Ballı Bitkiler

BALLI BİTKİLER

Ballı Bitkiler ve Sınıflandırılmaları
Ülkemiz bitki varlığı bakımından dünyanın sayılı ülkeleri arasındadır Tüm Avrupa kıtasında 12000 dolayında bitki türü varken sadece ülkemizde 10000 dolayında bitki türü bulunur Bunların içinde arıcılık yönünden önem arz eden pek çok tür doğal olarak yayılış göstermektedir Başarılı bir arıcılık yapabilmek için arıcılık yapılan bölgelerde nektar ve polen verimi bol olan bitkilere ihtiyaç vardır Çiçeğin olmadığı yerde arıcılık yapmak mümkün değildir Bu bakımdan arıcılık, uzun süre çiçek açan ballı ve polenli bitkilerin bulunduğu yörelerde yapılmalı ya da koloniler bu bölgelere götürülmelidir
Bitkilerin nektar verimine; bitkinin kendisiyle ilgili türü, nektar salgı miktarı, çiçeklenme durumu ve süresi gibi faktörlerle birlikte güneş ışığı, hava sıcaklığı, nem ve toprağın yapısı gibi ortamla ilgili çevresel faktörler etkide bulunur Nektarın az veya çok şekerli olması yukarıdaki faktörlere bağlıdır Arılar şeker oranı yüksek nektarları tercih ederler Kısaca nektar sağlayan bitkinin değeri ve arılar açısında çekiciliği; bitkinin çiçeklenme süresine, bu süredeki nektar salgılama miktarına ve nektarın şeker oranına bağlıdır

Her bölgenin hatta her memleketin kendine has bazı doğal ballı bitkileri vardır Buna ek olarak, ekim ve dikim yolu ile arılar için mera ve nektar kaynağı oluşturulabilir Uygun bir arazi belirlenerek bu gibi bitkileri ekmek suretiyle hem arılara nektar kaynağı hazırlanır ve hem de hayvanlar için yem elde edilmiş olur Hayvancılığın gelişmesi için yem bitkileri tarımı önemlidir Baklagil yem bitkileri, hayvanlar için kuvvetli bir besin kaynağı olduğu kadar arılar için de değerli bir nektar ve polen kaynağıdır Orman ağacı olarak ıhlamur, kestane, okaliptüs arılar için değerli nektar kaynaklarını oluştururlar Bunun yanında yalancı akasya arılar için çok değerli nektar kaynağıdır Arıcılık için değerli nektar kaynağı olan ve iyi kalite bal yapan bitkileri; kültür bitkileri, doğada kendiliğinden yetişen bitkiler ve ağaçlar ve çalılar olmak üzere üç grupta toplayabiliriz
1 Kültür Bitkileri
Bu guruba baklagil yem bitkileri ile endüstri bitkileri girmektedir Yem bitkisi olarak ekilen yonca, korunga ve kolza en başta yer almaktadır Endüstri bitkisi olarak pamuk ve ayçiçeği arıcılık için çok önemli kültür bitkileridir Bunlar kültüre alınmış bitkiler oldukları için çiçeklenme dönemleri farklılık gösterir ve arılar için çok zengin ve uzun süreli nektar kaynaklarını oluştururlar Bu bitkilerden bazılarının çiçeklenme zamanı, yayılış alanı ve bal özellikleri aşağıda verilmiştir

Kırmızı Üçgül
Baklagiller familyasına ait bir çok bitki türü ülkemizde doğal olarak yetişmektedir Fiğ, yonca, korunga gibi kültür formlarının ekimi ise çok geniş alanlarda yapılmaktadır Bu familyaya ait ballı bitkilerin sayısı, diğer familyalara göre daha fazladır

Ülkemizde yaygın olarak yetişmekte olan kırmızı üçgülün çiçeklenme dönemi, yetiştiği bölgenin iklim koşullarına göre farklılık gösterir Çiçeklenme dönemi, ılıman iklimin hüküm sürdüğü bölgelerde Nisan ayında başlar ve Eylül ayına kadar sürer Kırmızı üçgül balının çok güzel bir tadı ve kokusu vardır Çok açık sarı renktedir Kristalleşmesi çabuktur Bir dönüm kırmızı üçgül ekili tarladan 10 kg bal alınabilir

