Ruslarla İlk Temaslar Ve Altinordu Devleti,Kafkas-Rus-Osmanli İlişkileri

RUSLARLA İLK TEMASLAR ve ALTINORDU DEVLETİ,KAFKAS-RUS-OSMANLI İLİŞKİLERİ
RUSLARLA İLK TEMASLAR ve ALTINORDU DEVLETİ,KAFKAS-RUS-OSMANLI İLİŞKİLERİ
RUSLARLA İLK TEMASLAR ve ALTINORDU DEVLETİ

Kafkas - Rus ilişkileri X yyda başlamıştır Kafkasya'ya saldıran Kiev Prensleri, Batı Kafkasya'da Adiğelerle karşılaştılar ve çeşitli savaşlar oldu Fakat Ruslar, XIII yyda, Doğu Avrupayı işgal eden Moğolların yüzünden geçici bir süre için kuzeye çekilmek zorunda kaldılar Kafkasya'ya ilk Moğol saldırıları 1222'de oldu ve bu saldırılar püskürtüldü 1226 yılında Cengiz Han'ın orduları Güney Rusya'ya saldırdı ve Avrupa'da Karpatlar'a kadar ilerleyip merkezi Volga nehri üzerindeki Saray şehri olan Altınordu devletini kurdu Altınordu devleti Kazan, Astrahan, Kırım ve Rus hanlıklarında oluşuyordu Moğollar 1227 yılında Kafkasya'ya saldırıya geçtiler, Terek vadisinde, Hazar kenarında ve Kafkas steplerinde koloniler kurdular Timur'un saldırıları sonusu Altınordu devleti 1481 yılında yıkıldı

KAFKAS-RUS-OSMANLI İLİŞKİLERİ:

Altınordu devleti yıklınca yerine küçük hanlıkar kuruldu Fakat bunların en önemlileri olan Kazan 1552'de Astrahan 1556'da Rusların işgaline uğradı Böylece Kafkasya önlerine gelen Rusların saldırıları sonucu bazı Kafkas Prensleri çardan "dostluğunu" istemek zorunda kaldılar Buna rağmen, Ruslar tarafından Tarki'de kurulan ticaret merkezi Kuzey Kafkasyalılar için tehlikeli olduğundan 1568' de işgal edildi İran saldırıları sonucu Gürcistan'a yardıma giden Rus kuvvetleri 1594 ve 1604'de imha edildi Bunun üzerine I Petro'ya kadar 77 yıl önemli bir şey olmadı Bu safhada Kazaklar, Terek nehrinin kuzey, Kuban nehrinin doğu sahillerine ve Kuma kıyılarına müstahkem köyler (stanitsa) meydana getirecek şekilde yerleştirildi I Petro'dan sonra saldırılar sistemli bir şekilde başlatıldı

Güneye inmek isteyen Rus orduları, 1707 ve 1711'de Dağıstan'da yenilgiye uğratıldı Bu yıllarda İran'da karışıklıklar çıktı Bunu fırsat bilen Petro, 1722'de hazar kıyılarından Guney Kafkasya'ya ilerledi, Derbent, Bakü ve çevresini işgal etti Petro'nun Dağıstana girme teşebbüsü başarısızlıkla sonuçlandı ve Ruslar Hazar kıyılarını terketmeye mecbur kaldılar Ruslara yardıma giden Gürcü ordusu Lezgiler tarafından püskürtüldü Bunun üzerine Ruslar bazı bölgelerden çekildiler ve İranlılarla anlaşma yaptılar Osmanlılar da Gürcistan'ı işgal ettiler ve 1724'te Ruslarla "nüfuz mıntıkalarını" paylaşan bir anlaşma imzaladılar Kuzey Kafkasyalıların saldırıları ve Nadir Şah'ın tehditleri üzerine Ruslar 1735' te işgal ettikleri yerlerden çıkmak zorunda kaldılar Kırımlılar, dostları olan Şirvan Hanıyla aralarındaki yolu (Derbent yolu) açmak için önce Ruslara sonra Çeçenlere saldırdılar ama başarılı olamadılar Çariçe olan II Katerina Orta Kafkasya'ya saldırmaya başladı ve buradaki halkı dağlara çekilmeye mecbur etti Bu arada Ruslar Kabartay Prensleriyle Kuzey Kafkasya'yı ikiye bölmek için ittifak kurdular ve Kartli ile İmereti krallıklarındaki nufuzlarını arttırdılar Ayrıca XVIII yy'ın ilk yarısında Kazaklar kendi istekleriyle Rus himayesine girmişlerdi Rus fethini, verimli topraklara Rus göçmenlerinin yerleştirilmesi izledi Bu yüzden Kazak otlakları daraldı ve ayaklanmalar oldu Ayaklanan Kazaklar Kuban ve Terek'e yerleştirildi 1763'te Mozdok (Mezdegu - Sağır Orman) kalesi yapıldı ve 1777-1780 yıllarında Mozdok'tan Azak kalesine kader müstahkem kalelerle çevrili bir hat oluşturuldu Mozdok'ta bir kilise yapıldı ve Asetin (Kuşha, Osetin) kabileleri arasında hıristiyanlığı yaymak için misyonerler gonderildi

1769-1774 Osmanlı-Rus savaşını Osmanlı'lar kaybetti Küçük Kaynarca antlaşmasıyla Kabartay'ın Osmanlılar tarafından Rusya'ya verilmesi üzerine buradaki savaşlar yeniden başladı ve Kızılyar Ruslar tarafından işgal edildi Bunu üzerine Osmanlılardan yardım istendi 1782'de Gürcü asıllı Ferruh Ali Paşa komutasındaki Osmanlılar Anapa'ya çıktılar ve bu kaleyi takviyeye, Soğucak ve Tsemez (Novrosiski) kalelerinide inşaaya başladılar Ferruh Ali Paşa, Anapa kalesine hocalar getirtti ve henüz müslüman olmayan Çerkesler arasında (Rusların Mozdok kalesiyle Asetinler arasında hıristiyanlığı yaymasına karşılık) müslümanlığı yaymaya başladı Sevilen bir kimse olduğu için başarılı oldu Ferruh Ali Paşa'nın yerine geçen Seyyit Ahmet Paşa ise bazı Çerkes beylerini öldürttü Bunun üzerine Osmanlılar Kalelerinden çıkamayacak şekilde kuşatıldılar ve Kuzey Kafkasya ile ilişkileri ticari alanda kaldı

