Azerbaycan Cumhuriyeti, Azerbaycan Türklerinin Nüfusu Hakkında

Azerbaycan Cumhuriyeti, Azerbaycan Türklerinin Nüfusu Hakkında

Azerbaycan Cumhuriyeti, Azerbaycan Türklerinin Nüfusu Hakkında 18 Ekim 1991'de bağımsızlığına kavuşan Kuzey Azerbaycan'ın nüfusu 7800000(1991), yüzölçümü ise 86600 km2'dir Başkenti Bakü''dür Azerbaycan 1828 yılında Çarlık Rusya'sı ile İran şahlığı arasında taksim edilmiş, yani ikiye bölünmüş bir ülkedir İran'ın işgali altında kalan ve 113000 km2'lik bir sahayı ihtiva eden Güney Azerbaycan'ın baş şehri ise Tebriz'dir Azerbaycan Türkleri, Azeri Türkçesi Batı Türkçesinin en kuvvetli bir dalını teşkil eder Kuzey Azerbaycan Türkleri dillerini en iyi şekilde kullanırken, Güney Azerbaycan Türkleri kendi dillerinde okuyup yazma hakkından mahrum bulunmaktadır

Tabii Şartları ve İklimi

Azerbaycan Transkafkasya'nın en kurak kesimi olan orta ve aşağı Kura Havzası ile aynı bölgede bulunur Azerbaycan Cumhuriyeti, kuzeyde Doğu Kafkasya'nın güney yamacına, güneyde ise Ermenistan dağ kitlesine doğru uzanır Kuzey Azerbaycan'ın topraklarının büyük kısmı bir ovadan meydana gelir Bu ovada akan Kura Nehri'nin deltası Aras Nehri'nin deltası ile karışır Dağlık alanlar bölgenin güneyinde yer alan İran kontrolündeki Güney Azerbaycan'da daha geniş bir yer tutar Tebriz'in güneyindeki Sehend Dağı (3700 km) ile Erdebil'in batısındaki Selselan Dağı (3800 km) bunlar arasında en önemlileridir Güney Azerbaycan'ın en önemli nehirleri ise Hazar Denizi'ne dökülen Kızılözen, Urmiye Gölü'ne ulaşan Acıçay ve Cıgaltu'dur Van Gölü'nün bir buçuk katı olan Urmiye Gölü (5775 km) Güney Azerbaycan'ın önemli bir parçasını teşkil eder Görüldüğü gibi, Güney Azerbaycan ise, Karabağ bölgesi hariç ovalardan meydana gelmiştir Azerbaycan genel olarak yazları kurak ve sıcak geçer bir bozkır iklimine sahiptir Yalnız bu sıcaklık dağlık ve ovalık bölgelerde bazı değişiklikler gösterir

Tarım ve Hayvancılık

Sovyet döneminde hazırlanan, merkezi planlama çerçevesinde diğer Türk Cumhuriyetlerinde olduğu gibi, Azerbaycan da bir tarım ülkesi olmaya mahkum edilmiştir Esasında Azerbaycan yetiştirdiği ürünler ile kendi halkını rahatça besleyebilen bir ülkeydi Fakat Sovyet ekonomi plancılarını göre Azerbaycan daha çok pamuk, şarapçılık için üzüm, meyve ve sebzelere yönelik üretime sevkedilmiştir Bilhassa pamukçuluk için pek çok arazinin ayrıldığı görülmektedir Dolayısıyla üretilen pamuk Sovyetlerin hammadde ihtiyacını karşılayacak şekle getirilmiştir Sovyet döneminde Azerbaycan'da üretilen üzüm, Sovyetlerdeki üzüm istihsalinin % 23'ünü, pamuk ise Sovyet istihsalindeki pamuğun % 8'ini teşkil etmiştir Azerbaycan 600000 ton pamuk, 608 bin ton tahıl, 316200 ton şarap, 420700 ton sebze ve 4447900 adet koyun ve keçi üreten bir ülkedir Normal şartlarda bu tarım ve hayvan ürünleri Azerbaycan'a rahatlıkla yetecek kapasitededir Bu arada bütün dünyada meşhur olan siyah havyar üretiminin % 80'ini Azerbaycan Hazar Denizi'ndeki bir cins balıktan üretmektedir ki, uzun yıllar bu kıymetli yiyecek maddesi Azerbaycan'ın ve Sovyetlerin en çok ihraç ettiği maddelerin başında gelmektir Azerbaycan'da tütün, çay ve narenciye de yetiştirilmektedir

