebliğ ettiler ve daha sonra tahta geçiş merâsimi icrâ edildi
Yıldız’a Sultan Abdülhamîd Hana hal’ini tebliğ için gönderilen hey’etin teşekkül tarzı ise Türk târihinin en yüz kızartıcı hâdiselerinden birisi oldu Bütün Osmanlı tebeasını temsil etmesi gerektiği iddiası ile teşekkül olunan heyette tek bir Türk yoktu Bunlar Emanuel Karasso, Esat Toptanî, Aram Efendi ve pâdişâhın uzun seneler yâverliğini yapmış olan katışık soydan Ârif Hikmet Paşa idiler Padişah hal’ kararını tebliğe gelenlerin kimler olduğunu mâbeyn başkâtibi Cevad Beye sorup öğrenince; “Bir Türk pâdişâhına, İslâm halîfesine hal’ kararını bildirmek için bir Yahûdî, bir Ermeni, bir Arnavut ve bir nankörden başkasını bulamadılar mı!” demekten kendini alamamıştır Kararın tebliğinden sonra artık Çırağan Sarayında oturmak istediğini söylemiş ancak kabul edilmeyerek kırk sekiz saat içinde mâiyyetiyle berâber Selanik’e gönderilmiş, burada Alatini Köşküne hapsedilmiştir
Abdülhamîd Hanın Yıldız’dan uzaklaştırılmasından sonra saraydaki mevcut elmas, inci gibi mücevherler, değeri milyarları bulan târihî kıymetler, sandıklar içinde Harbiye nezâreti dış kapısı yanındaki iki binânın alt katlarına yerleştirildi Ancak daha sonra mühürlü kapılar İttihatçılar tarafından açılarak bunlar yağma edildi ve bu tecâvüz sebebiyle de hiç kimseye mesuliyet yüklenemediği gibi suçlular da tespit edilemedi
Hadiseden sonra kurulan Dîvân-ı Harp, isyancılardan 56 kişiyi îdâma mahkûm etti Derviş Vahdetî de bunlar arasındaydı Cezâlar 3 Mayıs-25 Haziran arasında infâz olundu Prens Sabahaddin önce tevkif edilip, sonra serbest bırakıldı O da hemen Avrupa’ya kaçtı Diğerleri de sürgün ve hapisle cezâlandırıldılar İsyânın mâhiyetini ve tertipçilerini araştırmak için kurulan komisyon kısa bir müddet sonra dağıtıldı Hareket Ordusu İstanbul önlerindeyken Abdülhamîd Han; “Mâdem beni istemiyorlar saltanatı birâderime ferağ ederim, devleti o idâre etsin Fakat bir meclis mi, yoksa Dîvân-ı Âli mi ne kurulursa kurulup, benim hâdiseyle alâkamın olup olmadığı tespit edilmelidir” demişti Ancak Said Paşa; “Suçsuz çıkarsa hâlimiz nice olur?” diye resmî tahkîkatın açılmasına mâni oldu
Hiçbir ciddî târih kitabında hâdisenin pâdişâh tarafından çıkarıldığına dâir bir bilgi, belge yoktur Sultan Abdülhamîd Hanın muârızlarından olan Ahmed Refik Bey (Altınay), 31 Martın muhâliflerce tertip edildiğini, pâdişâhın bir ilgisi olmadığını belirtmektedir Talat Paşa ve Meclis-i Mebusan Başkanı Ahmed Rızâ da pâdişâhın suçsuz olduğunu beyan etmektedirler Şeyhülislâm Cemâleddin Efendi Hatırat-ı Siyâsiye’sinde isyânın İttihat ve Terakki tarafından pâdişâhı tahttan indirmek, aleyhlerinde hâsıl olan menfî düşünceleri temizlemek maksadıyla tertip edildiğini yazmaktadır Bâzı târihçiler de, “İsyânı pâdişâh tertip etseydi askerleri başsız bırakmazdı” demektedirler
31 Mart Hâdisesinden sonra İttihat ve Terakki diktatörlüğüne giden yol açılmış olup, meşrutiyet örfîleşmiştir Bundan sonra yüksek rütbeli subaylar da İttihat ve Terakkiye katılmışlardır Osmanlı Devletinde her yönüyle bir anarşi ve yıkım devri başlamış, dağlardan inerek meşrûtiyeti selamlayan Balkan komitacıları tekrar dağlara çıkmışlar ve bir daha da inişleri olmamıştır Otuzbir Mart Vak’asını tertip edenler ve Sultan İkinci Abdülhamîd’i tahttan indirenler sonunda, devleti Birinci Dünyâ Harbine sokup memleketi düşman çizmelerinin altında bırakarak kaçtılar İş bununla da kalmadı, bunlar işbirliği yaptıkları kimseler tarafından öldürüldüler Bu olayların hepsi, Otuzbir Mart Vak’ası ile başlamış ve on sene içinde devlet ve millet yok olma noktasına gelmiştir
Otuzbir Mart Vak’asının gizli tertipçilerinden olan Selim Sırrı Tarcan ile Rızâ Tevfik Beyin aşağıdaki îtirafları bu olay hakkında Türk târihine ışık tutmaktadır: “1908 İhtilâlinden evvel, bizleri başta İngiliz sefiri olmak üzere Fransız, İtalyan sefirleri de çok teşvik ettiler Onlardan büyük mikyasta fikir muâveneti (yardım) ve teşvik gördük Hey - Rızâ! Meğer kimlere hizmet etmiş?
Nihâyet hürriyeti de -kimlere- îlân ettik! Selim Sırrı ile berâber ben de İstanbul sokaklarında üzerine çıkıp “Yaşasın hürriyet” nutukları atacak nice basamak taşları aradık
Bir gün Talât’a (Talât Paşa) dedim ki: “Biz bu ihtilâl için ecnebi sefirlerden hayli teşvik gördük İşte hürriyeti îlân ettik Gidelim bu süferâyı (elçileri) ziyâret edelim, teşekkür edelim”
Evvelâ İngiliz sefâretine gittik Galatasaray’daki o muhteşem binâyı tam bir ölü sessizliği içinde bulduk Ben emindim ki sefir de dâhil olmak üzere bütün sefâret erkânı içerdeydi Fakat bizi karşılayan sefâret kavası, kimi sorduksa “Yok!” dedi Çok soğuk bir adem-i kabul (kabul etmemek) idi bu Bir mânâ veremeden dönmüştük
Cünye’de idim Emir Abdullah’tan bir dâvet mektubu aldım O yıl farîze-i hacı îfâ için (hac farîzesi) gidecekleri Hicaz’a beni de dâvet ediyordu Kabul ettim Emir hazretleri, atlas kese içinde altın olarak maddî cihetten de beni çok taltif etti (Rızâ Tevfik sürgündedir)
Oğlum Said, İngiltere’de oturuyordu Onu ziyârete Londra’ya gitmiştim Said’e İskoç asilzâdelerinden Lord Nikılsın (1909’da, İngiltere’nin Türkiye büyükelçisi) cenapları hayli yardım etmişti Hem bu alâkalarına teşekkür etmek, hem de eski dostluğu bir daha ihyâ eylemek üzere ziyârete gittimSohbet sırasında İstanbul sefâretinin (İstanbul’daki İngiliz elçiliğinin 1909’daki) bize gösterdiği o soğuk adem-i kabul hatırıma geldi Lord cenaplarından sebebini sordum:
-Dostum Rızâ Tevfik Bey Biz Jön Türkleri teşvik ettik Onlardan büyük bir netice bekliyorduk İhtilâl olacak; istibdatla berâber sultan da bu bâhusus temsil ettiği hilâfet müessesesi de alaşağı edilecek Fakat aldanmış olduk Beklediğimiz netiyceyi alamadık Zîrâ ihtilâl yaptınız, gerçi Kânûn-ı Esâsî geldi, fakat Sultan da hele hilâfet müessesesi de yerinde bâki
Lord cenaplarına tekrar sordum:
-İngiltere devlet-i fahîmesini hilâfet müessesesi bu derece şiddetle neden alâkadar ediyor?
-Ha Dostum Rızâ Tevfik Bey Biz Mısır’da bilhassa Hindistan’da İslâm kitlelerini idâremiz altına alabilmek için milyonlarca altın harcadık, muvaffak olamadık Halbuki Sultan? Yılda bir defâ bir “selâm-ı şâhâne”, bir de “Hafız Osman Kur’ân-ı kerîmi” gönderiyor, bütün İslâm ümmetini, hudutsuz bir hürmet duygusu içinde, emrinde tutuyor
İşte biz ihtilâlden ve siz Jön Türklerden ihtilâl sonunda, sultanların da, hilâfetin de, yâni bir selâm-ı şâhâne ve bir Hâfız Osman Kur’ânıyla kitleleri avucunda tutan kuvvetin de devrilmesini bekledik, aldandık İşte bu sebeple bir soğuk adem-i kabul gördünüz”
(Ahmed Kabaklı-Temellerin Duruşması-1989)