1783'te Ruslar Viladikafkas (Kafkaslara hakim ol) kalesini kaptılar ve "Daryal Yolu"nu yaz kış kapanmayacak şekilde açtılar Aynı yıl Kırım ve Derbent Ruslar tarafında işgal edildi ve Kartli, Kahketi gibi doğu Gürcü karalları Rusların himayesi altına girdi 1782 ve daha sonraki yıllarda Dağıstanlılar, Gürcistana girdiler, Rus ve Gürcü ordularını her yerde yendiler ve Tiflis önlerine geldiler Ama dağlıların kendi başlarına hareket etmesini istemeyen ve ağır davranan Osmanlılar dağlı reislerin aralarını bozdu Bunun üzerine dağlılar geri dönmek zorunda kaldılar

Batı Kafkasya'da ise Rus saldırıları sonucu Adiğeler Kuban'ın güneyine çekildi ve Ukrayna'da her an ihtilal yapabilecek durumda olan Zaparoj Kazakları bu bölgelere yerleştirildi 1787 - 1791 Osmanlı - Rus savaşında Osmanlılar Soğucak ve Anapa kalelerine kuvvet gönderdiler Battal Paşa Kafkasya'da Ruslar'a yenildi ve Ocak 1792 Yaş antlaşmasıyla bu iki kale Ruslar'a verildi 1795'te İranlıların Tiflis'e girmesi üzerine, Gürcistan'a yardıma giden Rus ordusu dağlara girmek istediği için Dağıstanlılar tarafından bozguna uğratıldı Fakat Ruslar Astrahan'da İranlıları yendikten sonra Ermeni platosuna ve Transkafkasya'nın en önemli ticaret merkezi olan Ganja'yı işgal ettiler 1799'da Gürcülerle Ruslar arasında bir anlaşma yapıldı ve 1801'de Gürcistan Rusya'ya ilhak edildi

Rusya'nın batıdaki durumunun karışık olmasını XIX yy ilk yarılarında batı, Fransız ihtilalinden doğan fikirlere ve Napolyonla uğraşıyordu Bundan etkilenen Rusya, kendisine bulaşabilece isyanları bastırma konusunda Avrupa'ya yardım ediyordu Rusya'nın batıdaki durumunun bu sebeplerden dolayı karışık olmasını fırsat bilen bütün Kuzey Kafkasya'lılar (Gürcistan savaşında yıprandığı için Dağıstan hariç) Ruslara karşı genel taarruza geçtiler 1807'de bir veba salgını üzerine Kafkas ordusu büyük kayıplar verdi Bunu üzerine Ruslar karşı saldırıya geçti ve Çeçenleri Terek'in güneyine attılar Ruslar batıda kendilerine yardım ederlerse Kafkasya'nın bağımsızlığını tanıyacaklarını belirttiler ve bir muhlet verdiler Ruslar cevabı beklerken Kubanlılar karşı saldırıya geçtiler Böylece Ruslar'ın bu saldırıları da boşa çıkartılmış oldu

Bu sırada Kuban'da bir ihtilal oluştu Birçok asilzade Ruslara iltica etti ve kabileler arasında mücadeleler başladı Fakat herşeye rağmen Rus müstahkem mevkilerine yapılan saldırılar kesilmedi Ruslar batıyla uğraştıklarından bu karışıklıktan yararlanamadılar Abhazya hükümdarı olan ve sonradan Hıristiyanlığı kabul eden Sefer Bey (ki Abhaz değildir) Kuban'daki gibi bir ihtilalden korkarak 1810'da Ruslarda yardım istedi ve Abhazya işgal edildi Bunu üzerine büyük bir halk kitlesi Kuban'a göç etti 1816'da Ruslar dağlara daha çok sokuldular, bazı dağlı reislerini rütbe, nişan ve para ile elde ettiler

Napolyon'u yenen, İran saldırılarını kıran, Osmanlılarla anlaşma yapan Ruslar 1822'de genel bir saldırıya geçtiler Sünje Kale (Grozny), İndrey civarı işgal edildi Buna rağmen Abhaz ve Ubıh kuvvetleri Sohum hariç Abhazya'yı Ruslardan temizledi Savaş, Kabartay'ın Ruslar tarafından işgaliyle sona erdi 1826'da I Aleksandr'ın ölümü üzerina Rusya'nın karıştığını sanan İranlılar, Güney Kafkasya'ya saldırdılar Fakat bir çok savaşta yenildiler ve 1828'de Azerbaycan Ruslar tarafından işgal edildi Aynı yıl yapılan Türkmensoy antlaşmasıyla İranlılar Transkafkasya siyasetinde rol oynayan bir devlet olma özelliklerini kaybettiler Gene bu antlaşmayla Dağıstanlıların dış dünya ile ilişkileri kesildi ve ele geçirdikleri boğazlar sayesinde Ruslar, Anadolu üzerinden Akdeniz'e, İran üzerinden Hint Okyanusu'na ve Hazar Deniz'i üzerinden Asya'ya gidebilecekleri bir üs kazandılar

Ruslar 1828'de Osmanlıları yenip 1829'da Edirne anlaşmasıyla (fiilen hiçbir kıymeti yoktur çünkü Ruslar bu topraklara hiçbir zaman hakim olamamışlardı) Kafkasya'yı ve Anapai Poti, Ahıska gibi kaleleri Osmanlılardan aldı Bu durumu Kafkasya'lılar protesto ettiler 1829' da Rusların Istanbul önlerine gelmeleri, İran ve Osmanlı imparatorluğunun doğusunda büyük başarılar kazanmaları ve 1833'de Rus donanmasının isyan eden Mısırlı Mehmet Ali Paşa'ya karşı II Sultan Mahmut'u desteklemesi Ingiltere'de huzursuzluklar yarattı Ponsonby Ingiltere'nin Çerkeslere yardım etmesini istedi 1826'da Dağıstan'da bunlara karşı (müridler tarafından yapılan) hareket gelişirken 1830'da da Abhazya'da Ruslara ve Rusları çağıran Şirvaşidze idaresine karşı bir ihtilal başladı Cephane azaldığı için Osmanlılardan cephane almak için yardım istendi fakat kabul edilmedi Abhazyada Rusların ilerlemesi durduruldu Kuzeyde ise Abın ile Tsemez'i alıp, Kuzey-Batı Kafkasya'yı, Kafkasya'dan koparmak isteyen Rus kuvvetleri Hacı Huzbek (Guzbek) tarafından büyük yenilgilere uğratıldı (1834)