Doğal Kaynaklar ve Enerji

Yeraltı ve yerüstü kaynakları yönünden Azerbaycan Türk ülkeleri içinde en zengin olanlarından biridir Yüksek kaliteli petrolü ve doğal gazı Azerbaycan'ın hem enerji ihtiyacını hem de bu iki maddeye duyulan muhtelif sahalardaki ihtiyacını çok rahat olarak karşılayabilmektedir Yıllık petrol üretimi 13 milyon ton civarındadır Sovyet döneminde bu petrolün büyük bir kısmı yok pahasına Azerbaycan'dan alınarak Sovyetler'in diğer endüstri bölgelerinde ve Kızıl Ordu'nun akaryakıt ihtiyacını karşılamada kullanılmıştır Petrol rezervleri konusunda kesin bir veri bulunmakla beraber Azerbaycan petrolü, hem ülke ihtiyaçlarını karşılamada, hem de bir ihraç maddesi olarak dışarıya satmada önemli bir yer tutacağı söylenmektedir Petrol ve doğalgazdan sonra demir cevheri, alüminyum, bakır, çinko,kurşun, kobalt, sülfat, kömür, göl ve kaya tuzları gibi değerli madenler bulunmaktadır Bilhassa petrol ve doğalgazın enerjiye dönüştürülmesi ile bol miktarda elektrik üretimi yapılmaktadır ki bu da sanayi için önemli temel ihtiyacı karşılamaktadır Ayrıca elektriğin fazlası komşu ülkelere ihraç edilmektedir

Sanayi

Azerbaycan'ın en önemli sanayi kolunu petro-kimya sektörü oluşturmaktadır Bu arada enerji santrallerinin inşası, dahili telekomünikasyon, elektrik ve metal işleri üzerinde de oldukça gelişmiş bir sanayileri vardır Ayrıca makine ve gemi inşa, lastik üretimi, halı ve konserve fabrikaları gibi sanayi tesisleri de bulunmaktadır Ne var ki, mevcut bu sanayi tesisleri çok eski teknoloji kullanıldığı için verimi oldukça düşüktür Bu sebepten dolayı çıkarılan madenlerin ve petrolün büyük çoğunluğu Sovyet döneminde, diğer Sovyet Cumhuriyetlerinde mamul hale getirilip yeniden Azerbaycan'a satılmıştır Bu şekilde Azerbaycan'da sanayi dışa bağımlı hale sokulmuştur Bu ülkede üretilen malların yüzde sekseni hammadde veya yarı mamul halde bulunmaktadır Bugün Azerbaycan sanayinin en büyük sıkıntılarından biri ellerinde bulunan hammaddeyi ara mala, ara malı da nihai mala dönüştürememe konusundadır Azerbaycan istiklaline kavuştuktan sonra tarım ve hayvancılık başta olmak üzere doğal kaynaklar ve sanayi dalında yeni hamlelere girişmiş bulunmaktadır Azerbaycan yetkilileri bugün ülke ekonomisini yeniden organize ederken ilk önce pamuğa dayalı entegre tesislerin kurulmasının planlamış durumdadır İkinci aciliyeti olan konu ise petrol rafinerilerinin modernizasyonudur Yine aynı şekilde diğer sanayi dallarında, enerji üretimi de, elektronik ve metal işlemede ve gemi inşasında modern teknolojiye geçiş için gerekli hamleler yapılmaktadır Azerbaycan'ın iç ve dış düşmanlarının çıkardığı engeller aşıldığı takdirde ekonomik sahada aldığı bu yeni tedbirlerle kısa zamanda iyi bir seviyeye geleceği muhakkaktır