Beyaz Üçgül
Ülkemizde hayvan yemi olarak geniş alanlarda ekimi yapılan beyaz üçgül, aynı zamanda arılar için önemli bir nektar kaynağıdır Mart ayından Eylül ayına kadar çiçekli kalabilen beyaz üçgülün balı, kovandan yeni alındığı zaman renksiz veya çok açık sarıdır Kovandan alındıktan çok kısa bir süre sonra şekerlenir Beyaz üçgül balının güzel bir tadı vardır ve oldukça yumuşaktır Bir dönüm beyaz üçgül ekili tarladan 10 kg bal alınabilir

Ayçiçeği
Ülkemizde geniş alanlarda ekimi yapılan önemli bir tarım bitkisidir Trakya bölgesinde yoğun olarak yetiştirilir Arı, ayçiçeğinin nektarını alırken bu bitkinin tozlaşmasına katkıda bulunarak döllenmesini sağlar ve böylelikle ürün ve kalite artışına neden olur Ayçiçeğinin çiçeklenme dönemi Temmuz ayıdır Ayçiçeği balı kovandan yeni alındığında altın sarısı rengindedir Kendine özgü bir tadı vardır Ayçiçeği balı çok çabuk kristalleşir Kristalleştiği zaman mum gibi görünür Bir dönüm ayçiçeği ekili tarladan 5 kg bal elde edilebilir

Yonca
Bu bitkinin değişik türleri ülkemizde doğal olarak yetişmekte olup bir kaçı da kültüre alınarak hayvan yemi olarak kullanılmaktadır Yonca, çok yıllık bir bitkidir Menekşe moru renginde çiçekleri vardır Yüksekliği 250-2000 metre olan taşlık yamaçlarda, çayırlarda ve step alanlarda rastlanır

Çiçeklenme dönemi Mayıs'ta başlayıp Eylül'e kadar devam eder Zonguldak, Gümüşhane, Erzurum, Kars, Nevşehir, Sivas, Erzincan, Muş, Ağrı ve Gaziantep'te doğal olarak bulunur

Yonca balı, yeni hasat edildiğinde açık sarı renktedir ve çabucak kristalleşir Kristalleşen yonca balı katı ve krem rengi bir görünüm kazanır Balının çok güzel bir aroması ve kendine özgü bir tadı vardır Bir hektar yoncadan 400 kg dan fazla bal alınır Nektarının bol olması ve kaliteli bal vermesi nedeniyle yonca önemli ballı bitkiler arasında yer almaktadır

2 Doğada Kendiliğinden Yetişen Bitkiler
Ülkemiz bu bitkiler yönünden oldukça zengindir Genellikle nitelikli nektar veren bitkilerdir ve arıcılık için büyük önem taşırlar Bunların pek çok türleri vardır En önemlileri; kekik, adaçayı, taş yoncası, hindiba, ballıbaba, korunga, lavanta, muhabbet çiçeği, nane, fiğ ve diğer türlerdir Bunlar karışık olarak meralarda bulunur, kendi kendine yetişir, tohum saçar ve nesillerini sürdürürler Bu bitkilerin bazılarının çiçeklenme zamanı, yayılış alanı ve bal özellikleri aşağıda verilmiştir

Adaçayı
Ülkemizde bir çok türü doğal olarak yetişen bu bitkinin yaklaşık yedi türü ballı bitki olarak bilinmektedir Bitki çok yıllık olup boyu 30-60 cm arasında değişir Yaprakları sık tüylüdür Çiçekleri açık sarı renktedir Adaçayının çiçeklenme dönemi Temmuz başından Ekim sonuna kadar devam eder Ülkemizde Kırklareli, Kocaeli, Zonguldak, Sinop, Ordu, Trabzon, Erzurum, Kars ve Hatay'da doğal olarak yetişir Adaçayı balının rengi açık sarıdır Tadı ve kokusu çok güzeldir Balının karakteristik aroması ile diğer ballardan kolaylıkla ayrılır Adaçayı balının kristalleşmesi oldukça yavaştır Bir dönüm Adaçayı ekili alandan 6,5 kg bal alınabilir Bu bitkinin kültüre alınması arıcılık için büyük önem taşımaktadır