KAFKASYA'NIN ULUSLAR ARASI BİR ÖNEM KAZANMASI

XIX yynın başlarına kadar yalnız Osmanlıları ve İranlıları ilgilendiren Kafkas-Rus mücadeleleri, önem kazandı ve bu zamandan sonra Kafkasya'da ıslahat hareketleri başladı XIX yyın başlarında iyice genişlemiş ve diğer sömürgeci ülkelerle rekabeti artmış olan Rusya'nın sıcak denizlere inmek için Kafkasya ile olan ilişkileri diğer emperyalist ülkeleride ilgilendiriyordu Bu olaylar şunlardı
a Napolyon'un istilaları : Mısır'ı ve Avrupa'nın büyük bir kısmını işgal eden Napolyon'un istilaları Kafkasya aleyhineydiÇünkü Avrupada kendisinden başka "büyük" devlet görmek istemeyen Ingiltere, Fransa'nın karşısında, Rusya'nın yanında, dolayısiylede Kafkasyalıların karşısında yer alıyordu Ne zaman ki Fransa yenildi, o zaman Ingiltere Kafkasyalıların yanında yer alır "gibi" oldu Osmanlıların 1828-29 savaşında yenilmeleri, 1829 Edirne ve 1833 Hünkar iskelesi anlaşmaları, Ruslar'ın doğudaki tehlikelerini büyütüyordu Bu yüzden Ingiltere 1834'den itibaren Kafkasya ile ilgilenmeye başladı
b Lehistan'ın taksimi, 1830 isyanı : 1795'te Lehistan'ın büyük devletler tarafından paylaşılıp en büyük parçanın Rusya'ya verilmesi işgal altında yaşayan Lehlilerde Rusya'ya kariı düşmanlık uyandırdı Rusya'ya karşı düşmanlık; bu ortak durum Lehlilerle Kafkasyalıları birbirine yaklaştırdı 1830 Leh ayaklanmasından sonra birçok Lehli Rus ordusunda Kafkas cephesine gönderildi Kafkasyalıların Ruslara karşı mücadelesinde başarı kazandığı taktirde Lehistanın tekrar bağımsız olacağını tahmin eden Lehliler, Rus ordusundan kaçıp Kafkasyalıların yanında çarpışarak ve Avrupa'da Kafkasya lehinde propaganda yaparak Kafkasyalılar için çalışıyorlardı Kafkas mücdelesinin Avrupada tanıtılmasında, Lehlilerin Kafkasyalılardan daha çok emekleri geçmiştir
c Gürcistan'ın İlhakı : İranlıların ve Osmanlıların Kafkasya'ya yardım edeceğine, Güney Kafkasyayı istila için fırsat kollamaları ve saldırılarda bulunmaları üzerine Gürcistan 1801'de, Şirvan Hanlığı da 1826'da Rusya'ya ilhak edilmişti Bu Kafkasya'yı güneyden kuşatmaya neden olduğu gibi, Osmanlılarında güvenliğini tehdit ediyordu Bu yüzden, hiçbir ciddi yardımda bulunmamakla beraber, Osmanlılar, Kafkasya için çalışanlara müsaade ve hatta yardım ediyorlardı Lehlilerin Kafkasya için çalışmaları, Ingiltere'nin siyasetinin Kafkasya lehine dönmesi ve Osmanlıların Kafkasya için çalışanlara müsaade ve yardım tavrı İşte bundan sonraki olaylar böyle bir atmosfer içinde geçmiştir

DIŞARIDA KAFKASYA'NIN İÇİN YAPILAN ÇALIŞMALAR:

Biraz önce belirtilen nedenlerden ötürü Ingiltere'nin dikkati 1834 yılından itibaren Kafkasya'ya çevrilmişti 1834 sonbaharında David Urquhart Kafkasya'ya gönderildi Urquhart Ingiltere'ye döner dönmez Lehli yurtsevelerle birlikte Kafkasya için çalışmalar yaptı Bu çalışmaların sonucu Ingiltere, 1829 Edirne antlaşmasıyla Osmanlı imparatorluğunun Kafkasya'yı Rusya'ya veremiyeceğini, böyle bir şeyin hakikat olmadığını belirtti O devrin Ingiltere dışişleri bakani Palmertson Kafkasya'nın bağımsızlığını istiyordu ama Ingiltere'nin Rusya ile çatışmasını istemediği için kesin netice verecek şeyler yapmıyordu (Palmertson'un izlediği politika: Devamlı dostlarımız ve düşmanlarımız yoktur Devamlı çıkarlarımız vardır) Lehli yutseverler, Ingiltere ve Osmanlı imparatorluğu ile Rusya arasında bir savaş çıkartmak için çeşitli çalışmalar yaptılar (Kafkasya'ya cephane yüklü gemiler gönderdiler, vb) Fakat bu çalışmaları başarısızlıkla sonuçlandı Ayrıca Rus hizmetindeki Lehli'lerden Kafkasya'da kıtalar oluşturmak istediler Kırım savaşından sonra "Labimski Müfrezesi" adı verilen bir kuvvet oluşturuldu Fakat bu müfreze 1859'da dağıldı ve 1860' da da müfrezeyi oluşturanlar İstanbul'a gitti Böylelikle bu çalışmada başarısızlıkla sonuçlandı Urquhart 1837'de üç Ingiliz ajanını Kafkasya'ya gönderdi Fakat Fransa'nın tekrar kuvvetlenmesi üzerine Rusya ile anlaşabilmek için Ingiltere bu adamlarını geriye çekti Lehli yurtseverlerin lideri Adam Çartoreski, Kafkasya'ya adamlarını gönderdi Fakat bunlar yeterince başarılı olamadılar ve Kafkasya ile bir birlik oluşturulamadı (Adam Çartoreski, 1861 yılında Adiğe'lerin isteği üzerine Adiğey'in Avrupa temsilcisi oldu)