Azerbaycan'da Eğitim ve Kültür

Azerbaycan Türlerinde eğitim hayatının diğer Türk topluluklarına kıyasla son derece gelişmiş olduğu görüler Azerbaycan'ın Türkleşme devri olan 11 asırdan itibaren takip ettiği eğitim sistemi Türk-İslam aleminin klasik mektep ve medrese sistemi idi Ne var ki, Azerbaycan Türklerinin tarihinin dramatik siyasi gelişmelerle dolu olması yüzünden eğitim sisteminde bir devamlılık olamamıştır Bilhassa, Şia'nın o bölgeye doğru yayılması üzerine mektep ve medreseler bir nevi Şia ve Sünni inançlarının rekabet yeri haline gelmiştir Bu ise Azerbaycan Türkleri arasında birlik ve bütünlük yapısını bozmuştur Bu istikrarsızlığın en büyük sebeplerinden birisi, Güney Azerbaycan'ın sık sık Şii İran'ın kontrolünde kalmasıdır Bu durumu, değişik bir şekilde Kuzey Azerbaycan'da görmek mümkündür Nitekim Nadir Şah'ın vefatından sonra 1748-1820'lere kadar müstakil halde yaşayan Kuzey Azerbaycan Türkleri muhtelif fırkalara ve hanlıklara ayrılmıştı Bu birlikten yoksun durumu onların Rus işgaline uğramalarının en büyük sebeplerinden birini teşkil eder 1828 Türkmençay Anlaşması ile Azerbaycan Türkleri'nin eğitim hayatı yeni bir safhaya girmiştir Güney Azerbaycan'daki Türkler tamamen İran'ın eline düşerken, Kuzey Azerbaycan Türkleri'de Ruslaştırma ve Hıristiyanlaştırma mekanizması haline gelen Rus mekteplerinin esaretine düşmüştür Ne var ki, Güney Azerbaycan Türk'ü ile kuzey Azerbaycan Türk'ü arasındaki baskıya karşı direniş mücadelesi son derece dağınık bir tablo ortaya çıkarmıştı Güney Azerbaycan Türklerinin bir kısmı Şia eğitimine kayarken, bir kısmı Şia eğitimini red manasında kendi kabuğuna çekilmiştir Bu ise zaten yanlış bir dini ideoloji haline dönüştürülmüş olan Şia itikadının verimli olmayan medrese sistemi altında Güney Azerbaycan Türklerinin cahil kalmalarına sebep olmuştur Kuzey Azerbaycan Türklerinde ise Ruslaştırma ve Hıristiyanlaştırma çabalarına rağmen Rus okullarının modern ilimleri de ihtiva etmesi Azerbaycan Türlerinin dikkatini çekmiş ve Rus mekteplerinde istifade eden pek çok Azeri genci ortaya çıkmıştır Rus mekteplerin kanalı ile medeni dünyaya açılma yolunu gören Kuzey Azerbaycan Türkleri kısa zamanda başarılı neticeler elde etmişler ve edindikleri bilgiler ile hem Azerbaycan Türklüğünün eğitimi geliştirme hem de muhtelif bilim dallarında ileri gitme imkanını bulmuşlardır XIX asrın son çeyreğinde Gaspıralı İsmail Bey'in klasik mektep ve medrese eğitimini reforme ederek tanzim ettiği "usul-i cedid" yönteminin tesiriyle hız kazanan Azerbaycan'daki eğitim sistemi güzel meyvelerini vermeye başlamıştır İslam'dan kopmadan, modern bilimlerin de izlediği eğitim sistemi ile Azerbaycan Türleri Osmanlı Türkiye'si ile atbaşı halinde o devir Türk dünyasının modern eğitimde en ileri giden Türk ülkeleri halinde o devir Türk dünyasının modern eğitimde en ileri giden Türk ülkeleri olmuştur Bunun neticesi olarak Türk dünyasına büyük hizmetler vermiş olan Azerbaycan Aydınının yetiştiği görülmüştür İster Azerbaycan Türklerindeki bu bilgi ve kültür potansiyeli onların 1918-1920 arasında müstakil Azerbaycan Cumhuriyeti'ni kurmalarını sağlamıştır 70 küsür yıllık Sovyet döneminden sonra bugün Azerbaycan Türkleri yeniden istiklaline kavuşurken başarılarının temelinde bilgi ve kültür potansiyelinin olduğu görülür Ayrıca o dönemde yetişen Kuzey Azerbaycan aydınları arasında halkına ışık tutan pek çok kıymetli fikir adamlarının yetiştiği görülür

