Küçük Ve Orta Ölçekli İşletmelerde Çalışma Sermayesi Ve Bazı Finansal Yönetim Uyg..

Bu çalışmanın amacı; KOBİ’lerin çalışma sermayesi ve finansal yönetim uygulamalarını ortaya koymaktır Bu çalışmada, Yücel (2001)’in Ege Bölgesi’nin üç ilinde kurulu KOBİ’leri araştırmak için geliştirmiş olduğu soru formu, eklemeler yapılarak, Ankara ilinde faaliyet gösteren 111 işletmeden oluşan bir örneklem üzerine uygulanmıştır Farklı sonuçların gözlemlendiği araştırma bulgularına göre; KOBİ’lerin yatırım projelerini değerlendirirken geri ödeme süresini daha çok kullanmakta, yatırımların finansmanı açısından tercihlerinde banka kredileri özkaynakların önüne geçmekte, çalışma sermayesi yönetiminde nakit bütçesi ve ödenmeyen borçların izlenmesine önem vermekte oldukları saptanmıştır Ancak leasing ve faktoring gibi yeni tekniklerden yararlanma oranlarının düşük olduğu görülmüştür Bunlara ek olarak, KOBİ’lerin işe başlarken çoğunlukla özsermayelerini kullandıkları ve sözkonusu firmalarca sabit yatırımların finansmanında hangi kaynakların ağırlıklı olarak gözönünde bulundurulmakta olduğu belirtilmiştir



GirişKOBİ’ler ülke ekonomisi için çok büyük önem taşımaktadırlar Küçük
işletmeler, değişen konjonktüre daha kolay adapte olabilmekte ve yenilikleri daha
kolay hayata geçirebilmektedirler İşletmeler büyüdükçe bürokrasi ve hiyerarşik
yapı da büyümekte, bu durum da yenilik ve yaratıcılığa yönelme sürecini
uzatmaktadır (Fettahoğlu,1992) Bunun yanı sıra, KOBİ’ler daha az yatırımla daha
çok üretim ve ürün çeşitliliği sağlamakta, daha düşük yatırım maliyetleriyle
istihdam imkanı yaratmakta, teknolojik yeniliklere daha yatkın olmakta, bölgeler
arası dengeli kalkınmayı sağlamakta ve ferdi tasarrufları teşvik etmektedirler
KOBİ’leri sınıflandırmak için kullanılan başlıca kriterler; çalışan kişi sayısı,
öz sermaye, çalışma sermayesi, sabit sermaye, aktifler toplamı, ödenen vergi
toplamı ve piyasa payıdır İstihdam edilen işçi sayısı ülkemizdeki işletmeleri
gruplamak için kullanılan en yaygın ölçüt olup bu doğrultuda; istihdam sayısı 1-9
kişi olan işletmeler “çok küçük”, 10- 49 kişi olan işletmeler ”küçük” ve 50- 99 kişi
olanlar ise “orta ölçekli” olarak tanımlanmaktadırlar (DPT, 1989) 05031999
tarih ve 23630 Sayılı Resmi Gazetede “Küçük ve Orta Boy İşletmelerin
Yatırımlarında Devlet Yardımları Hakkında Karar” tanımına göre; azami çalışan
sayısı KOBİ’lerde 250 kişi olarak belirlenmiştir


Taşımakta oldukları avantajlar gözönünde bulundurulduğunda, ülke
ekonomisi için önem arzeden KOBİ’ler gerek gelişmiş gerekse de gelişmekte olan
ülkelerde desteklenmektedirler Bununla birlikte, KOBİ’lerin finansal yapılarının
güçlü olması sözkonusu desteklerin başarı sağlayabilmeleri için gerekli bir
husustur
Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler , ölçeklerine dayalı olarak finansal açıdan
büyük ölçekli firmalara göre daha farklı problemlerle karşılaşmaktadırlar
Sözkonusu işletmelerin özsermayeleri yetersiz olup bankaların kuvvetli teminat
talepleri ve bu işletmelerin yetersiz özkaynaklarından dolayı bankalardan kredi
temin etmekte zorluk çekmektedirler Ayrıca, bu firmaların cirolarının küçüklüğü
de düşük kredibiliteye sahip olmalarına yol açmaktadır Canbaş (1998)’a göre
KOBİ’ler kredi yoluyla finansman konusunda en çok “teminat gösterememe”
sorunuyla karşılaşmakta ve kısa vadeli finansman ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla
başvuru yaptıkları kredi kuruluşunun kredi verebilmesi için şart koyduğu ipotek
veya kefalet koşulunu karşılayamamaktadırlar Ayrıca, OECD tarafından yapılan
araştırmalar, KOBİ’lerin kaynak maliyeti ve finansal yetersizlik konularından
büyük ölçekli firmalara göre daha fazla etkilenmekte olduklarını ortaya
koymaktadır