2 Meşrutiyet
Vikipedi, özgür ansiklopedi

İkinci Meşrutiyet, Osmanlı Devleti'nin ikinci kez anayasal yönetime geçmesine denir II Meşrutiyet biçiminde de yazılır

Meşrutiyetin İkinci Kez İlanı
II Abdülhamit'in baskıcı yönetimine karşı, meşrutiyet yönetiminin yeniden kurulmasını isteyen gizli muhalefet hareketi ortaya çıktı Jön Türkler adı verilen aydınlar II Abdülhamit'e karşı özellikle yurtdışında mücadeleye griştiler Jön TürkRumeli’deki askeri çevreleri de etkiledi En güçlü Jön Türk hareketi olarak İttihat ve Terakki Cemiyeti kuruldu İttihat ve Terakki Cemiyeti Abdülhamit'e karşı Rumeli’de güçlü bir muhalefet başlattı Yüzbaşı Resneli Niyazi Bey, II Abdülhamit'in baskıcı yönetimine karşı baş kaldırarak taburuyla birlikte Manastır’da dağa çekildi Onu Binbaşı Enver Bey (Enver Paşa) izledi Ardından İttihatçılar 23 Temmuz 1908 sabahı Selanik hükümet konağını işgal ettiler Ayaklanmanın tüm ülkeye yayılacağından çekinen II Abdülhamit, aynı gün İkinci Meşrutiyet'i ilan etmek zorunda kaldı hareketi, özellikle