Sovyet döneminde eğitim sistemi 1926-1928'lere kadar eski usul eğitimin devamı şeklinde olmuştur Fakat 1930'lu yıllardan itibaren kolhozlaşmanın da yarattığı yeni durumlar çerçevesinde tam bir kitle eğitimi başlatılmıştır Burada maksat milli ve dini kültürden yoksun yepyeni bir Sovyet vatandaşı yetiştirme hedeflendiği için Kuzey Azerbaycan'da canlı bir hale gelen Türkleşmek, İslamlaşmak ve Batılılaşmak prensipleri bir kenara bırakılmış ve hatta yasaklanmıştır Sovyet döneminin bu sapık ve yönlendirici eğitim sisteminin daha önceki eğitim sistemine kıyasla önemli bir farkı bulunmaktadır Eğitim yaygınlaştırılmış ve mecburi hale getirilmiştir Dolayısıyla kuzey Azerbaycan Türleri arasında cahil kalanların sayısı kademe kademe azanmış 1960-1970'lerde % 100'e yaklaşmıştır

Azerbaycan'da 1971 istatistiklerine göre 4775 okulda 1503000 öğrenci okumakta idi Bu okullardan 106'sı yeni açılmakta olan ilkokul,78'i ortaokul ve lise, 13 enstitü, 1 üniversite ve diğerleri ilkokuldur Bugün öğrenci ve okul sayısında büyük artışlar olmuş, okul sayısı 5000'e talebe sayısıda 1600000'e ulaşmıştır Okul artışına paralel olarak kültürel hayatta da büyük bir gelişme olmuştur Bugün Azerbaycan'da 6500 kültür tesisi, 4605 adet kütüphane, 125 müze, 40 dinlenme evi, 124 müzik okulu, 43 halk tiyatrosu salonu, 33 kültürel dernek ve 3680 kültür evi ve klubü bulunmaktadır

Azerbaycan Türklerinin Nüfusu

1992 tahminlerine göre 7800000 olan Azerbaycan nüfusunun % 90'ı Türktür Azerbaycan'da en büyük etnik grubu % 39 ile Ruslar oluşturmaktadır İkinci kalabalık etnik grubu ise % 11 ile Ermeniler teşkil etmektedir % 5'ini ise diğer azınlıklar teşkil etmektedir

Ülkede doğum oranı binde 14,6 ve nüfus artışı hızı da %2,2'dir Sovyet döneminde uygulanan yanlış sanayileşme neticesinde ülkede meydana gelen çevre kirliliği yüzenden çocuk ölümleri çok yüksektir Ortalama ömrün 7150 olduğu Azerbaycan'da erkek nüfusunun yaş ortalaması 680, kadının ise 750'dır Bugün 8081000'e ulaştığı ifade edilen Azerbaycan nüfusunda şehirde yaşayanlar % 54'ü, köylerde yaşayanlar ise % 46'yı teşkil ederler