KAFKASYA'DA REFORMLAR ve SAVAŞIN SONU:

1822'de Kabartay'ın Rusların eline geçmesiyle birlikte coğrafi birlik bozuldu Bu yüzden reformlar, Kuzey Kafkasya'da birbirinde ayrı, iki bölgede farklı şekillerde oldu
I-) Doğu Kafkasya'da reformlar ve savaşın sonu : XIX yyın başlarında Ruslar Doğu Kafkasya'ya, bilhassa Dağıstan'a hanlar sayesinde nüfuz etmişlerdi Ayrıca Dağıstan'da Tatarların bir kolu olan arazi sahibi bir sınıf mevcuttu (Ve nu sınıf da Hanlarla beraber Rus çarıyla işbirliği halindeydiler ve Müridizm'e karşı çıkmışlardı) Hanların ve Rusların baskısıyla mücadeleye katılmayan halk Müridizm ile uyanmaya başladı ve bu hareket en fazla Çeçenistan'da Şeyh Mansur'un Gazavat (Mukaddes Harp) çağrısıyla başlayan ve 1826' dan sonra Gazi Muhammed, Hamzat ve Şamil tarafından kuvvetlendirilen, herkesin eşit olduğunu belirten bir tür dini ve askeri bir sistemi kurdu Gazi Muhammed "Bütün müslümanların hak ve kıyametleri müsavidir (eşittir), Allah'tan başka hiç kimseye kul olmamak lazımdır" diyordu Müridler düşünceleri itibari ile Adiğelerden (Batı Kafkasyalılardan) tamamen farksızdılar Siyasi bağımsızlık temin etmek, gerek halkın, gerek toprakların çar tarafından sömürülmesini engellemek amacıyla hareket ediyorlardı Şamil'in radikalist davranışları sonucu Dağıstan'daki birçok toprak ağası ve bey Ruslar'a sığındı Dağıstanda doğanve eşitlik prensipleri taşıyan bu hareket Çeçenistan'da buyuk bir kuvvet topladı Şamil'in bu hareketi, İstanbul'da kendi siyasi propagandalarına cevap olarak kabul edildi

Ruslar, Müridizmi ilk kuran ve Çeçenistan da büyük bir ün kazanmaya başlayan Şeyh Mansuru yakalamak için Aldi köyüne doğru ilerlediler ama büyük bir yenilgiye uğradılar Bu zafer halkı ona daha çok yaklaştırdı Şeyh Mansur Kızılyar ve Grigoryapali'yi kuşattı ve çeşitli baskınlar düzenledi Mansurun bu hareketi Ruslarla barış halinde olduğundan Osmanlılarca engellenmeye çalışıldı Hanlar ise herzamanki gibi Mansur'a karşıydılar Mansur Tatartop'da Ruslara yenildi ve Adiğelerin arasına çekildi Savaşlarına Adiğelerle birlikte devam etti 1787 Osmanlı-Rus savaşında Battal Paşa Kafkasya'da bozguna uğradı 1971'de Anapa Rusların eline geçti ve burada bulunan Şeyh Mansur esir edildi(Mansur 1794'de Rusya'da öldü) Yerine Gazi Muhammed (Gazi Molla) geçti ve Doğu Kafkasya'daki direnci büyük ölçüde kıran Avar Hanlığı üzerine Şubat 1830'da yürüdü Fakat Hanlığın merkezi olan Hunzak'ı alamadı ve geri çekilmek zorunda kaldı Gazi Muhammet, bundan sonra birçok Kazak köyüne, Kızılyar'a baskın yaptı Vladikafkas'ı çevirdi Gazavat'ı hemen bastırmak için harekete geçen Ruslar Gimri köyüne saldırdılar ve Gazi Muhammet'i öldürdüler Yerine Hamzat geçti ve ilk iş olarak Dağıstanlılar için büyük tehlike olan Avar Hanlığını ortadan kaldırdı Ama Ruslardan yardım gören karşıtları tarafından 18 Eylül 1834'de öldürüldü Yerine Şamil imam seçildi Şamil Ruslarla savaşmadan önce Hanların otoritelerini ortadan kaldırmayı düşünüyordu 1835'te Aşilte köyünde bir kongre toplandı ve Ruslara karşı nasıl tavır alınacağı saptandı Kaytak ve Tabassaran bölgelerine akınlar yapıldı Bunlardan amaç bölgedeki hanların idarelerini yıkmak ve Ruslara boyun eğen bu halkları kendi tarafına çekmekti ve bından da başarılı olundu Bunun üzerine Ruslar Mayıs 1839'da Şamil'in karargahı olan Ahulgoh'a saldırıya geçtiler ve 29 Ağustosta burayı işgal ettiler, ama Şamil'i yakalayamadılar Şamil herşeyini kaybetmiş bir şekilde Çeçenistan'a gitti Çeçenleri etrafında toplamaya başladı 1840'ta genel ayaklanmalar oldu ve işgal altındaki bölgelerden 28000 Çeçen ailesi dağlara çekildi 1840-1843'de Ruslar çeşitli yenilgilere ve kayıplara uğradılar 1845'te Dargo'ya saldıran Ruslar büyük bir bozguna uğradı Dargo zaferi üzerine Dağıstanlılarda ayaklandı ve Ruslar'a karşı isyanlar oldu Böylelikle Dağıstan'da Şamil'in otoritesi altına girdi Bunu üzerine Şamil batıyla birleşmek için Kabartay bölgesine girdi ve Nalçik bölgesine kadar geldi Fakat Rusların ananevi dostları oan ve müridlerin Dağıstan'da beylere ne yaptığını bilen derebeyleri tarafından yönetilen halk kayıtsız bir tavır takındı Bu yüzden Şamil bazı Kabartay ve Asetin beyleri ile birleşerek geri dönmek zorunda kaldı Batıyla bu şekilde birleşemeyen Şamil batıya naipler gönderdi Bunlardan en önemlisi Mehmet (Muhammet) Emin'di 1853-55 Kırım savaşında Kafkasya'nın Ruslardan tamamen temizlenmesini isteyen Şamil büyük bir harekete girişmedi Sadece Gürcistan'a bir baskın yaptı 1856'da Paris Sulh Antlaşması Kafkasya'dan bahsedilmeden imzalandı Ruslar 1852'den beri ormanları tahrip ederk saldırıya geçmişler, böylece birçok yer çorak kalmıştıç Ormanların yok olmasıyla Çeçenler en büyük üstünlüklerini kaybettiler Kuzeyden, güneyden ve doğudan saldırıya geçen Ruslar Nisan 1859'da Vedeno'yu işgal ettiler Böylece Doğu Kafkasya'nın direnci kırılmış oluyordu Bu yenilgi Şamil'in otoritesini iyice azalttı ve Şamil 6 Eylül 1859'da Gunip'te teslim oldu Şamil'in teslim olmasıyla Doğu Kafkasya'nın işgali tamamlandı

