Demokritosr

DEMOKRITOS
(M Ö 460 - 370)

Doğum ve ölüm tarihleri belli olmamakla birlikte, Zenon'dan 30 yıl sonra doğduğu sanılmaktadır Çok gezmiş, Babil'e ve matematik öğrenmek üzere Mısır'a gitmiş ve orada beş yıl kalmıştır Hatta bu seyahatları sırasında Hindistan'a kadar uzanmış olduğu sanılmaktadır Ancak Demokritos bir gezgin değil, bir bilgi arayıcısıdır

Demokritos'a göre, evren doluluk ve boşluktan oluşmuştur Dolu kısım, bölünemez küçük parçacıklar, yani atomlar tarafından doldurulmuştur; bunlar ölümsüz ve yalındırlar Nitelikleri aynı ama biçimleri ayrıdır Varlıklar bu atomların bir araya gelmelerinden oluşmuşlardır ve bir arada bulundukları sürece vardırlar; şayet bunları oluşturan atomlar bir nedenle dağılırsa yok olur giderler Evrende gözlemlenen değişim, atomların birleşmesi ve dağılmasından ibarettir Atomcu kuram, özünde mekanist ve deterministtir, ama bu dönemde atomların nasıl hareket ettiklerine ilişkin güçlü bir yaklaşımın eksikliği duyulmaktadır

Demokritos, ruhu maddeden ayırmaz; ruhu oluşturan atomlar daha ince, daha hafif ve daha hareketlidir; hepsi o kadar Bu tür ince atomların birleşimine ruh dediği gibi akıl da der Bunlar, evrenin her yerine dağılmıştır; öyleyse evren canlı ve akıllıdır Ancak Tanrı yoktur; Anaksagoras'ın belirttiği anlamda bir nous da bulunmaz

Hindistan'da da atomcu görüşlerle karşılaşılmaktadır; ancak tarihini saptamak olanaksızdır Eğer daha önce ise, Yunanlıların bundan haberdar olup olmadıkları düşünülebilir Haberdar olmaları olanaksız değildir; çünkü Demokritos İran'da bulunduğu sıralarda doğrudan veya dolaylı olarak bu görüşleri öğrenmiş olabilir Gerek Yunan'da ve gerekse Hint'te birbirlerinden bağımsız olarak düşünülmüş olması da mümkündür; ancak atomcu görüşün Doğu kökenli olduğuna ilişkin başka bulgular da vardır Mesela Poseidonius (MÖ 1 yüzyıl) bu kuramı, bir Fenikeli olan Sidonlu Mochos'a, yine Byblioslu Filon ise Beyrutlu Sanchuniaton'a atfetmektedir Filon, bu adamın kitaplarını Yunancaya çevirmiştir

Demokritos matematikle de ilgilenmiş ve Bir Daire veya Bir Küreye Çizilen Teğet, Geometri Üzerine, Sayılar Üzerine (aynı adı taşıyan bir yapıtı daha vardır) ve İrrasyoneller Üzerine adını taşıyan yapıtlar vermiştir Bir Daire veya Bir Küreye Çizilen Teğet'te, kürenin veya dairenin teğetle ortak olan bir tek noktası bulunduğunu ve teğet biraz oynatılacak olursa, bu defa daireyi ve küreyi iki noktada keseceğini ve teğet olma özelliğini kaybedeceğini söyler

Geometri Üzerine adlı yapıtın içeriğine ilişkin fazla bir bilgiye sahip değiliz Ancak Chrysippus'a dayanarak Plutarkos'un yapmış olduğu şu aktarma gerçekten çok ilginçtir :

"Demokritos, bir koninin, tabanına paralel olan dairelerle kesilecek olursa, kesitlerin yüzeyine ilişkin neler söylenebileceğini sormuştur Bunlar eşit midir? Yoksa değil midir? Eğer eşit değillerse, o zaman koninin yüzeyi merdivene benzeyecek, yani düzgün olmayacaktır Eğer eşitlerse, o zaman da koni bir silindir özelliğine sahip olacaktır Bu son derece gariptir"

Bu yorum son derece ilginçtir; çünkü Demokritos, bu yorumunda, bir cismin sonsuz sayıda kesitten oluştuğunu göstererek Archimedes'e yaklaşmıştır Demokritos şunu sezmiştir : Eğer iki piramit, eşit tabana ve eşit yüksekliğe sahipseler, tabana paralel olan düzlemler tarafından eşit yüksekliklerden kesildiklerinde oluşan piramit kesitleri birbirlerine eşit olacaktır Sonsuz sayıdaki kesitleri eşit olduğu için, iki piramidin hacimleri de eşittir Bu bir bakıma, Cavalier'in ortaya koyduğu, "İki hacimin, aynı yükseklikten alınan kesitleri, her konumda eşit iseler, bu iki hacim eşittir" ilkesine benzemektedir

