Mütareke Döneminde Kurulan Cemiyetler Ve Çalışmaları...

Mütareke Döneminde Kurulan Cemiyetler ve Çalışmaları
Mütareke Döneminde Kurulan Cemiyetler ve Çalışmaları

MÜTAREKE DÖNEMİNDE KURULAN CEMİYETLER VE ÇALIŞMALARI

Mondros Mütarekesinin memlekette yaptığı karışıklık oldukça acı bir şekilde kendini hissettirmekteydi Uzun ve yıpratıcı bir savaşın sonucu bütün kurtuluş ümitlerini söndürecek şekilde acıklıydı Halk karamsar ve kararsız, İstanbul Hükümeti ne yapacağını şaşırmıştı Silahlar toplanmış, terhis dolayısı ile, ancak düzeni sağlayacak küçük kadrolu birlikler bırakılmıştı Millet ne olacağını henüz bilmiyordu Memleket bu durumda iken,Türkler aleyhine çalışan birtakım zararlı cemiyetler kurulmağa başlandı

A-Azınlıkların Çalışmaları:

Uzun yüzyıllar Türk toplumu içinde hür ve rahat yaşamış olan azınlıklar, yer yer gizli cemiyetle kurmuşlardı Bunların gayesi asayişi bozarak, mütarekenin 7'nci maddesinin uygulanması için bahaneler yaratıp hak kazanmak ve Avrupa Devletlerinin müdahalelerini sağlayarak yurdumuzun çeşitli bölgelerini kolayca işgal etmekti

a-Mavri Mira Cemiyeti: İstanbul Rum Patrikhanesinde kurulan "Mavri Mira Cemiyeti" Yunan Hükümetinden yardım görüyordu Vazifesi, muhtelif illerde çeteler kurmak, Yunanlılar lehine mitingler ve propagandalar yapmaktı Bu cemiyet bilhassa İstanbul, Marmara havzası ve Trakya'da faaliyette bulunuyordu Buradaki Rumlara silah dağıttı Yunan Kızılhaçı, Resmi Göçmenler Cemiyeti ve Rum okullarındaki izci teşkilatı Mavri Mira Cemiyetinin emrinde çalışıyordu

b-Pontus Rum Cemiyeti: Bu cemiyet Mavri Mira Cemiyeti tarafından korunuyordu Pontus Rum Cemiyeti Samsun merkez olmak üzere İnebolu'dan, Batum'a kadar uzanan sahada bir Rum Pontus Devleti kurmağa çalışıyordu Etniki Eterya Cemiyetinin devamıdır

c-Hınçak Komitası: Türkiye'deki Ermeniler de, bunlarla birlik olarak çalıştılar Faaliyet halinde bulunan Ermeni Cemiyeti "Hınçak Komitası" idi Bu cemiyetin gayesi Doğu Anadolu'da kurulacak olan Ermenistan için ortam hazırlamaktı Ermeni Patriği Zaven Efendi, Mavri Mira Cemiyeti ile tam bir fikir ve işbirliği halinde çalışıyordu İstanbul'daki Yahudilerin de ayrı bir cemiyeti vardı

d-Makabi ve Alyans İsrailit Cemiyetleri:
Rumlarla işbirliği içinde olmuşlardır İstanbul’da faaliyette bulunmuştur

B-Yıkıcı ve Bölücü Nitelikteki Cemiyetler

a-Kürt Teali Cemiyeti: Birinci Dünya Savaşından sonra İtilaf devletleri Osmanlı İmparatorluğunu içten yıkmak için çalışıyorlardı Bu arada bir de Osmanlı ülkesinde yaşayan bir Kürt milletinin varlığından söz edilmekte ve Doğu Anadolu'da bunun geniş bir propagandası yapılmakta idi Mondros Mütarekesinden sonra merkezi İstanbul'da olan bir Kürt Teali Cemiyeti kurulmuştu Bu cemiyet İstanbul'u işgal eden İtilaf kuvvetlerinden yardım görmekte idi Amacı, Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesinde ayrı bir Kürt devleti kurmaktı Bitlis, Elazığ, Diyarbakır'da şubeler açmıştı Fakat bu
bölgedeki vatansever halkın şiddetli tepkisi yüzünden olumlu bir sonuç vermemiştir

b-Teali-i İslam Cemiyeti: Merkezi İstanbul'da olan zararlı cemiyetlerden biri de Teali-i İslam Cemiyeti idi Bu cemiyet İstanbul medreseleri öğretim üyeleri tarafından kurulmuştur Osmanlı Devletini kuvvet yolu ile kurtarmak umudunu yitirmiş kimselerin kurduğu bu cemiyetin gayesi, halkın gözünde değerini kaybeden padişah ve hilafet makamının değerini, dini, ilmi, sosyal ve ahlaki örgütleme ile kurtarmaktı