Batı Kafkasya'da reformlar ve savaşın sonu : Burada ilk önce milli birliğin sağlanması için çalışmalar yapıldı ve 12 eyaletten i-) Şapsığ-Nathoç, ii-) Abzah, iii-)Kemirguey, iv-) Barakay, v-) Kabartay-Besleney, vi-) Hatukuey, vii-) Bjeduğ, viii-) Mekhoş, ix-) Başılbey, x-) Teberdi, xi-) Abhazya, xii-) Vubıh-Cih oluşan bir devlet kuruldu HEr eyaletin özel idareleri ve bu idarelerden oluşan 300 kişilik bir "Milli Misak Meclisi" (Ulusal And Meclisi - Çıla Therio Xase) vardı ve bu meclisin başkanı yoktu Belli bir toplantı olmayan bu meclisin kararlarına herkes uymak zorundaydı 1839'da Şapsığ bölgesinde toplanan meclis, Hazar Denizi ile Karadeniz arasında kalan bölgenin bir "Vatan" ve bu vatanda "Bir Millet"in yaşadığı, Rusların milli düşman olduğu, sonuna kadar savaşılacağı gibi kararlar alındı Nitekim, Rusların barış ve Tsemez-Anapa yol güzergahında Çerkeslerin çekilmesi istekleri kabul edilmedi Misakı Milli Meclisi Ruslar'a bir heyet gönderdi ve Karadeniz ile Hazar Denizi arasının tahliyesini istedi Fakat Ruslar Kafkasya'nın Osmanlılar tarafından kendilerine verildiğini iddia ederek bunu reddettiler Bunun üzerine bir beyanname yayınlandı Bu beyannamede Rusya'nın bir gün batıyada saldıracağı, Kafkasya'nın Rusya'nın bir parçası olmadığı, Osmanlıların hiçbir zaman sahip olmadıkları Kafkasya'yı Rusya'ya veremeyeceği, sonona kadar savaşılacağı kesin bir şekilde bildirildi ve Omanlı İmparatorluğu ile Rusya protesto edildi Bunun üzerine Ruslar kabileleri bölmek için bazı kabilelere barış teklif ettiler ama bütün Kafkasya boşaltılmadıkça barışın olamaycağı bildirilerek bunlar reddedildi

Batı Kafkasya'da, Ruslar, Anapa, Tsemez, Poti gibi kaleleri işgal etmişlerdi Fakat bu kaleler tamamen kuşatılmış olduğundan birbirleriyle ilişkileri yoktu Bu kaleleri birleştirip, Batı Kafkasya'yı Karadeniz'den de kuşatmak isteyen Ruslar, 1830'da saldırılara geçtiler Bu kuvvetlerin büyük kısmı püskürtüldü Yalnız Tsemez'i takviyeye giden kuvvet durdurulamadı ve Ruslar Tsemez'e girdi Rusların müstahkem bir hat oluşturma çabaları üzerine savaşlar yeniden başladı Subş civarına çıkartma yapan Ruslar, içerilere giremedilerse de bu kıyıda tutunmayı başardılar 1839 yılında Şaşi kalesine baskın yapıldı Kale içine girildiysede Kafkasyalılar geri çekilmek zorunda kaldılar Aynı yıl Jamatya ile Anapa arasında savaş oldu fakat sonuş elde edilemedi

Ruslar, Abından başlayarak Soçiye kadar, Abin, Anapa, Şhapsin, Vaye, Tsemez, Şaşi, Tuapse, Mazga, Nikolayevski ve Doma kalelerini yapmışlardı Bu kaleler Kafkasya'nın güvenliğini tehdit ettiği için işgal edilmeleri gerekliliği ortaya çıktı Şubat 1840'dan itibaren başlayan saldırılar sonucu Anapa ve Tsemez hariç bütün kaleler geri alındı(Bu savaşlar konusunda Karl Marks şöyle diyordu:" Kahraman Adiğeler Ruslar'ı hezimete uğrattılar Ey dünya, ey insanlık: özgür yaşamak isteyen insanların nelere muktedir olduklarını onlardan öğreniniz) Sivastopol'dan bu kalelere yardım için gönderilen Ruslar ancak Gürcistan'a çıkabildiler Bu yenilgiler üzerine 80000 rus askeri Kafkasya'ya gönderildi Bu en çok Osmanlı'ların işine yaradı Çünkü Osmanlılar Sivastopol'da bulunan Ruslar Kafkasya'ya gönderilmişti Abhazya Rus işgali altında oldğundan Berzek Hacı komutasındaki kuvvetler Abhazya'ya girdi Yardım alan Ruslar karşı saldırıya geçtilersede Soçi'nin kuzeyine çıkmayı başaramadılar

Kafkasyalıların büyük başarıları Avrupa'nın dikkatini çektiyse de yardım yapılmasını sağlayamadı Doğuda Dargo yenilgisi ve batıda birçok kalenin Kafkasyalıların eline geçmesi üzerine Ruslar, kaybettikleri yerleri ve prstijlerini tekrar kazanmak için büyük hazırlıklara başlamışlardı Kafkasya'da ise, Kuzey Kafkasyanın bütünleşmesi gerektiğini anlayan Şamil, bu bütünleşmeyi sağlamak için batıya Hacı Mehmet, Süleyman ve Mehmet (Muhammed) Emin gibi naiblerini gönderdi Bu naibler Misakı Milli Meclisinde Doğu Kafkasya'yı temsil ettiler