II Meşrutiyet Dönemi
Seçimlerin ardından oluşan yeni Meclis-i Mebusan 17 Aralık 1908'de padişahın nutkuyla açılarak çalışmalarına başladı Ama meclisin çalışmaları bu kez de dinci çevreler ile İttihatçı karşıtlarının 13 Nisan 1909’da İstanbul'da ayaklanmasıyla kesintiye uğradı 31 Mart Olayı olarak anılan bu ayaklanma, Selanik'ten gelen Hareket Ordusu tarafından 24 Nisan 1909'da bastırıldı 27 Nisan'da yeniden toplanan meclis, II Abdülhamit'i bu ayaklanmadan sorumlu tutarak tahttan indirilmesine ve yerine V Mehmet Reşat’ın geçirilmesine karar verdi Ardından 1876 Anayasası olarak da bilinen Kanun-i Esasi üzerinde değişiklikler yaparak siyasal ve hukuksal kurumları yeniden düzenledi
Yeni anayasa padişahın yürütme yetkisini büyük ölçüde sınırlıyordu Artık vekiller heyeti (bakanlar kurulu) meclise karşı sorumluydu Ayrıca meclisin hükümetin çalışmalarını denetleme yetkisi vardı Meclisten güvenoyu alamayan vekillerin ve hükümetin görevi sona eriyordu Gerek Meclis-i Mebusan gerekse Meclisi-i Âyan, vekiller heyetinin yanı sıra yasa çıkarılmasını önerebiliyordu Meclis başkanını padişah değil, meclisin kendisi seçiyordu Padişaha meclisi kapatma yetkisi tanınmakla birlikte, bu yetki hem koşullara bağlamış, hem de üç ay içinde yeni seçimlerin yapılması zorunlu hale getirilmişti
İkinci Meşrutiyet dönemi ağırlıklı olarak İttihat ve Terakki hükümetlerinin yönetiminde geçti Devlet yönetiminde İttihat önderleri Enver Paşa, Talat Paşa ve Cemal Paşa etkili oldular Bu dönemde Osmanlı Devleti, Trablusgarp, Balkan ve I Dünya savaşlarına girdi Üç savaşta da yenilgiyle ve toprak kayıplarıyla çıktı I Dünya Savaşı’nın hemen ardından VI Mehmet, İtilaf Devletleri’nin baskısıyla 21 Aralık 1918’de parlamentoyu kapattı
ıı-Meşrutiyet

Dönemin en güçlü devleti İngiltere, Osmanlı Devleti'nin parçalanmasını onaylıyordu Alman gizli servisleri bu haberi genç subaylara ulaştırdılar II Abdulhamid'in siyasetini yersiz bulan ve ancak yeniden anayasalı bir monarşiye dönülmekle yurdun kurtarılacağına inanan İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin asker üyeleri, 1908 yılının Temmuz ayı içinde saraya başkaldırdılar Padişahın bu hareketi bastırma girişimleri işe yaramadı Sonunda, II Abdülhamid kapalı bulunan parlamentoyu yeniden toplama kararı aldı

Mebus seçimlerinin yeniden yapılması kararlaştırıldı Seçimler yapıldı ve Parlamento 17 Aralık 1908'de açıldı 31 Mart Olayı üzerine IIAbdülhamit tahttan indirildi Anayasada önemli değişiklikler yapılarak parlamenter sisteme yönelindi Hükümet meclise karşı sorumlu kılındı

2 Meşrutiyet
dönemin en güçlü dewleti ingiltere osmanlı dewletinin parçalanmasını onaylıyordualman gizli servisleri bu haberi genç subaylara ulaştırdılar
2abdülhamid'in siyasetini yersiz bulan ve ancak yeniden anayasalı bir monarşiye dönülmekle yurdun kurtarılacağına ittihat ve terakki cemiyetinin asker üyeleri 1908 yılının temmuz ayı içinde saraya başkaldırdılarpadişahın bu hareketi bastırma girişimleri işe yaramadısonunda 2abdülhamid kapalı bulunan parlementoyu yeniden toplama kararı aldı mebus seçimlerinin yeniden yapılması kararlaştırıldıseçimler yapıldı ve parlemento 17 aralık 1908 de açıldı31 mart olayı üzerine 2abdülhamid tahtan indirildianayasada önemli değişiklikler yapılarak parlementer sisteme yönelindihükümet meclise karşı sorumlu kılındı

BİRİNCİ VE İKİNCİ MEŞRUTİYET Hü*kümdarların mutlak yetkilerinin anayasa ve meclisle sınırlandırıldığı yönetim biçimine "meşrutiyet" denir Osmanlı Devleti anayasa*lı ve meclisli yönetim düzenini 1876'da I Meşrutiyet ve 1908'de II Meşrutiyet dönem*lerinde benimsemiştir

Birinci Meşrutiyet

Osmanlı İmparatorluğu 19 yüzyılda büyük bir ekonomik ve siyasal bunalıma girmişti 17 yüzyıldan beri toprak kaybeden imparatorlu*ğun gelirleri giderlerini karşılayamıyordu Avrupa devletleriyle imzaladığı serbest tica*ret antlaşmalarıyla, Avrupa'dan satın alınan malların gümrük vergileri son derece azaltıl*mıştı Ülke pazarlarını dolduran Avrupa mal*ları daha ucuz olduğu için, bu durum yerli sanayinin de gerilemesine neden olmuştu
Osmanlı padişahlarının ve zenginlerin gös*terişli yaşamları için gereken para ile art arda girişilen savaşların yol açtığı harcamalar, an*cak yabancı bankalardan ve devletlerden borç alınarak karşılanabiliyordu