Kekik
Ülkemizde yaygın olarak yetişen bir bitkidir Bu bitkinin beş farklı türü ballı bitki olarak bilinmektedir Yol kenarlarında, tepelerde ve dağlarda yetişen kekik hoş kokuludur ve çok yıllıktır Kekik bileşiminde "timol" içeren uçucu bir yağ vardır Çiçeklenme dönemi Mayıs başından Ağustos sonuna kadar devam eder Bu tür ülkemizde Ankara, Amasya, Çankırı, Kastamonu, Bolu, Trabzon ve Kütahya'da doğal olarak yetişir Kekik balı açık altın sarısı renktedir Tadı ve aroması çok güzeldir Kekik balı enzim içeriği bakımından çok zengindir
Beyaz Ballıbaba
Beyaz ballıbaba da ballı bitkiler listesinde yer almaktadır Ancak nektar bezlerinin, çiçeğin dip kısmında olması nedeniyle arılar bu çiçeğin nektarından yararlanamazlar Bu bitki, güzel kokulu beyaz çiçeklere sahiptir Beyaz ballıbabadan arılar sadece polen toplarlar Bitkinin çiçeklenme süresi Mayıs başından Ağustos sonuna kadar devam eder Giresun, Gümüşhane, Bayburt, Kars, Kayseri, Erzurum, Bitlis, Ağrı, Mersin ve Hakkari'de doğal olarak yetişir

Peygamber Çiçeği
Bu bitkinin değişik türleri ülkemizde doğal olarak yetişmektedir Peygamber çiçeği çok yıllık bir bitkidir Çiçekleri mor renklidir ve çok güzeldir Son yıllarda bu bitki toplanıp vazo çiçeği olarak pazarlanmaktadır Arıcılık için büyük değer taşıyan peygamber çiçeğinin tahribatı bu şekilde başlatılmış bulunmaktadır Bu durumun yetkili kurumlar tarafından engellenmesi gerekmektedir Peygamber çiçeği Türkiye'de çok yaygındır Çiçeklenme dönemi Mayısta başlayıp Ağustos sonuna kadar sürer Balı açık yeşil-sarı renktedir Tadı kendine özgü olup hafif acıdır Kristalleşmesi geç olmaktadır İç Anadolu Bölgesi için oldukça önemli bir nektar kaynağıdır

Geven
Türkiye'de çok sayıda geven türü doğal olarak yetişmektedir Ancak bu bitkinin sadece birkaç türü ballı bitki olarak bilinmektedir Nektarlı olan gevenlerin çiçekleri, nektarsız olanlara göre daha gösterişlidir Çok yıllık bir bitkidir Bu bitkinin bal kalitesi türüne göre farklılık göstermektedir Geven balı su rengindedir Bazı türleri, bal arıları için zehirli etki göstermektedir

Engerek Otu
Bu bitkiye ait 27 tür vardır Ülkemizde doğal olarak yetişmektedir Engerek otunun boyu 30 ile 50 cm arasında olup çok yıllık bir bitkidir Özellikle yol kenarlarında yaygın olarak görülür ve yaprakları tüylüdür Çiçekleri leylak mavisidir ve güzelliği ile arıların dikkatini çekmektedir Engerek otu Mayıs ayından Ekim ayına kadar çiçekli kalabilir Ülkemizde Kırklareli, İstanbul, Bursa, Bolu, Kastamonu, Sinop, Samsun, Giresun, Erzurum, Çorum ve Ankara'da yaygın olarak bulunur Engerek otu önemli bir nektar kaynağıdır Bu bitkiden üretilen bal kaliteli olup geç kristalize olur Balın rengi açık sarıdır ve çok güzel aromaya sahiptir Bir hektar engerek otu ekili alandan 300-400 kg bal alınması mümkündür
Sığır Dili
Bir çok Avrupa memleketinde bu familyanın bir çok türü süs bitkisi olarak kültüre alınmıştır Sığır dili çok yıllık bir bitkidir Boyu 20-150 cm arasında olabilir Çiçekleri koyu mavi renkte olup çok güzeldir Çiçeklenme dönemi Nisandan Ağustosa kadar sürer Tarla ve bozkırlarda bu bitkiye sıkça rastlanır Türkiye'de Tekirdağ, İstanbul, Bursa, Ankara, Samsun, Artvin, Kars, Çanakkale, Yozgat, Elazığ, Bitlis, Ağrı, Muğla, Antalya, Konya, Adana, Kahramanmaraş, Van ve Mardin illerinde doğal olarak bulunur Sığır dili balı, açık sarı renkte, kristalleşmesi yavaş, hoş kokulu ve lezzetlidir