Bunlardan en önemlisi Mehmet Emin 1847'de Pçeha nehri kıyısında topladığı halka, İslamiyeti kabul etmelerini, beylerin elindeki fazla hakkın geri alınmasını, beyliliğin kaldırılmasını, beyliliğin kaldırılmasını ve ancak bu biçimde Ruslara karşı konulabileceğini söyledi Kendisini Batı Kafkasya hükümet reisi olarak tanıtmak ve doğudaki sistemi aynen burada uygulamak istedi Ama bu, halkın ve beylerin tepkisine yol açtı Muhammed Emin ancak doğudaki kabilelerden (Abzah vs) destek bulabildi Bir iç savaş çıkma ihtimali üzerine tavrını değiştirdi Fakat Rus saldırıları başladığı zaman kabileleri Muhammed Emin'in çevresinde birleşmeye başladılar Onun hareketleri ilericiydi, aristokratların durumlarını sarsıyordu Beylerin ve onları destekleyen Osmanlıların karşı tavırlarına rağmen 1848'de Adagum'da yapılan büyük milli toplantıda reisliği kabul edildi

Muhammed Emin, Kafkasya'da bir sanayi hareketi, (kendi ihtiyaçlarını kendi sağlamak için) oluşturmak istemişti Bu yüzden özellikle silah konusunda uzman aramış, Rus esirlerine iyi davranmıştı Bu sayede Kafkasya'ya gelen bir Polonyalı top imalathanesi açtı

Muhammed Emin, demokrasi esasına dayanan idare ve ordu teşkilatı kurdu Batı Kafkasya'yı 100 idari parçaya ayırdı ve düzenli bir ordu kurdu Bu ordu sadece 1849'da Ruslara 101 baskın yaptı Naip, dünyanın ilgisini Kafkasya'nın üzerine çekmek ve yardım sağlamak için çalışmalarda bulundu, İstanbul'a temsilciler gönderdi

Muhammed Emin'in bu reform hareketini engellemek isteyen Ruslar, saldırıya geçtiler ve onu Unbi (Umpa) dağında mağlup ettiler Yeniligi bazı kabileleri geçici bir süre için Muhammed Emin'den ayırdı Bu sırada çıkan Kırım savaşı (1853-1855) Kafkasyalılar için son ümitti Muhammed Emin Avrupalı ülkelerle görüşüyordu Avrupalılara "Rus generalleri kadar Osmanlı paşalarının da" istenmediğini, Kafkasya'nın, İran-Osmanlı-Rusya devletleri arasında "Tampon" bir ülke olmasını, bunun Rusya'nın büyük bir yenilgisiyle olabileceğini belirtti Fakat müttefikler farklı düşünüyorlardı Örneğin, Osmanlılar, İngilizler, kendi hegomanyaları altında "bağımsız" ve Fransızlar da Rusya'nın olmasını istiyorlardı Savaşta bütün müttefikler birbirlerini aldatmaya çalıştılar İngilizler Şamil'in Rusya'ya saldırmasını istediler fakat Şamil, önce Hazar Denizinden Karadeniz'e bütün Kafkasyanın Ruslardan temizlenmesini istediğinden Gürcistan'a küçük akınlarla yetindi

Osmanlılar Anapaya Zanyikovue Sefer Beyi, Sukhum'a da Behçet Paşayı gönderdiler Amaçları, Kafkas kabileleri müslümanlık hissi etrafında birleştirip, Ruslara karşı kullanmaktı Anapaya gelen Sefer Bey, bu çevredeki kabileleri Muhammet Emin'den ayırmaya çalıştı ve bunda da bir dereceye kadar başarılı oldu Naip tarafından sürülen Natuhay beylerini geri getirtti Sefer Bey'in Kafkasya'ya gönderilmesi, Kafkasya'ya yardım değil, işgalin düşünüldüğünü gösteriyordu Nitekin savaşta Osmanlılar, Kafkasya'yı "Osmanlı mülkü" gibi göstermeye çalıştılar ve müttefikler ajanları aracılığıyla asılsız haberler yaydılar Bütün bunlar, Kafkasyada müttefiklere karşı olumsuz düşünceler doğuruyordu Savaşta her iki taraf bir üstünlük sağlayamadı İngiltere, Rusya'nın Hindistan'a inmesini engellemek için tampon Kafkasya'yı istiyordu Bu fransızların işine gelmediğinden, Şubat 1856 Paris barış antlaşması, Kafkasya'dan bahsedilmeden imzalandı Bu Kafkasya'nın Rusya'ya bırakılması demekti Kırım savaşı sırasında Kafkasyaya Rus saldırıları durmuştu Fakat Sefer Bey'in Kafkasya'da birliği ve ahlakı zayıflatması, bu savaşın zararlarını faydasından çok yaptı 1857'de Muhammet Emin, dış ülkelerden yardım almak için İstanbul'a gitti Fakat Rusya'nın isteğiyle tutuklandı ve Şam'a sürüldü Ordan kurtulup tekrar Kafkasya'ya döndü 1857'nin sonlarına doğru, İngiltere ve Fransa'nın baskısıyla Osmanlılar Batı Kafkasya'yı boşalttılar ve Sefer Bey kendi başına kaldı

Savaştan sonra Kafkasya'nın tehlikeli durumunu ortadan kaldırmak isteyen Ruslar saldırılara başladırlar ve 1859'da Doğo Kafkasya'nın direncini kırıldı Bunun üzerine Muhammet Emin Ruslarla uygun şartlar altında barış yapılmasını istedi Fakat bu öneri Milli Kongre tarafından şiddetle reddedildi Muhammet Emin teslim oldu ve İstanbul'a gitti Doğu Kafkasya'daki direncin kırılması üzerine Ruslar, Batı Kafkasyalılara iki yol teklif ediyorlardı Ya Stavropol bölgesiyle Sal Stepine, veya Osmanlı topraklarına göç etmek Aynı zamanda Rus ajanları Kuzeye göç edeceklerin Hıristiyanlaştırılacaklarını, 25 yıl askere alınacaklarını söylüyorlardı Bununla Rus hükümeti, Batı Kafkasyalıları bilhassa Osmanlı topraklarına göç ettirmek istiyordu