Saltanatçı ve hilafetçi bir siyaset güttüğünden Anadolu'daki milli harekete karşı idi Bu cemiyet yalnız Konya ve civarında şubeler açtı Bu cemiyet de olumlu bir sonuç alamadan kapanmıştır

c-İngiliz Muhipleri Cemiyeti: Bu, kurtuluşu İngiltere'ye bağlanmakta bulunan kimselerin kurduğu bir cemiyettir Padişah, Damat Ferit ve ileri gelen devlet adamları bu cemiyete girmişlerdi Sergüzeştçi ve şüpheli bir şahsiyet olan İngiliz rahibi Fru (Frow) bu cemiyetin manevi başkanlığını yapmakta idi

d- Hürriyet ve İtilaf Fıkrası:
Osmanlıcı bir yaklaşımla öteki görüşler üzerinde etkili olmuş ve dönemin gelişmelerini yönlendirmiştir D Ferit’in yönetiminde Kuvayi Milliye’ye karşı çalışmalarda bulunmuştur Devleti İngilizlerin yardımıyla kurtarmayı düşünüyordu
e-Wilson Prensipleri Cemiyeti:
ABD himayesinde Osmanlı Devleti’nin kurtulacağını savunuyorlardı Kurucuları arasında Halide Edip,Refik Halid gibi kişiler üye idi Ancak Milli Mücadele ilerledikçe bu kişiler de Anadolu’ya katıldılar

C-Milli Cemiyetler:

İstanbul Hükümeti, Türk davasını ele alıp yürütecek durumda değildi Bütün bu felaketlere karşı kayıtsız, duygusuz bir seyirci durumunda kalmıştı Bu koşullar altında örgütsüz, başsız Türk Milleti, kurtuluş görevinin kendisine düştüğünü anladı, bizzat çalışmağa karar verdi Yurtsever Türk evlatları yer yer milli duygulara dayanan cemiyetler kurdular:

a)Trakya Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti: Edirne ve dolaylarında kurulmuştu Cemiyet, Osmanlı Devleti yıkıldığı takdirde, Trakya ve Batı Trakya'daki Türkleri bir bütün olarak kurtarmak için çalışıyordu

b-Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti: Bu cemiyet ilk defa Mondros Mütarekesinden sonra İstanbul'da kurulmuştu Sonra Doğu vilayetlerinde ve şubeler açmıştı Cemiyetin kuruluş sebebi, Doğu illerimizin Ermenilere verilmesine engel olmaktı Bunun için de şu üç nokta üzerinde çalışacaktı: Katiyen göç etmemek; derhal ilmi, iktisadi ve dini teşkilat yapmak; Doğu illerinin istilaya uğrayacak herhangi bir bucağının savunmasında birleşmek
Cemiyet, Doğu illerinde Ermenilerin sayı bakımından az, kültür ve medeniyette Türklerden geri olduklarını ispata çalışıyordu Bunun için hazırladığı raporları hem yabancı devletlere yolluyor, hem de gazetelerde yayınlıyordu

c-Trabzon Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti: Bu cemiyet evvela merkezden ayrılmak gayesinde idi Sonra "Muhafaza-i Hukuk Cemiyeti" adını alarak Trabzon ve çevresinin Rumlara verilmemesi için çalıştı

d-İzmir Reddi İlhak Cemiyeti: İzmir'in Yunanlılar tarafından işgal edileceği duyulunca İzmirli vatanseverler bu cemiyeti kurarak İzmir'in işgaline engel olmak istediler

Cemiyet, 14-15 Mayıs gecesi Yahudi Mezarlığında bir miting tertip ederek İzmir'in savunulmasına karar verdi Aynı gece cephanelik yağma edilerek ele geçirilen silahlar halka dağıtıldı Anadolu halkına ise: "Yunanlılar güzel İzmir'imizi ve memleketimizi istila ediyorlar İzmir halkı silahıyla mukavemet ediyor Vatanını seven herkes için İzmir'e doğru koşmak vazifedir İzmir Anadolu'yu ve Efelerini bekliyor" diye telgraflar çekiyorlardı Fakat sabahın erken saatlerinde Yunanlıların İzmir'e çıkmasıyla, Reddi İlhak Cemiyeti gayesine ulaşamamıştır

e-Kilikyalılar Cemiyeti:
Aralık 1918 de İstanbul da kurulmuştur Adana ve civarını korumak için kurulmuştur Çukurova’nın savunmasına öncülük edecektir

f-İstanbul Milli Kongre Cemiyeti:
Milli Kongre Cemiyeti,’’Milli Kongre’’ adıyla 29 Kasım 1918’de İstanbul’da kurulmuştur Basın ve yayın yoluyla işgale karşı direnmiştir Halkın aydınlanması ve iç kamuoyunun oluşması için çalışmışlardır Paris’te yayınlanan iki kitapla Türk Mücadelesinin haklılığını dünyaya duyurmuşlardır

g-Anadolu Kadınları Müdafaa-i Vatan Cemiyeti:

Sivas Kongresi’nden sonra 9 Aralık 1919’da Sivas’ta kurulmuştur Kongreyle paralel çalışmıştır Anadolu kadının bilinçlenmesini sağlamıştır ABD Senatosuna ve Avrupa devletlerinin parlamentosuna bildiriler göndermiştir Cemiyet ayrıca işgaller karşısında protestolarda bulunmuş ve milli çalışmaları desteklemiştir

KAYNAKÇA

·Turan, Şerafettin (1991)Türk Devrim Tarihi 1KitapAnkara:Bilgi Yayınevi
·Eroğlu, Hamza (1990) Türk İnkilap Tarihi Ankara:Savaş Yayınları