Bu ekonomik sıkıntıların yanı sıra özellikle 1789 Fransız Devrimi'nden sonra hızla yayı*lan özgürlükçü düşünceler ve ulusçuluk akı*mı, bütün çokuluslu devletler gibi Osmanlılar'ı da sarsmıştı Çeşitli halkların yaşadığıBalkanlar'da 19 yüzyılda birçok ayaklanma çıktı Türk kökenli olmayan halklar bağımsız*lık mücadelesine giriştiler Birbirleriyle çıkar çatışması içinde olan Avrupa devletleri ile Çarlık Rusya'sı da Balkanlar'da ve Ortadoğu' da söz sahibi olmak için bu ayaklanmalan destekliyor, Osmanlı İmparatorluğu'nun içiş*lerine karışarak bazı reformların yapılması için baskı yapıyorlardı
19 yüzyılın ilk yarısında, Tanzimat döne*minde başlayan, Islahat Fermanı'yla süren, batılılaşma adı verilen ve Avrupa ülkelerine benzemek için yapılan reformları bazı aydın*larla devlet adamları da destekliyorduAralarında Namık Kemal ve Ziya Paşa gibi aydınların da yer aldığı Yeni Osmanlılar adı verilen grup, Avrupa ülkelerinin çoğunda be*nimsenen anayasal krallık ya da meşrutiyet idaresini Osmanlılar'ın da benimsemesini isti*yordu

1876'ya gelindiğinde Osmanlı Devleti dış borçlarını ve faizlerini ödeyemeyecek durum*da olduğunu açıkladı Bu bunalım sırasında Midhat Paşa ve arkadaşları 30 Mayıs 1876'da Abdülaziz'i tahttan indirdiler; yerine V Mu-rad'ı geçirdiler Ne var ki, yeni padişahın şeh*zadeliği dönemindeki kapalı yaşamı ruhsal dengesini bozmuştu Abdülaziz'in ölümü ve ardından gelişen olaylar yeni padişahın ruhsal bunalımını yoğunlaştır*dı Bunun üzerine anayasayı hazırlayarak meşrutiyeti ilan edeceğine söz veren II Ab-dülhamid tahta geçirildi
Bu sırada Bosna-Hersek isyanları Bulgaris*tan ve Sırbistan'a sıçramış, Çarlık Rusya'sı Osmanlılar'a isteklerinin hemen yerine geti*rilmesini isteyen bir ültimatom vermişti Yeni bir savaşın çıkmasından endişelenen öbür Av*rupa ülkeleri, Balkan sorunlarını tartışmak ve gerekli gördükleri yenileşme programını ha*zırlamak üzere İstanbul'da bir konferansta bir araya geldiler 23 Aralık 1876'da konferansın toplandığı gün II Abdülhamid anayasayı (Kanun-ı Esasi) açıklayarak meşrutiyeti ilan etti

Ne var ki, 1876 Anayasası'nda egemenlik hiçbir kısıtlama olmaksızın padişahındı Yü*rütme yetkisine tümüyle sahip olan padişah, sadrazam ve vekilleri istediği gibi atayıp, gö*revden alabiliyordu Vekillerin meclise karşı hiçbir sorumluluğu yoktu Padişah ayrıca ya*bancı devletlerle antlaşma imzalamak, savaş ve barış ilan etmek, ordu ve donanmaya ko*muta etmek, yasaları uygulamak, resmi daire*lerin çalışmalarını düzenlemek gibi yetkilere de sahipti Padişah bunlara ek olarak meclisin çalışmalarını kısaltıp, uzatmaya; gerektiğinde yeniden seçilmek üzere kapatmaya da yetki*liydi Ayrıca "kamu yararı için" gerekli gör*düğü kişileri sürgüne gönderme yetkisine de sahipti

Yeni anayasaya göre ayan (toplumun ileri gelenleri) ve milletvekili (mebus) meclisleri Genel Meclis'i oluşturuyordu Ayan Mec-lisi'nin başkan ve üyeleri doğrudan padişah tarafından yaşamlarının sonuna kadar görev*de kalmak üzere atanıyordu Milletvekilleri ise her 50 bin Osmanlı yurttaşına bir kişi düş*mek üzere seçimle göreve geliyordu Genel Meclis padişahın buyruğuyla kasımda açılı*yor, mart başında çalışmalarını bitiriyordu Her iki meclis de, öbürü açık olmadığı zaman toplanamamaktaydı

Genel Meclis kuramsal olarak yasama yet*kisini kullanmakla yükümlüydü Ama yasa önerisinde bulunmak ve bu öneriyi tartışma hakkı padişahın iznine bağlıydı Anayasaya göre tüm yasaların meclislerden geçmesi zo*lletişim Yayıncılık Arşivi
runluydu Ama padişahın onaylamadığı yasa*lar yürürlüğe giremiyordu Ayrıca padişah, meclislerin açık olmadığı zaman, devleti ve kamu düzenini korumak amacıyla, anayasa hükümlerine uygun olma koşuluyla yasa çıka-rabilmehakkına da sahipti Kısaca, 1876 Ana*yasası padişahın yetkilerini gerçek anlamda sınırlamıyordu