1860'da Sefer Bey öldü ve yerine oğlu Zanyikuvue İbrahim (Kara Batır) geçti ve birlik hareketlerine başladı Yardım istemek için İstanbul'a İbrahim adında bir elçi gönderdi Şapsığ, Vubıh ve Abhazları temsil eden (çünkü bu kabileler işgale uğramamışlardı) 5'er kişiden bir meclis kurdu Avrupa'ya bir heyet gönderdi 1860'dan sonra tekrar savaşlar başladı ve 1861'de müjiklerin azat edilmesinden dolayı göç dalgaları Kafkasya'ya yöneltildi Binlerce Kazak ve Rus Kafkasya'ya yerleştirildi

Urquhart ve Leh yurtseverleri, Kafkasya için miting ve propaganda yaptılar Fakat Kafkasya'ya yardım yapılmasını sağlayamadılar Bu sırada Kafkasya'da Bjeduğ bölgesiyle, Şapsığ, Vubıh ve Abhaz bölgeleri işgal edilmemişti İşgal edilen yerlerdeki Kafkasyalılar bu bölgelere gelmişler, nüfus yoğunluğu artmış, bu yüzden yiyecek sıkıntısı ve salgın hastalıklar başgöstermişti Bütün bu çaresizlikler içinde Kafkasyalılar intihar savaşları yapmaya karar verdiler Son savaşlara Kafkasyalılar, kadın, erkek, çocuk, herşeyleriyle katıldılar Hodz vadisinde ve Ahçip köyündeki savaşlarda Kafkasyalılar yenildiler

Bu kanlı yenilgiler üzerine Ağustos 1864'de Çar'ın kardeşi Grandük Mişel, yayınladığı fermanla bir ay içinde Kafkasya'nın boşaltılmasını, aksi halde kalan herkesin, harp esiri olarak Rusya'nın muhtelif mıntıkalarına sürüleceklerini bildirdi Bunun üzerine vatandan Osmanlı topraklarına sürgün başladı Sürülenler Bulgaristan, Dobrica, Sırbistan, Arnavutluk, Suriye, Irak hatta Ürdün'e, genel olarak, durumu karışık olan yerlere yerleştirildi Fakat Rusya kendisine sınır olan ve daha sonra kendisinin olabilecek yerlerde Kafkasyalıları istemiyordu Bu yüzden 1876 İstanbul Konferensında "Rumelide Çerkes göçmenlerin iskan edilmemesi" kararlaştırıldı ve en az 175000 Kafkasyalı ikinci sürgüne uğradı Sürgünden sonra Kafkasyalılar Osmanlı için "canla başla" çalıştılar Örneğin, Osmanlıların (bilhassa Kafkas ordusunun) süvarilerinin büyük bir kısmı Kafkasyalıydı ve savaşlarda sayısız yararlılıklar gösteriyorlardı Kafkasyalıların bu kadar çalışmasına rağmen, ne kadarının sürüldüğü kesin olarak söylenememektedir Sürgün edilen Kafkasyalılar 500000 ile 2000000 arasında tahmin edilmektedirFakat resmi kayıtlara göre 1855-1863 yılları arasında 311330 ve 1864 yılında Eylül ayına kadar 283000 kadar göçmen Varna ve muhtelif Karadeniz limanlarına geldi Aynı resmi belgelerin (Takvim-i Vekayi) 1281 tarihli sayısında kış mevsiminden yaz ortalarına kadar toplam 299068 kişinin geldiğini yazmaktadır Böylece en az 900000'e yakın göçmen 1855-1864 yıllarında Psmanlı topraklarına gelmiştir Bu yıllara önce ve sonra gelen, yollarda ölen ve sayıma girmeyenlerle, sürgün edilen Kuzey Kafkasyalıların sayısının bir milyonu aştığı anlaşılmaktadır Osmanlı Devleti ise göçmenlere hiç yardım etmemiş, gıdasızlıktan, iklim değişikliğinden ve salgın hastalıklardan binlerce Kafkasyalı ölmüştür Öyleki Trabzon Rus konsolosunun raporunda Batum'da, günde 7, Trabzon'da 180-250, Samsun'da 200 kişinin öldüğünü bildirmiştir Çerkes koyleri 20-30 yıl sonra "Çerkes Mezarları" haline gelmiştir Ekonomisi tarıma dayalı olan Rusya ise Kafkasya, Ukarayna, Ortaasya, Urallar gibi bölgeleri sömürerek kendi kalkınmasını sağladı ve bu bölgelerin geri kalmasına neden oldu

SÜRGÜNDEN SONRA KAFKAS-RUS-OSMANLI İLİŞKİLERİ:

Sürgünden sonra Kafkasya'da, Ruslar, kolonizasyon işlerini her sömürgeci ülke gibi, "medenileştirme" olarak gösterdiler Muhaceretteki Kafkasyalılar ise yurda dönüş isteklerini kaybetmediler ve Osmanlı padişahlarıyla bir Osmanlı - Rus savaşında Kafkasya'da isyan çıkartmak için anlaştılar Bu fırsat 1877 - 1878 Osmanlı - Rus savaşında çıktı Osmanlılar abhazya'da bir şaşırtma harekatına girdiler ve kıyıya 3000-4000 Kafkasyalıyı çıkarttılar O sırada Kafkasyalılar bir kurultay toplayarak Abdurrahman Efendi'yi başkan seçtiler İmamlarının önderliğinde 9 Mayıs'ta Dağıstan ve Çeçenistan'da, 12 Mayıs'ta Kuban'da isyan çıktı Kafkasyalılar 20 yıl önce gömdükleri tüfeklerini çıkarttılar Durum Ruslar açısından ciddileşmişti Fakat Osmanlılardan gerekli yardım gelmediği için Adiğelerin bir kısmı ile Abhazların büyük bir çoğunluğu Osmanlı topraklarına sürüldü