Akbulut (2000) çalışmasında, KOBİ’lerin Türkiye ekonomisinin
çoğunluğunu oluşturmalarına rağmen2 toplam kredilerden aldıkları payın %4-5
civarında olduğunu, yatırımlarının finansmanı için kaynak bulmada mevcut
finansman yöntemlerinden yararlanamadıkları, uzun vadeli kredi temin
edemedikleri ve leasing, faktoring ve sermaye piyasası araçlarından neredeyse hiç
faydalanamadıklarını belirtmişlerdir Aynı şekilde, Özgen ve Doğan (1997)’a göre
KOBİ’ler modern finansman tekniklerinden yararlanamamaktadırlar
Sarıaslan (1994) ve Karabıyık (1998)’ın çalışmalarında da Türkiye’de
KOBİ’lerin finansman kaynakları ve sorunları üzerinde durulmaktadır Bu
bağlamda, genel olarak enflasyon muhasebesi sistemine henüz geçilmediği için,
oluşan karlarının defter değerinin piyasa değerini aşması sonucunda vergi
yüklerinin artması sözkonusu olmaktadır3
Atik ve diğ (2001)’ne göre bunların dışında, KOBİ’lerdeki işletme
yöneticilerinin finansal yönetim konusundaki bilgi ve deneyimlerinde eksiklikler
bulunmasından dolayı sözkonusu firmalar sıklıkla, büyük ölçekli firmalardan farklı
olarak, mali konularda uzman eleman eksikliği duymaktadırlar Bu durumun en
önemli sebebi; KOBİ’lerin hemen hepsinde sahip / yöneticilerin teknik kökenli
olmalarıdır Ayrıca, finasman ve muhasebe kosunda çok az bilgiye sahip olup bu
tür bilgileri uzman kişilerden sağlama imkanları sınırlıdır
Finansal yönetim uygulamalarının yanı sıra, (Akgüç,1994)’e göre, çalışma
sermayesi yönetimi finansal yönden hassas durumda olan küçük ölçekli firmalar
için çok büyük önem arzetmektedir Çünkü çalışma sermayesi yönetimi, firmanın
likidite riskini azaltıcı, iş hacmini genişletici, kredibilitesini arttırıcı, üretimin
devamlılığını, faaliyetlerinin karlı ve verimli bir şekilde yürümesini ve mali yönden
güvende olmasını sağlayıcı etkilerde bulunmaktadır


Bu çalışmada, işletme içi finansal yönetim uygulamalarını ortaya koymak
amacıyla; yeni finansal tekniklerin kullanım ölçüsü, mevcut kaynaklar ile
oluşturulan çalışma sermayesinin kullanım şekli, yatırım projelerini değerlendirme
teknikleri ve çalışma sermayesi yönetim tekniklerini araştırmak için amprik bir
araştırma yapılmış, KOBİ’lerin finansal sorunlarının ortaya konmasının ötesine
geçilmeye çalışılmıştır Yücel (2001)’in çalışmasında da, KOBİ’lerin finansal
kaynak yaratma aşamasında karşılaşmış oldukları sorunların önem taşıdığı ancak
2 Çalıpınar (2001)’in çalışmasında, KOBİ’lerin imalat sanayisi içinde faaliyet gösteren
işletmelerin %99,5 ‘unu aynı sektördeki toplam istihdamın ise %56,3’ünü oluşturduğu
belirtilmektedir Müftüoğlu (1998) ise, KOBİ’lerin toplam yatırımlardaki payının %26,5,
toplam üretimdeki payın ise %37,7 olduğunu göstermektedir
3 Akdoğan ve Tenker (1998 )‘e göre parasal varlıklar enflasyondan olumsuz yönde
etkilenmekte ve satın alma güçlerinde olumlu olmayan etkiler yaratmaktadırlar Bu
durumun önlenmesi için, kalemlerden ortaya çıkan satın alma gücü kayıplarının dikkate
alınması suretiyle sonuç hesaplalarına aktarılarak gerçek kar saptanmalıdır