II Abdülhamid iç ve dış baskılar yüzünden anayasayı hazırlatarak meşrutiyeti ilan etmiş ve Midhat Paşa'yı sadrazam yapmıştı; ama durumdan pek memnun değildi İlk işi, tedir*gin olduğu Midhat Paşa'yı 1877 Şubat'ında Malta'ya sürmek oldu Ardından çıkan Os-manlı-Rus Savaşı'nı bahane ederek 1878 Ha-ziran'ında ilk milletvekili meclisini dağıttı Ocak 1878'de seçimleri yaptırarak ikinci kez bu meclisi topladıysa da yoğunlaşan eleştiriler üzerine 13 Şubat 1878'de meclisi yeniden ka*patarak, seçimleri süresiz erteledi; ama Ayan Meclisi'ne dokunmadı Böylece I Meşrutiyet sona eriyordu

Abdülhamid ülkede söz, yazı ve toplanma özgürlüklerini kaldırdı Baskı rejimini sürdü*rebilmek için meşrutiyetten ve yenileşmeden yana olanların üzerinde yoğun baskılar başla*dı İmparatorluğun sınırlarını Batı Avrupa' dan gelecek her türlü düşünceye, karşı elinden geldiğince kapatmaya çalıştı Bu arada Mid*hat Paşa'yı çağırarak önce Suriye, ardından İzmir valiliklerine atadıktan sonra, Abdülaziz' in ölümünden sorumlu tutarak kurdurduğu özel mahkemede ölüme mahkûm ettirdi Midhat Paşa'nın yaşamı yabancı elçiliklerin araya girmesiyle kurtulduysa da, daha sonra sürüldüğü Mekke yakınlarındaki Taif te öldü*rüldü

İkinci Meşrutiyet

II Abdülhamid'in baskıcı yönetimi altında, meşrutiyet yönetiminin kurulmasından yana olanlar ve özellikle yüksekokul öğrencileri, tüm polis baskısına karşın gizli gizli çalışmaya başladılar Jön Türk adı verilen aydınlar yurt*dışında çıkardıkları yayınlarda da II Abdül-hamid'e karşı mücadeleye giriştiler (bak jön Türkler) 1905 sonrasında Jön Türk hareketi askeri çevreleri de etkisine aldı Kurulan İtti*hat ve Terakki Cemiyeti 1908'de Abdülha-mid'i tahttan çekilmeye zorlayarak meşrutiye*ti yeniden kurmak amacıyla eylemlere başladı

İlk hareketi Yüzbaşı Resneli Niyazi Bey başlattı Taburu ile Manastır dolaylarında da*ğa çıkarak II Abdülhamid'in baskıcı yöneti*mine karşı mücadele edeceğini açıkladı Onu Binbaşı Enver Bey (Enver Paşa) izledi Ar*dından İttihat ve Terakki önde gelenleri 23 Temmuz 1908 sabahı Selanik hükümet kona*ğını işgal ettiler Ayaklanmanın tüm ülkeye yayılacağından çekinen II Abdülhamid, aynı gün II Meşrutiyet'i ilan etmek zorunda kaldı

Yapılan seçimlerle oluşan meclis 17 Aralık 1908'de padişahın nutkuyla açıldı Ama II Meşrutiyet dinci çevrelerle, İttihat ve Terakki Cemiyeti karşıtlarının İstanbul'da ayaklanma-sıyla kesintiye uğradı 31 Mart Olayı olarak anılan bu ayaklanma, Selanik'ten gelen Hare*ket Ordusu'nun 24 Nisan 1909'da İstanbul'a girmesiyle bastırılabildi 27 Nisan'da yeniden toplanabilen meclis II Abdülhamid'in taht*tan indirilmesine ve yerine V Mehmed Re-şad'ın geçirilmesine karar verdi Bundan son*ra meclis yoğun bir yasama çalışmasına gire*rek II Meşrutiyet'in siyasal ve hukuksal yapı*sını belirleyen 1876 Anayasası'ndaki değişik*likleri gerçekleştirdi

Yapılan değişikliklerin en önemlisi padişa*hın yürütme yetkisinin sınırlandırılmasıydı Artık vekiller heyeti (bakanlar kurulu) uygu*lamalarından meclise karşı sorumluydu Ayrı*ca meclis hükümeti denetleyebilecekti Mec*liste açılan bir soru sonucunda oyçokluğu ile güvenoyu alamayan vekil düşmekteydi Eğer güvenoyunu vekiller heyetinin başkanı ala*mazsa, o zaman hükümet düşüyordu

Meclisin yasama gücü de artırılmıştı Yeni yasa önermeye artık vekiller heyetinin yanı sıra her iki meclis de yetkili kılınmıştı 1876 Anayasası'na göre meclis başkanını ve iki yar*dımcısını padişah seçerken, yapılan değişik*likle meclis kendi yöneticilerini seçme hakkını kazandı Padişahın gene meclisi kapatma yet*kisi vardı; ama yapılan değişiklikler kapatma*yı hem koşullara bağlamıştı, hem de üç ay içinde yeni seçimlerin yapılmasını zorunlu kıl*mıştı Barış, savaş, Osmanlı yurttaşlarının te*mel hak ve özgürlükleri gibi bazı alanlardaki kararları meclisin onaylaması gerekiyordu