Bundan sonra 1905'e kadar "medenileştirme" hareketlerine karşı çıkan küçük ayaklanmalar dışında önemli birşey olmadı Bu sıralarda dünya siyasetinde önemli değişikler oluyordu XIX yyın sonlarına doğru Osmanlıların üzerideki İngiliz etkisi azalmıştı Bunun üzerine Osmanlıların yeni hamisi gelişmekte olan Amanya oldu 1888'de Deutsche (Doçe) Bank Osmanlı İmparatorluğuna girdi ve Anadolu Demiryollarının yapımını eline geçirdi Osmanlı ordusunun teşkilatlandırılması Alman subaylarına verilmeye başlandı Bunun üzerine 1907'de Rus-İngiliz anlaşması yapıldı 1909'da iktidara geçen Enver, Talat ve Cemal Paşalar Almanların hemen her istediklerini yaptılar ve Panslavizm'e karşı Pnaturanizm'i çıkardılar (Panturana Dağıstan da giriyordu)

Bu sıralarda Kafkasya'da, 1905 Rus-Japon savaşında Rusya'nın yenilmesi fırsat bilinerek bir isyan daha çıkarıldı ama bu da bastırıldı 1913'de egemenler halka ait geniş arazilere el koydular Bunun üzerine onbini aşkın Adige "Dzeliko" ırmağı mevkiinde feodallerle ve onları destekleyen çar ordusuyla çarpıştı Ayaklanmanın öndegelenleri Sibirya'ya sürüldü Bu yıllarda, devlet tarafından "asi, hırsız, haydut" diye adlandırılan, halkın Abrek dediği kimseler Çarlık otoritesine karşı koyuyorlardı Bunlar resmi yerleri ve zenginleri soyup, elde ettiklerini halka dağıtıyorlardı

I Dünya savaşında Osmanlı yöneticileri "romantik" hayalleri gerçekleştirmek üzere (Turan için) IV Orduyu kurdular, fakat Kafkas cephesinde çeşitli yenilgilere uğramaktan kurtulamadılar Şubat 1917'de başlayan devrim üzerine Rus ordusu çözülmeye başladı Devrim üzerine 3 Mayıs 1917'de Terekkale (Vladikafkas) de halk kurultayı toplandı ve bir icra organı (Birleşik Şimali Kafkasya ve Dağısatn Dağlıları Birliği Merkez Komitesi) kuruldu 18 Eylül 1917'deki ikinci toplantıda kurultay "Kuzey Kafkasya Milli Müessesan Meclisi" adını aldı ve Kuzey Kafkasyalıların siyasi bir birlik teşkil ettiğine karar verildi Kuzey Kafkasya merkez komitesi, 20 Kasmı 1917'de Rusya'dan ayrıldığını ve bağımsız bir devlet olduğunu ilan etti resmi müesseselere, bankalara, okullara, vs milli bir şekil verildi Bundan memnun olmayan Kazaklar ve Ruslarla çeştili çatışmalar oldu Güney Kafkasya'da ise Gürcü, Ermeni ve azerilerden oluşan Transkafkas federasyonu kuruldu Bu federasyonun savunması (milli kuvvetleri) yok gibiydi

Brest-Litovsk anlaşmasıyla Batum, Ardahan ve Kars'ı Sovyetlerden alan Osmanlılar saldırıya geçtiler Bunun üzerine 22 Nisan'da Transkafkas Federatif Cumhuriyeti bağımsızlığını ilan etti Almanlar ve İngilizler Bakü'nün Osmanlılar tarafından işgal edilmesini istemiyorlardı (Çünkü kendileri Bakü'yü işgal etmek istiyorlardı25) Bu yüzden Almanlar, kendi isteğiyle, Gürcüstan'ı "himaye" ettiler ve asker gönderdiler Osmanlıların Ermenistanı işgali İngiliz hareketini engelleyeceği için bu hareket Almanlar tarafından teşvik edildi Kuzey Kafkasyalılar ise İstanbul'a yardım istemek için bir heyet gönderdiler ve 11 Mayıs 1918'de bir nota ile, bütün devletlere Kuzey Kafkasyanın bağımsızlığını ilan ettirdiler Bunu 26 Mayıs'ta Gürcüstan, 28 Mayıs'ta da Azerbaycan ve Ermenistan'ın bağımsızlıklarını belirtmeleri takip etti Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti, bu üç devlete çeşitli kereler konfederasyon teklif ettiyse de kabul edilmedi 8 Haziran 1918'de Kafkas devletleri ve Osmanlılar arasında iyi dostluk ve iyi komşuluk anlaşması yapıldı Fakat bu sırada Osmanlı ordusu Kafkasya'ya girdi İsmail Berkok, Mithat Paşa ve Muzaffer beyler K Kafkas yerli kuvvetlerini organizeye başladılar Gürcüstan üzerinden ilerleyemeyen Osmanlılar, Azerbaycan üzerinden ilerlediler ve 15 Eylül'de Bakü'yü işgal ettiler Sovyetler, Almanların savaşı kaybetmeleri üzerine Osmanlılarla aralarındaki Brest-Litovsk anlaşmasını feslettiklerine ve Osmanlıların Kafkasyadan çıkmaları gerektiğini bildirdiler Fakat 6 Ekim'de Derbent alındı ve 13 Ekim'de şehre Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti bayrağı çekildi Fakat Osmanlılar savaşı kaybettiler ve Mondros antlaşmasıyla Kafkasya'dan çıkmak zorunda kaldılar Bunun üzerine 17 Kasım'da İngilizler Bakü'yü işgal ettiler İngilizlerin desteğindeki Denikin'in işgal ettiği yerlerde 1919'da İnguşlar, 1920'de Dağıstanlılar isyan ettiler Fakat bu isyanlar bastırıldı Sovyetler bu savaşlarda Kafkasyalıları destekledi Mart 1920'de Beyaz orduların mukavemetleri kırıldı ve Kızılordu bütün Kafkasya'yı işgal etti

1917'de Çarlık Rusyasının, 1923 (24)'de de Osmanlı İmparatorluğunun yıkılmasıyla, Kafkasyanın bu devletlerle ilişkileri sona erdi