Uyuz Otu
Bu bitkinin yaklaşık 80 türü ülkemizde doğal olarak yetişmektedir Çok yıllık bir bitki olup boyu 30-45 cm arasındadır Çiçekleri açık eflatun renkte ve çok güzeldir Trabzon, Kars, Ardahan ve Gümüşhane'de doğal olarak yetişir Çiçeklenme dönemi Temmuz-Ağustos ayları arasındadır Bir dönüm uyuz otu ekili alandan 20-50 kg bal alınabilir Balı açık sarı renkli ve kristalleşmesi çabuktur

Karabaş Otu
Bu bitkinin yaklaşık 120 türü ülkemizde doğal olarak yetişmektedir Çok yıllık bir bitkidir Karabaş otunun boyu 30-100 cm arasında değişir Bu bitkiye rutubetli yol kıyılarında, kayın ve ladin ormanlarında rastlanır Gül kırmızısı renkte ve çok güzel çiçekleri vardır Çiçeklenme dönemi Haziranda başlar ve Ekime kadar sürer Ülkemizde Kırklareli, İstanbul, Bolu, Kastamonu, Amasya, Giresun, Rize ve Erzurum illerinde doğal olarak yetişir Bu bitki, çiçeklenme süresinin uzun olması nedeniyle önemli ballı bitkiler listesinde yer almaktadır Karabaş otunun balı oldukça açık sarı renkli olup kısmen geç kristalleşir Kristalleştiği zaman ince granüller oluşturur Balın nane kokusuna benzer bir kokusu vardır Bir dönüm karabaş otu ekili alandan 10-20 kg arasında bal alınabilir
Erik Otu
Bu bitkinin 5 türü ülkemizde doğal olarak yetişmektedir Erik otu çok yıllık bir bitkidir Boyu 40 cm kadar olabilir Çiçekleri açık eflatun renktedir Çiçeklenme dönemi Mayıstan Ekime kadar sürer Çanakkale, İstanbul, Bursa, Çankırı, Sinop, Amasya, Giresun, Rize, Çorum, Balıkesir, Eskişehir, Ankara, Kayseri, Malatya, Tunceli, Muş, Bitlis, Aydın, Denizli, Antalya, Konya, Mersin, Adana, Mardin, Hakkari ve Ordu'da doğal olarak yetişir

Erik otunun çiçeklenme süresinin uzun olması ve ülkemizde çok yaygın olarak bulunması nedeniyle bu bitki önemli ballı bitkiler listesinde yer almaktadır Erik otu balı açık sarı renktedir ve oldukça güzel bir tada sahiptir Bir dönüm erik otundan 20-50 kg arasında bal alınabilir
3 Ağaçlar ve Çalılar
Ülkemiz nektar ve salgı üreten ağaçlar yönünden değerli türlere sahiptir Ağaç ve çalılar içinde nektar ve salgı üretimi bakımından en önemlileri; akasya, ıhlamur, okaliptüs, çam, funda, çeşitli meyve ağaçları, söğüt, yalancı akasya, akçaağaç, böğürtlen, muz, kestane, koca yemiş, püren, erguvan ve meşedir

Köknarların ve bazı ibreli ağaçların çiçekleri nektar salgılamaz Yalnızca bazı yaprak bitlerinin çıkardığı artık maddeler ve geçen seneden kalan eski ibrelerin sızıntıları arılar için bal kaynağı oluşturur Köknar ibreleri yaz başında sıcak günlerde tatlı su salgılar Bu salgılama bir iki hafta gibi bir süre devam eder Ancak, çamlarda yaşayan böceklerin salgı üretmeleri uzun sürelidir Bu salgıların toplanarak çam balına dönüştürülmesi ülkemiz bal üretimi ve ihracatı yönünden çok önemlidir İhraç edilen balımızın tamamına yakını çam balıdır Bu bitkilerden bazılarının çiçeklenme veya salgı zamanı, yayılış alanı ve bal özellikleri aşağıda verilmiştir
Akasya
Değişik iklim koşullarına kolaylıkla uyum sağlayabilen akasya, ülkemizde yaygın olarak rastlanabilen bir ağaç türüdür Akasyanın arıcılık açısından oldukça önemli bir yeri vardır Görünümü ile de park ve bahçelere ayrı bir özellik katan akasya dikiminin hızlandırılmasına ülke çapında önem verilmelidir Ağaçlandırma yapılacak bölgelere dikilecek her akasya ağacının üretici ve ülke ekonomisine katkısı büyük olacaktır Akasyanın çiçeklenme dönemi bölgelere ve yüksekliğe bağlı olarak Nisan-Haziran ayları arasındadır Akasya balının tadı ve kokusu çok güzeldir ve oldukça geç kristalleşir Kendine özgü parlaklık ve akıcılığını uzun süre kaybetmez Bir dönüm akasyadan 150 kg bal üretilir