II Meşrutiyet dönemi İttihat ve Terakki' nin yönetiminde geçti İç politikada Osmanlı*cılık yerine Türkçülük temel alındı Bu dönemde, Osmanlı Devleti ekonomisinde ve dış siyasetinde Almanya'ya büyük ölçüde bağımlı oldu

10 yıl süren ve 21 Aralık 1918'de sona eren II Meşrutiyet döneminde Osmanlılar üç sa*vaşa girdiler: Trablusgarp, Balkan Savaşları ve I Dünya Savaşı Yenilgi ve büyük toprak kayıplarıyla çıkılan bu savaşların ardından Osmanlı İmparatorluğu tarih sahnesinden si*lindi

Bütün eleştirilere rağmen Tanzimat döneminin, İmparatorluğun kurtarılması için yeni esaslar benimseyen, İslamî devlet esasları yerine, batıda demokratik mücadelelerden geçerek kurulmuş olan meşruti sistemi amaçlayan bir neslin yetişmesini hazırlaması da yadsınamaz

Osmanlı İmparatorluğu'nun kurtuluşunu meşrutî sistemde gören "Genç Osmanlılar" cemiyeti 1865'de kuruldu Amaçlan Abdülaziz'e meşrutî sistemi kabul ettirmekti Bu tarihe kadar Padişahlardan gelen, İmparatorluğu kurtarma çabaları olan ıslâhat hareketlerinin yerine şimdi halkın içinden ve batı düşünceleriyle yetişen aydınların imparatorluğu kurtarma girişimleri alıyordu Dolayısıyla devletten gelen ıslâhat hareketlerine karşı gerici çevrelerin tepkilerinin yerini, şimdi halktan gelenlerin isteklerine karşı devletin tepkisi aldı

Genç Osmanlıların çabalan sonucu 1876'da "Kanun-u Esası (Anayasa) ilân edilerek meşrutî sistem kuruldu Kanun-u Esasî ulusal bir ihtilâl sonucu ilân edilmemiş olmakla beraber, tüm halkın siyasî haklan yönünden eşitliği, devlet yönetimine katılması ve denetlemesiyle parlamenter bir sisteme dayandırılmak isteniyordu Fakat devletin monarşik ve teokratik niteliği değiştirilmiyordu Hattâ, Saltanatın Osmanlı Hanedanına ait olduğu, Pâdişah'ın kutsal ve sorumsuz bulunduğu, Kanun-u Esasîde yer alıyordu

Kanun-u Esasî'nin 7 maddesinin Pâdişâha tanıdığı geniş yetkiler ve özellikle 113 maddeye göre, bir Osmanlı vatandaşını basit bir polis raporuna dayanarak yurt dışına sürgün edebilme yetkisi, I Meşrûtiyet'in zayıf bir yönü idi Mithat Paşa ile anlaşan Abdülhamid, tahta çıkınca vaat ettiği gibi Kanun-u Esasî'yi ilân etti Fakat, Osmanlı-Rus Savaşı'ndaki yenilgiden şahsına yönelik eleştiriler gelince, Meclis-i Mebusân'ı dağıttı ve bir daha toplamadı, Kanun-u Esasfyi uygulamadı

İlk iş olarak çekindiği Mithat Paşa'yı 113 maddeye dayanarak yurtdışına sürgün etti Kısa bir süre sonra da O'nu Abdülaziz'i öldürmekle itham edip Yıldız'da kurdurduğu mahkemede yargılattı İdama mahkûm edilen Mithat Paşa'nın cezasını müebbet sürgüne çevirip Taife sürgün etti ve Mithat Paşa 1884' de orada öldürtüldü Valilikleriyle ülkede büyük hizmetleri olan, Ziraat Bankası'nın kurucusu, ülkeye hürriyet yolunda hizmet veren "Hürriyet Şehidi" Mithat Paşa'nın öldürtülmesi İstibdat rejiminin bir uygulaması idi Ülkeyi nasıl bir geleceğin beklediğini gösteriyordu

İstibdat rejimi" ile yenileşme hareketleri sona erdi ve baskı rejimi kuruldu Batı uygarlığı doğrultusunda yanm yüzyıl süren çabalar durdu Din-devlet ayrımı yönündeki gidiş, yeni bir din-devlet bileşimi rejimiyle sonuçlandı Çöküntü ve toprak kaybı devam ediyordu "Avrupa'nın Hasta Adamı" yaşayabilmek için Avrupa'nın denge politikasını sürdürdü İngiltere, bir yönden Kafkaslar'dan İskenderun Körfezi'ne, diğer yönden Boğazlara yönelik Rus tehlikesini Osmanlı İmparatorluğu'nun durduramıyacağını görerek, 1878 yılında Kıbns'ı ele geçirdi, 1882'de Mısır'a yerleşti

Diğer yandan Ermeni sorununa sahip çıkarak, Doğu Anadolu'da kurulacak bir Ermeni devletini himayesi altına alarak Rus ilerlemesini durdurmayı plânladı Bu arada Fransa'da 1881'de Tunus'u aldı Osmanlı İmparatorluğu bir yandan toprak kaybederken, diğer yandan ekonomik çöküntü sürmekteydi Hızla borçlanmanın sonucu Osmanlı Devleti borçlarının faizini bile ödeyemeyecek duruma geldi