sahip oldukları kaynakların planlı, doğru ve firma amacını gerçekleştirecek
doğrultuda kullanımının daha büyük bir önem arzettiği ifade edilmektedir
Araştırma Örneklemi ve Yöntemi
KOBİ’lerin finansal yönetim, çalışma sermayesi ve yatırım bütçelemesi
uygulamalarını ortaya koymayı amaçlayan bu çalışmada örneklemi Ankara ilinde
olup makina, imalat, bilgi teknolojileri, gıda, hizmet, tıbbi malzeme, inşaat
malzemeleri, matbaa ve tekstil sektörlerindeki 111 adet küçük ve orta ölçekli
işletme oluşturmaktadır
Araştırma esnasında Yücel (2001)’in çalışmasında Ege Bölgesinin üç ilinde
(İzmir, Manisa ve Denizli) faaliyet gösteren 137 küçük ve orta ölçekli işletmeye
aynı amaç ile uygulamış olduğu anket kullanılmıştır Soru kağıtlarının, işletme
yöneticileri ile birebir görüşme yapılarak cevaplandırılmaları sağlanmıştır
Yücel tarafından geliştirilmiş olan sözkonusu soru kağıdı; yatırım
değerlendirme teknikleri, yatırımda kullanılan finansman kaynakları, çalışma
sermayesi yönetiminde kullanılan araçlardan nakit bütçesi, alacak yönetimi,
faktoring kullanımı, stok yönetimi, bankalar ile ilişkileri, finansal kaldıraç
düzeyleri ve firma özelliğine ilişkin toplam 18 adet sorudan oluşmaktadır
Sözkonusu sorulara, firmaların girişimde bulunma biçimleri ile sabit yatırım
giderleri ve tahmin edilmesinde hangi kaynakların kullanılmakta olduklarına ilişkin
sorular da eklenmiştir Soru kağıdı aracılığı ile toplanan veriler SPSS paket
programında analiz edilmiştir


Örneklemin özelliklerine ilişkin yüzdesel dağılımlar Tablo 1’de
gösterilmiştir DPT (1989)’nin istihdam edilen işçi sayısına göre yapmış olduğu
sınıflandırmadan hareketle, örneklemde bulunan işletmelerin %9,9’unun “çok
küçük”, %75,7’sinin “küçük”, %14,4’ünün ise “orta” ölçekli işletmelerden
oluştuğu anlaşılmaktadır
Anketi oluşturan örneklemin çoğunluğunun faaliyet süresi 6 ila 15 yıl
arasında bulunmaktadır Ridinger (1995)’e göre kuruluşu takip eden ilk 5 yılı
başarılı bir şekilde geçiren işletmeler, izleyen yıllarda piyasaya ve rekabet
koşullarına kolayca uyum göstermektedirler 1-5 yıl arasında faaliyet gösteren genç
işletmeler örneklemin %10,8’ini oluştururken, 6 - 10 yıl ile 11 - 15 yıl arasında
faaliyet gösterenler örneklemin %35,1’ini kapsamaktadır Firmalardan 16-20 yıl
arasında faaliyet gösterenler %13,6’sını, 20 sene üzerinde faaliyet gösteren firmalar
ise örneklemin %5,4’ünü oluşturmaktadır

Araştırmada yer alan endüstri kolları arasında imalat sektörünün %26,36’lık
bir oranla en fazla ağırlığa sahip sektör olduğu gözlenmektedir5 İmalat sektörünü
%15,5 ile tekstil, %122 ile gıda ve %1181 ile bilgi teknolojileri, %10,9 ile inşaat
malzemeleri, %7,2 ile matbaa ve makina takip etmektedir Araştırmaya katılan
sektörlerden hizmet sektörü %5,45 ile ve tıbbi malzeme sektörü %2,72 ile
örneklem grubunun en düşük oranlarını teşkil etmektedirler
Hukuki yapıları açısından bakıldığında ise işletmelerin %78,18’ini limited
şirketlerin, %1545’inin anonim şirketlerin ve %6,7’sini ise şahıs şirketlerinin
oluşturduğu görülmektedir


Son olarak, işletmelerin özsermaye tutarları incelendiğinde; özsermaye
tutarları 1 ila 10 milyar arasında olan firmaların örneklemin %0,93’ünü, 11 ila 25
milyar arasında olanlar %6,36’sını, 26 ila 50 milyar arasında olanların %15,45’ini ,
51 ila 100 milyar arasında olanlar %31,81’ini ve 100 milyarın üzerinde özsermaye
tutarına sahip olanların ise %45,45 ile örneklemin çoğunluğunu oluşturdukları
anlaşılmaktadır