Demokritos'un incelemiş olduğu konular, Eukleides'in Elementler'de incelemiş olduğu bazı konularla paralellik göstermektedir

İrrasyonel Doğrular ve Hacimler adlı yapıtı, konilere ilişkin yapmış olduğu çalışmaların sonucunda yazılmıştır Burada irrasyonelleri incelemiş olması çok doğaldır İçeriğinin ne olduğu bilinmese de, irrasyonel doğruların bölünemez olduğunu düşünmüş olabilir Konilerde karşılaşmış olduğu sürpriz karşısında, nasıl bir tavır takınmış olduğu bilinmiyor Acaba benimsemiş olduğu atom kuramıyla, bu sonucu nasıl uzlaştırmıştır? Çünkü atomun parçalanamaz olduğunu kabul ederse, koni kesitlerinin merdiven biçiminde olduğunu da kabul etmek zorunda kalacağı açıktır

Platon, Demokritos'tan hiç söz etmez, ama Aristoteles övgüler düzer Archimedes ise, aynı taban ve aynı yüksekliğe sahip bir koni ile bir silindirin hacimleri arasında 1/3 oranının bulunduğunu keşfetmiş olmasına büyük bir değer verir; ancak bunun kanıtını vermemiş olduğunu da ekler

Demokritos'un Gezegenler Üzerine ve Büyük Yıl veya Astronomi adlı yapıtları ise astronomiyle ilgilidir Yer'in, ortası delik, düz bir disk biçiminde olduğuna inanır Gök küresini, kuzey ve güney gökküreleri olmak üzere iki yarım küreye böler ve güneydeki yıldız kümelerinin kuzeydekilerden farklı olduklarını söyler Bu görüşleri, Yer'in düz olmasıyla nasıl uzlaştırabilmiştir? Bunu açıklamak güçtür; ancak bu yaklaşımı, kendisinin büyük ölçüde Babillilerin etkisi altında kaldığını göstermektedir

Aynı zamanda iyi bir kozmologdur (yani evrenbilimcidir) Ona göre, evrende çok sayıda ve çeşitli büyüklüklerde dünyalar vardır Bunlar birbirlerinden farklı uzaklıklarda bulunurlar Bazıları oluşmaktadır; bazıları oluşmuştur ve bazıları ise çökmektedir Bunlardan bazıları çarpışarak yok olurlar Bazılarında su, bitki ve hayvan yoktur Bizim bölgemizde ilk önce Yer oluşmuştur Ay, yıldızların en altında bulunur; onu Güneş ve gözle görülebilen beş gezegen izler

Yunan filozofudur Doğa filozoflarının sonuncusu olan Demokritos, Abdera'da doğdu Mısır'da beş yıl kalan ve Asya'yı baştan başa dolaşan Demokritos, çeşitli bilginlerle, özellikle matematikçilerle dostluk kurduktan sonra Atina'ya dönerek kendisini bütünüyle felsefeye adamıştır

MÖ 420'ye doğru Abdera'da kendi felsefe okulunu kurmuştur Mekanist ve atomcu bir maddeciliğe dayanan felsefesine göre doğa, bölünmez parçacıklar olan atomlardan oluşmuştur ve her şey sürekli hareket eden bu atomların çeşitli biçimlerde bir araya gelmelerinden oluşur; yani "hiçbir şey hiçten doğmaz"

Demokritos için, atom teorisinin öncüsüdür denebilir Demokritos'a göre atomların devinimlerinin ardında hiçbir bilinçli "amaç" yoktur Doğa, tamamen mekanik bir şeydir Bu her şeyin "rastlantısal" bir biçimde oluştuğu anlamına gelmez, çünkü her şey doğanın değişmez yasalarını izler Demokritos, olup biten her şeyin ardında bir doğallık, bir neden olduğunu ileri sürüyordu Bir keresinde de, Pers ülkesine kral olmaktansa böyle bir doğal neden keşfetmiş olmayı yeğlediğini söylemişti Demokritos'a göre atom teorisi algılarımızı da açıklayabiliyordu Ona göre algılayışımızın nedeni, atomların boşlukta hareket edişleriydi Ay'ı görmemizin nedeni "Ay'ın atomlarının" gözümüze girmesiydi Demokritos, insanlık tarihinin başlangıcını merak etmiş ve insanların önceleri hayvanlarınkine benzer bir yaşam sürdüklerini ileri sürmüştür Ona göre akıllı bir yaratık olan insanı, buluşlara yönelten zorunluluklardır ve insanlar "ilerleme" sonucu "kültür"e sahip olmuştur