1881 malî iflâsın ilânı, "Düyûn-u Umumiye" nin kurulmasına yol açtı Kelime anlamı genel borçlar olan "Düyûn-u Umumiye", alacaklı devletlerin alacaklarını toplamak amacıyla Osmanlı maliyesine ve kaynaklarına el koyup, toplanan vergileri alacaklara pay eden bir kuruluştu Tuz, tütün, pul, müskirat (içki), balık resimleri (vergileri) ve bazı illerin ipek öşürleri, daha başka vergiler Düyûn-u Umumiye'ye bırakıldı Böylece devlet içinde devlet olan bir kuruluş haline geldi Bu kurumda çalışan 5 binden çok personelin masrafları da bu kaynaklardan sağlanıyordu

Türkiye'ye giren yabancı sermaye de Düyûn-u Umumiye ile tam bir garantiye kavuştu Osmanlı Devleti'nin malî tutsaklığı demek olan Düyûn-u Umumiye'nin koruyuculuğu altında yabancı sermaye, özellikle madenleri ve diğer hammadde kaynaklarını sömürmeye başladı 1838 Ticaret Antlaşması ile başlamış olan demiryolu yapımı şimdi daha da önem kazanıyordu

1856 yılında Londra'da İngiliz Bankerleri tarafından kurulan ve 1863fde Fransız bankerlerinin de katılmasıyla güçlenen Osmanlı Bankası 1862'de Osmanlı Devleti'yle yaptığı anlaşma ile 30 yıl süreli olarak: "Talep olduğunda altın karşılığı banknot çıkartabilecektir Piyasadaki banknotun üçte biri oranında nakdî ihtiyat bulunduracaktır Bankanın imtiyazı sürdüğü sürece devlet "evrâk-ı nakdiye" çıkarmayacaktır Bu imtiyaz başka bir bankaya verilmeyecektir Banka, şubesi bulunan yerlerde devlet gelirlerini toplayacak ve devlet adına ödeme yapacaktır Devlet adına topladığı gelirlerden vadesi gelen hazine bonolarını mahsup etmeye yetkilidir İç ve dış borç taksitlerinin ödeme işlemlerini, yüzde yarım komisyon karşılığında yürütecektir Banka içte ve dışta devletin resmî malî ajanı olacaktır ve bir ticaret bankası gibi faaliyet gösterebilecektir"

Geniş yetkilerle devletin Merkez Bankası niteliğini kazanan Osmanlı Bankası'mn karşısına 1888'den sonra en büyük rakibi olarak Deutsche Bank çıktı İngiltere'nin himaye politikasından uzaklaşması üzerine, denge politikasını sürdüren Osmanlı Devleti Almanya'ya yaklaştı 1890'dan sonra sömürge ve yayılma için kendine yaşam alanı arayan Almanya "Doğuya doğru" sloganı ile Osmanlı İmparatorluğu'na yöneldi Bu yönelişin bir ürünü olan "Bağdat Demiryolu Projesi"ni kabul ettirdi

Şimdi Osmanlı Devleti Almanya'nın himayesi altına giriyordu Fakat, çöküntü de bir yandan sürüyordu IIAbdülhamid'in istibdadına karşı "Jön Türk" hareketi ve İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin kuruluşu siyasî direnmeye dönüşerek, Makedonya'da başlayan askerî ayaklanmalar ve Reval'de İngiltere ve Rusya'nın Balkanlardaki Makedonya topraklarının Türkler'den alınması yolundaki anlaşmaları, Abdülhamid'e karşı direnmeyi kuvvetlendirdi 1908 yılında Kanun-u Esasî'yi yürürlüğe koydugünü ilân etmek zorunda bıraktı Böylece "1908 İnkılâbı" veya "2 Meşrûtiyet" denen olay gerçekleşti

Osmanlı İmparatorluğu'nu kurtarmak için 19yy'dan beri sürdürülen çabaların başarısızlıkların sebeplerini kısaca üç ana noktada toplayabiliriz Birincisi: Ülkede bu değişmeye karşı direnen gerici güçlerdir Bunlar, çoğu kez üstün geldi Bunun sebebi, ilerici güçlerin toplum içinde, orduda ve yönetimde köksüz oluşları, buna karşılık gerici güçlerin toplum derinliklerine kadar kök salmış olmaları, Yeniçeri ve ulemâya dayanması, dini ve gelenekleri bir araç olarak kullanmalarıdır

İkincisi, Avrupa'nın gelişen ekonomik yapısı sebebiyle, Avrupa Devletleri arasında başlayan üstünlük savaşlanndan uzak kalamayan ve devamlı Rus saldırılarına uğrayan ve içte de parçalanmaya yönelik ayaklanmalar ve buna bağlı dış müdahalelerle uğraşan Osmanlı İmparatorluğu, giderek Avrupa'nın ayrı sömürgesi oldu Bu sebepten dolayı da yenileşme programlarım uygulama olanağı bulamadı Savaşların büyük maddî sıkıntılara sebep olması ekonomiyi de çok olumsuz etkilemekteydi Bir yandan dış, bir yandan iç çatışmalar yüzünden barış ortamı sağlanamıyordu

Üçüncü olarak, yenileşme girişimlerini doğurduğu çekişme ve savaşların yol açtığı ekonomik sıkıntı ve sefaletin halk üzerindeki etkisiydi Olayları fanatik ve fatalist bir düşünceyle yorumlayan halk, bütün bu sıkıntıların sebebi olarak yenileşme hareketlerini ve onların uygulayıcılarını görüyordu Bu durum, her yenilikçi harekete karşı çıkan ayaklanmanın da gerekçesi oldu

