Sülfürik Asit

Toprak, insana hayatının iki temeli olan ekmek ve sudan başka gerekli bir maddeyi daha, tuzu da sağlar Bu maddenin öteden beri beslenmede önemli bir yer tuttuğunu ve uzun zaman tuzdan yoksun kalmanın organizmada ne gibi düzensizliklere yol açtığını biliyoruz Tuzun, yalnız beslenmede değil toplumsal hayatta da büyük rol oynadığını gösteren olaylar çoktur Sözgelişi Fransızca’daki Salaire, İngilizce’deki Salary kelimesini bir göz önüne alalım: Bu kelime Roma lejyonerlerinin ücretlerinin bir kısmını tuz (sel) olarak almalarından gelmektedir Bu madde gerçekten birçok ülkede para yerine geçiyordu ve en uzak çağlardan beri devletin tekelinde olup birçok yerlerde ‘tuz vergileri’ konmuştu Tuz, bazen buharlaştırma yoluyla deniz suyundan bazen tuz kayalarından çıkartılır

XIX yüzyıla kadar tuz, mutfaklarda ya da et ve balık tuzlama işinde kullanılırdı Ama Leblanc’ın sodyum karbonatı hammadde olarak kullanmaya başlaması üzerine, yeni doğmakta olan kimya sanayinin temel maddesi haline geldi

Kimya sanayii böylece Leblanc yönteminin gerektirdiği ikinci elemanı, yani sülfürik asidi de imal etmeye koyuldu Bu madde Arap simyacıları tarafından bulunmuştu ve Fransa’da Devrim sırasında biliniyordu Ancak kullanıldığı yerler sınırlıydı Kemirici bir madde olduğundan, yalnız boyacılıkta yararlanılan bazı maddelerin hazırlanmasında, altın ve gümüşü arıtmada, bazen de organik kalıntıları yok etmekte kullanılmaktaydı Belli sanayi dallarında kullanılan sülfürik asit içi kurşunla kaplanmış odalarda imal edilirdi Bu odalarda kükürdü yakarlar ve elde edilen kükürtlü anidriti sudan geçirerek sülfürik asit elde ederlerdi

Bu imal şekli uzun süre İngilizlerin sırrı olarak kaldı Ama şiddetle ihtiyaç duyulan bu madde elbetteki günün birinde öteki ülkelere de sızacaktı Halk dilinde zaçyağı diye bilinen bu maddeyi imal eden ilk fabrika 1766′da Rouen’de kuruldu Kullanma yerleri gittikçe artıyordu Demire dökerek balonlar için gereken hidrojeni elde ediyorlar ve kibrit imalinde kullanıyorlardı Derken imparatorluk döneminin ablukası gelip çatınca, Sicilya’dan gelen bir ithal malı olması nedeniyle görülmemiş bir fiyat yükselişi oldu Bunun üzerine, kükürdün yerini tutabilecek başka bir madde bulma zorunluluğu başgösterdi

1810′da Peregrine Phillips adlı bir İngiliz, kükürtlü anidriti, İspanya’dan getirilen ve tabii demir sülfüründen başka bir şey olmayan piriti platinde ısıtmak yoluyla elde etti Pirit bol bir hammaddeydi; kurşun odalar da artık yeterince geliştirilmiş olduğundan, 1838′den başlayarak bütün sodyum karbonat ve süper fosfotlar talepleri karşılayacak miktarda sülfürik asit imal edilmeye başlandı

Kaldı ki, bu maddeyi arayanlar yalnız Leblanc yöntemiyle sodyum karbonat ve suni gübre imalcileri ya da boyacılar ve değerli madenleri işleyenler değillerdi Güçlü ve ucuz bir kimyasal etken olduğundan sayısı gittikçe artan alanlarda bir reaksiyon etkeni olarak da aranmaktaydı Henüz emekleme döneminde bulunan organik kimyada bile belli başlı rol oynamaya başlamıştı

Şeker, eritilmiş domuz yağı, alkol, üre gibi organik maddelerin esrarlı bir “hayat gücüne” sahip oklukları sanıldığından bunlar organik olmayan maddelerden ayrı tutulmaktaydılar Bununla birlikte, kimyacılar bu maddeleri de her türlü analize tabi tutmaktan geri kalmadılar Genç bir Fransız kimyacısı “Recherches chimiques sur leş corps gras” “Yağlı Maddeler Üzerinde Araştırmalar” adlı eserinde (1823) hayvansal ve bitkisel yağların, yağlı asitlerle gliserin bileşiminden meydana gelen kimyasal maddeler olduklarını kanıtladı