İğde
Bu familyanın iki türü Türkiye'de doğal olarak bulunur İğde, bazı bölgelerde ağaççık, bazı bölgelerde ise ağaçtır Çiçekleri açık sarı renktedir İğde çiçeğinin güzel kokusu herkes tarafından bilinir Arılar sabahın erken saatlerinden günün geç vakitlerine kadar iğde çiçeklerini ziyaret ederler Çiçeklenme süresi bulunduğu bölgeye göre değişir Ilıman iklimin hüküm sürdüğü alanlarda Nisan ayında, daha iç bölgelerde ise Mayıs ve Haziran aylarında çiçeklenme gözlenir İğdenin nektarı çok fazla değildir ve geniş alanlarda ekimi yapıldığı zaman arıcılık açısından değer kazanır

Söğüt
Arılar için özellikle erken ilkbaharda önemli bir nektar ve polen kaynağıdır Ülkemizde sulak arazilerde doğal olarak yayılış gösterir 1 dekar söğüt alanından 10-15 kg bal alınabilir Balı geç kristalize olup sarı renklidir
Kestane
Ülkemizde Karadeniz, Ege, Marmara ve Akdeniz bölgelerinde doğal olarak yetişir Haziran-Temmuz aylarında çiçeklenen kestaneden elde edilen balın rengi koyu kahverengi olup acımsı ve kendine özgü keskin bir kokusu vardır Tıbbî ballar arasında kabul edilen kestane balı geç kristalize olur Farenjit, astım, kansızlık durumlarında iyileştirici özelliği vardır

Yakı Otu
Bu bitkinin 21 türü Türkiye'de yetişmektedir Çok yıllık bir bitkidir Çiçekleri pembe renkte ve çok güzeldir Bazı ülkelerde yakı otu kültüre alınmıştır ve yetiştiriciliği yapılmaktadır Yüksekliği 600-3000 m arasında olan yeşil alanlarda, ormanlarda ve kayalık bölgelerde yakı otuna rastlamak mümkündür Bursa, Ankara, Sinop, Ordu, Giresun, Trabzon, Kars, Balıkesir, Kütahya, Kayseri, Erzurum, Bitlis, Ağrı, Antalya, Van ve Adana'da bulunur Balının rengi açık yeşildir Kristalleştiği zaman beyaz bir renk alır Balının çok güzel bir tadı ve aroması vardır Bir hektar yakı otu ekili alandan 600 kg bal alınabilir

Okaliptüs
Okaliptüs, park ve bahçelerde süs bitkisi olarak da kullanılmaktadır Her zaman yeşildir ve Akdeniz Bölgesi ikliminden hoşlanmaktadır Bu bitkilerin boyu 30 metreye kadar çıkabilir Çok yoğun sarı çiçekleri vardır Türkiye'de en çok Mersin ve Adana bölgesinde bulunmakla birlikte İstanbul, İzmir, Antalya ve Hatay'da da bu bitkiye rastlamak mümkündür Çiçeklenme dönemi türe ve bölgeye göre Kasım-Haziran ayları arasındadır Balı yavaş kristalize olur

Narenciye
Narenciye bitkileri arasında portakal ve limon arılar için önemli nektar kaynaklarıdır Ülkemizde Akdeniz ve Ege bölgelerinde geniş alanlarda kültüre alınmıştır Balı kendine has hoş kokulu olup C vitamini bakımından zengindir

Püren
Ülkemizde Akdeniz, Ege, Trakya ve Karadeniz bölgelerinde doğal yayılış gösteren pürenin ilkbahar ve sonbaharda çiçeklenen türleri vardır Çiçekleri pembe ve mor renkli olup arılar için zengin nektar ve polen kaynağıdır Püren balı kendine has aromalı, hafif acımtırak, oldukça kıvamlı ve kıymetlidir