Osmanlı Tarihi Yıldırım Bayezit,Osmanlı Tarihi Yavuz Sultan Selim,Osmanlı Tarihi Fatih Sultan Mehmet,Osmanlı Tarihi Kosova Savaşları,
Osmanlı Tarihi Kanuni Sultan Süleyman,Osmanlı Tarihi İttihat ve Terakki,Osmanlı Tarihi Aşar Vergisi (Öşür),
Osmanlı Tarihi zıtvatorok antlaşması,Osmanlı Tarihi Ziştovi Barışı,Osmanlı Tarihi Vasvar Antlaşması,Osmanlı Tarihi Varna Savaşı,
Osmanlı Tarihi Vaka-i Hayriye,Osmanlı Tarihi Mehmed Vahdeddin,Osmanlı Tarihi Trablusgarp Savaşı,Osmanlı Tarihi Talat Paşa,
Osmanlı Tarihi 2 süleyman,Osmanlı Tarihi sudan Sudan,Osmanlı Tarihi Sırpsındığı Savaşı,Osmanlı Tarihi Sened-i İttifak,Osmanlı Tarihi 3 Selim,
Osmanlı Tarihi 2 Selim,Segedin Antlaşması,Osmanlı Tarihi Salakamen Savaşı,Osmanlı Tarihi Ridaniye Savaşı,Osmanlı Tarihi Prut Savaşı,
Osmanlı Tarihi Osmanlı Tarihi piri reis,Osmanlı Tarihi Patrona Halil İsyanı,
Osmanlı Tarihi Pasarofça Antlaşması,Osmanlı Tarihi İnebahtı Savaşı,Osmanlı Tarihi 1 İbrahim,Osmanlı Tarihi Hünkar İskelesi Antlaşması,
Osmanlı Tarihi Osmanlı'da Siyasi Rejim,Osmanlı Tarihi 3 Osman,Osmanlı Tarihi Orhan Bey,Nizam-ı Cedid,Osmanlı Tarihi Niğbolu Zaferi,
Osmanlı Tarihi osman bey,Osmanlı Tarihi 3Mustafa,
Osmanlı Tarihi 2Mustafa ,1Mustafa,Osmanlı Tarihi 5 Murad ,4mustafa,
Osmanlı Tarihi navarin olayı,Osmanlı Tarihi 4 Murad,Osmanlı Tarihi 3 Murad,
Osmanlı Tarihi 1 murad,Mondros Ateşkes Antlaşması,
Osmanlı Tarihi 2 Meşrutiyet,Osmanlı Tarihi 1 Meşrutiyet,Osmanlı Tarihi Mercidabık Zaferi,Osmanlı Tarihi Mehmed Reşad,Osmanlı Tarihi Mehmed Çelebi,
4 Mehmed,3 Mehmed,1 Mahmud,Lale Devri,Kösem Sultan,Kırkpınar Güreşleri,

Osmanlı Tarihi Kırım Savaşı,Osmanlı Tarihi Küçük Kaynarca Antlaşması,Osmanlı Tarihi Kasr-ı Şirin Antlaşması,Osmanlı Tarihi Preveze Deniz Savaşı,
Osmanlı Tarihi Karlofça Antlaşması,Osmanlı Tarihi Kapitülasyonlar,
Osmanlı Tarihi Kapıkulu Ocakları,Kabakçı Mustafa İsyanı,
Osmanlı Tarihi İstanbul Antlaşması,Osmanlı Tarihi Islahat Fermanı ,Osmanlı Tarihi Haçova Zaferi,Osmanlı Tarihi Fetret Devri,Osmanlı Tarihi Eğriboz Zaferi,
Osmanlı Tarihi Edirne Antlaşması,Osmanlı Tarihi Düzmece Mustafa İsyanı,Osmanlı Tarihi Düyun-u Umumiye,Osmanlı Tarihi Darphane,
Osmanlı Tarihi Cerbe Savaşı,Osmanlı Tarihi Cem Sultan,Celali İsyanları,Osmanlı Tarihi Buçaş Antlaşması,Osmanlı Tarihi Berlin Antlaşması,
Osmanlı Tarihi Şeyh Bedrettin İsyanı,Osmanlı Tarihi 2 Bayezid,Osmanlı Tarihi Barbaros Hayreddin Paşa,Osmanlı Tarihi Bahriye Nezareti,
Osmanlı Tarihi Asakir-i Mansure-i Muhammediye,Osmanlı Tarihi Ali Şükrü Bey,Osmanlı Tarihi 3Ahmed,Osmanlı Tarihi 2 Ahmed,Osmanlı Tarihi 1 Ahmed,
Osmanlı Tarihi 1 Abdülmecid,Osmanlı Tarihi 2 Abdülhamid,Osmanlı Tarihi 1 Abdülhamid,Osmanlı Tarihi 1 Abdülaziz,Osmanlı Tarihi Abaza Hasan Paşa,
Osmanlı Tarihi 1 Dünya Savaşı ve Osmanlı,Osmanlı Tarihi Preveze Deniz Savaşı,Osmanlı Tarihi Mehter,Osmanlı Tarihi 2 selim,