Eugene Chevreuil (1786-1889) adlı bu genç kimyacı Charlemagne Lisesinde kimya öğretmeniydi ve Vauquelin’in yönetimindeki kimyasal maddeler fabrikasında çalışmaktaydı 1823′te eserinin yayınlanması üzerine profesör olarak Gobelins Fabrikasına atandı ve orada yeteneklerinin ürünlerini verme imkânlarını buldu
Yağlı asiti bir bazın üzerine uygulayarak sabun elde ediliyordu Böylece bilimsel bir temel kazanan sabun sanayii, randımanını olduğu kadar ürünlerinin niteliğini ve çeşitlerini de artırdı Baz olarak potası alındığında yumuşak, sodyumu alındığında sert sabun elde ediliyordu İşte bundan sonradır ki, tuvalet sabunları ev ya da sanayi sabunları gibi özel kullanışlı sabunlar imal edilmeye başlandı
Bu çalışmaların ikinci önemli sonucu mumların kalıplanmasında asitstearikin kullanılabilmesi oldu Bu işi gerçekleştirme hevesine kapılan bilgin Paris’te bir fabrika açtı Herkes, beyaz ve saydam bir ışık veren o hem süslü, hem ucuz mumlan kapışmaya başladı Gariptir; tatsız bir konu olarak kabul edilen kimya bilimi insanları doyurma işinden sonra öteki alanlara da elini uzatacak kadar yararlı bir bilim dalı haline gelmeye başlamıştı

Ya fotoğrafı? Onu insanlara armağan eden de kimya bilimi olmadı mı? Bu teknik objektifine kadar her şeyini kimya bilimine borçludur Önce her işe elverişli adi camı gerçekleştirmiş, bundan sonra kullandığı maddelerin bileşimlerini ve oranlarını değiştirmek yoluyla çeşitli niteliklerde camlar meydana getirmiştir Fotoğraf objektifleri, astronomik dürbünler, gözlükler, mikroskoplar, spektroskoplar, jeodezik ve topografik camlar gibi cam ve şişeden çok farklı niteliklerde ve kullanışta gereçler yaratmıştı
Bunların yaratıcıları modern optik camların bulucusu İsviçreli Pierre-Louis Guinand (1748-1824), Alman Cari Zeiss (1816-1888) ve Ernest Abbe (1846-1907) oldular Bunlardan birincisinin torunları Paris’te optik araçlar fabrikası kurdu, ikincisi de bilimsel kaliteyi ve üretimi geliştirdi

Sanayide kullanılan en önemli kimyasal maddelerden biridir Sülfürik aside, sülfat asidi, zaçyağı (vitriyol yağı) ya da kimyasal yapısı nedeniyle hidrojen sülfat da denir Sülfürik asit derişik haldeyken ağır yanıklara neden olabileceği için, bu maddeyle çalışırken her zaman çok dikkatli olmak gerekir

Sülfürik asidin, bütün asitlere özgü özellikleri dışında (bak AsiT) iki özel niteliği daha vardır Birincisi, sülfürik asit öbür maddeleri yükseltger, yani bu maddelerin bileşimlerin-deki oksijenle birleşebilir İkincisi, suyu çekme özelliğidir Nemli gazlan kurutabildiği gibi, şekerin suyunu da emer Bu nedenle metalleri kolayca çürütür; şekeri, kâğıdı ve odunu hızla kömürleştirir; dokumaları deler; canlı dokuda derin yanıklara yol açar Sülfürik asit suyla karıştırıldığında önemli ölçüde ısı oluşur; bu nedenle böyle bir karışımın yavaş ve büyük bir dikkatle hazırlanması, suyun aside değil, asidin suya katılması gerekir Bu yöntemle bile bir fincan su hemen hemen kaynama noktasına kadar ısınabilir Derişik sülfürik aside asla su katılmamalıdır

Sülfürik asit hazırlamak için önce kükürt ya da içinde kükürt olan bir madde yakılarak kükürt dioksit üretilir {bak KÜKÜRT) Sonra bu gaz havanın oksijeniyle birleştirilerek, gene bir gaz olan kükürt triokside dönüştürülür ve bu kükürt trioksit suya katılarak sülfürik asit elde edilir Bu işleme değme (kontak) yöntemi denir

Sülfürik asidin ana kullanım alanı kimyasal gübre sanayisidir Fosfat kayaçlarından sü-perfosfat denen gübrenin elde edilmesinde ve ayrıca amonyum sülfatlı gübre üretiminde sülfürik asitten yararlanılır {bak GÜBRE; Fosfor) Kurşun levhalı pillerin ve akümülatörlerin yapımında da sülfürik asit kullanılır {bak PİL) Çelik ve demir levhalarda pasın giderilmesinde; selüloit, patlayıcı, boya, ilaç ve yapay lif (örneğin, yapay ipek) üretiminde; petroldeki katışkıların aynlmasında; tahılların ilaçlarımasında ve zararlı otların yok edilmesinde sülfürik asitten yararlanılır
Sülfürik asit kullanmayan pek az sanayi dalı vardır; bu nedenle sanayileşmiş ülkelerde her yıl çok büyük miktarlarda sülfürik asit tüketilir