Sonuç
Bu çalışmada, KOBİ’lerin finansal sorunlarının incelenmesinden ziyade
finansal kaynakların kullanımı ile ilgili finansal kararlar ve uygulamalarının
araştırılması amaçlanmış olup Ankara ilinde faaliyet gösteren 111 adet KOBİ
üzerinde araştırma gerçekleştirilmiştir Araştırma bulguları şu şekilde özetlenebilir
Örneklemi oluşturan firmaların öncelikli amacı satışları arttırmak olup,
sözkonusu amacı karlılığı arttırmak takip etmektedir KOBİ’ler satışları arttırmaya
karlılığı arttırmaya göre hemen hemen aynı önemi vermektedir Bunun yanı sıra,
hizmet sağlamak ve istihdam sağlamak amaçları son sıralarda yer almaktadırlar
KOBİ’lerin girişimde bulunma biçimleri incelendiğinde, ilk sırayı
özsermaye ile kurulan işletmeler almakta, ortak alınarak sermaye temin edilmesi
suretiyle kurulan şirketler ikinci sırada yer almaktadır Sözkonusu yöntemleri,
sırasıyla kredi alınarak ve aile işletmesinin devamı olarak kurulan şirketler takip
etmektedir


Firmaların finansman konusunda geniş bir bilgiye sahip olmamaları onların
yatırım kararı alırken kullanılanabilecek yatırım değerlendirme tekniği olarak en
fazla Geri Ödeme Süresi Yöntemi’ni uygulamalarına yol açmaktadır Çünkü
sözkonusu teknik diğer yöntemlere göre daha basit ve detaysız bir analiz
gerektirmektedir Aynı sonuç Yücel (2001)’in çalışmasında da sözkonusudur
Firmaların yatırımları finanse etme teknikleri incelendiğinde banka
kredilerinin %3263’lük oran ile başı çekmekte olduğu görülmektedir Buna karşın,
yabancı bir yatırım kaynağı olan leasing ve faktoring yöntemlerinin kullanım
oranları düşük olup özkaynaklarla yapılan finansman yöntemlerinin gerisinde yer
almaktadırlar Ancak, Yücel (2001)’in çalışmasında, Ege Bölgesi’nde faaliyet
gösteren firmaların yatırımlarının finansmanında özkaynaklara ağırlık vermekte
oldukları ve banka kredilerinden yararlanma oranlarının düşük olduğu
görülmektedir
Firmaların, çalışma sermayesi yönetiminde nakit bütçesi ve ödenmeyen
borçların izlenmesine önem verdikleri saptanmıştır Yücel (2001)’in faaliyet
konuları içerik olarak Ankara ilinde bulunan firmalarınkinden farklılık gösteren
Ege Bölgesi’nde yer alan üç ili kapsayan aynı çalışmasında ise firmaların nakit
yönetimi ve stok kontrolüne önem verdikleri, ödenmeyen borçların izlenmesinin
ise 4,22 lik bir ortalama ile orta düzeyde bir önem taşımakta olduğu görülmektedir
Ancak, her iki çalışmada da alacakların yönetiminde faktoring sistemini kullanan
firmaların sayısı az olduğu tespit edilmiştir
Firmalar, kredi kullanımı açısından Halk Bankası veya diğer Yatırım
Bankaları’ndan ziyade Ticari Bankalar’ı tercih etmektedirler
KOBİ’lerin projelerinin uygulama aşamasında sabit yatırım harcamalarının
tespiti ve tahmin edilmeleri hususunda firmaların tümü Temel Makina ve Araç
Gereçlere Yapılan Giderler’i gözönünde bulundurmakta, bu giderleri İnşaat
Giderleri takip etmektedir İnşaat ve Gümrükleme Giderleri, Arsa Değeri ve
İşletmeye Alma Giderleri ise firmaların çoğunluğu tarafından harcama kalemi
olarak gözönüne alınmamaktadır


Ekonomi açısından çok büyük önem taşıyan KOBİ’lerin ülke içerisindeki
üretim ve istihdam alanlarında paylarının artması için kaynak sağlamanın yanısıra
var olan kaynakları etkin ve verimli kullanabilmeleri çok önem taşımaktadır Bu
doğrultuda, KOBİ’lerin çalışma sermayesi ve finansal yönetim konularındaki bilinç
düzeylerinin yükseltilmeleri, bilgi eksiklikleri giderilerek teşvik ve kredi
imkanlarına daha kolay ulaşabilmelerinin ayrıca faktoring ve leasing gibi yeni
finansman tekniklerini araştırarak kullanabilmelerinin sağlanması gerekmektedir
Böylece, KOBİ’ler kısa ve uzun dönemli kaynaklarını en etkin bir şekilde
kullanabilecek ve çalışma sermayesi yönteminde daha başarılı bir düzeye
ulaşacaklardır