C)Karadeniz Bölgesi’nin Genel İklim Özellikleri:

c)Karadeniz Bölgesi’nin Genel İklim Özellikleri:



Karadeniz Bölgesi’nin iklim özellikleri ile topografya özellikleri arasında çok sıkı ilişkiler vardır yani denize komşuluk ve kıyıya paralel dağ sıralarının varlığıyla bölgenin iklimi sıkı sıkıya bağlıdır
Karadeniz Bölgesi’nin özellikle kıyı kuşağında coğrafi enlem, yeryüzü şekilleri ve bakı gibi faktörlerin etkisi sebebiyle Akdeniz iklimi tamamen ortadan kalkar, yerini daha farklı bir iklime bırakır Gerçekten Marmara Bölgesi’nden Karadeniz Bölgesi’ne geçildiği zaman Akdeniz ikliminin en bariz özelliklerinden biri olan yaz kuraklığı hemen hemen tamamen silinir Karadeniz kıyılarında her mevsim yağışlı bir iklim hüküm sürer Tipik olarak Karadeniz kıyılarında görülen bu iklim, özellikle Doğu Karadeniz Bölümü’nde yüksek ve kütlevi kıyı dağları sebebiyle iç kısımlara fazla sokulamaz Buna karşılık, Orta ve Batı Karadeniz Bölümleri’nde etkilediği alan iç kısımlara doğru biraz daha geniştir[26]
Kıyının hemen gerisindeki Kuzey Anadolu Dağları, kuzeyden gelen hava kütlelerinin iç kısımlara ulaşmasını engelleyen ve böylece, kıyı ile iç kısımlar arasında termik zıtlıkları güçlendiren bir duvar gibi yükselirler Kıyı kuşağı ile iç kesimler arasında, özellikle kışın çok belirgin olan nemlilik derecesi, sıcaklık ve yağış farkları, bu bölgedeki relief koşullarının belirlediği özellikler ile yakından ilgilidir(Ege Üniv Edebiyat Fakültesi Coğrafya Böl Ders Notları, Derleyen: Ahmet Necdet Sözer, Şevket Işık, Mustafa Mutluer, İzmir 1990)
Deniz kıyısı yakınında mevsimlik sıcaklık farklarının azalmasına ve nem fazlalığına neden olmaktadır Dağ sıraları sıcaklık ve yağış değerleri bakımından denize bakan yamaçlarıyla geride kalan kısımlar arasında büyük farklar olmasına neden olmaktadır Ayrıca bölgede doğuya doğru gidildikçe bir taraftan Akdeniz ikliminin etki alanından uzaklaşmakta, bir taraftan da komşu Kafkas Dağları’nın siperinde kalmak gibi dış etkilere bağlı bulunmaktadır Bölge Karadeniz kıyısı boyunca uzun bir mesafede uzandığı gibi, bu kıyı şeridi iç kesimlerde dağ sıralarıyla da ayrılmıştır Bu nedenle çeşitli kesimler arasında önemli iklim farklılıklarının meydana gelmesi son derece doğaldır Karadeniz Bölgesi’nin batı kesimi kuzeyde korunmalı olmadığı gibi Balkan Yarımadası’nın karasal etkilerine de açıktır Buna karşılık Akdeniz ikliminin bazı özellikleri Marmara Denizi ile boğazlar arasındaki alçak alandan iç denize zaman zaman Batı Karadeniz kıyılarına doğru yayılmaktadır Buna karşılık doğuda bu etkiler hissedilmez olmakta ve kış soğuklarını kesen Kafkas Dağları’nın etkisi ortaya çıkmaktadır Fakat bölgede asıl farklar kıyı ile iç kesimler arasında görülmektedir Bir taraftan deniz komşuluğundan doğan özellikler, diğer taraftan da yükseltinin ve denizden uzaklaşmanın ortaya koyduğu özellikler meydana çıkmaktadır[27]

Sıcaklık Koşulları:

Yıllık ortalama sıcaklıklar incelenecek olursa, bu değerlerin kıyı kesiminde 134° (Zonguldak) ile 144°(Trabzon) arasında değiştiği görülür(Samsun 143°, Giresun 142°, Rize 141°)yıllık ortalama sıcaklığı 14,3° olan Hopa’nın hemen gerisinde yer alan Artvin’de bu değerin 174°’ye ulaşması oldukça ilgi çekicidir Doğu Karadeniz kıyılarına özgü bu olayı açıklamak için birbirinden farklı birtakım görüşler ileri sürülmüştür Bunlardan ilki; “Kafkas paranavası” veya “Kafkas siperi” adı verilen Kafkas Dağları’nın, kış soğuklarını keserek bu bölgeye ulaşmalarına engel olduğu şeklindedir Erinç tarafından ileri sürülen ikinci görüş ise, olayı fön rüzgarları ile açıklamaktadır Buna göre, kış mevsiminde soğuk hava kütleleri, oldukça yüksek olan Kafkas Dağları’nın merkezi kısmını dolaşarak, Doğu Karadeniz’e sokulurlar Böylece, gerek merkezi, gerekse Kuzey Kafkaslar, soğuk hava kütlelerinin yön değiştirerek de olsa ulaşmalarına ve bu kıyılarda kuzey rüzgarlarının esmesine izin verir Doğu Karadeniz Dağları’nı aşan bu hava kütlelerinin alçalarak adyabatik olarak ısınmaları ile, özellikle kışın fön karakterli hava koşullarının meydana gelmesi gerçekleşir Bu nedenle, Doğu Karadeniz istasyonlarında kış aylarının ortalama sıcaklık şartları ile fönlü günlerin sayısı ve şiddeti arasında çok sıkı ilişkiler vardır Doğu Karadeniz kıyılarındaki fönlü hava tipleri, genellikle Kasım’dan Nisan’ın sonuna kadar devam eder Bu devre içinde, ortalama fönlü gün sayısı 12 gündür Batı Karadeniz kıyılarında ortalamanın nispeten düşük değerler göstermesi, bölgenin Balkanlar üzerinden gelen soğuk hava akımlarına açık olması ile açıklanabilir Karadeniz Bölgesi’nin iç kısımları, yıllık ortalama sıcaklığın düşük olması ile dikkati çeker(Gümüşhane 97°, Kastamonu 98°, Bolu 101°)[28]
Sıcaklık bakımından aylık ortalamalar incelendiği zaman kıyı boyunca en soğuk ay ortalama sıcaklığı 6-7C°’ler arasında değiştiği görülmektedir Bu bakımdan Karadeniz kıyıları Marmara Bölgesi’nin kuzeyinden daha avantajlı görülmekte ve ortalama sıcaklığı batıdan doğuya artmaktadır Örneğin; Zonguldak’ta 6°, Sinop’ta 67°, Rize’de 620°’dir en sıcak ay ortalaması ise batıda oldukça düşük iken Orta Karadeniz kıyısında artmakta, doğuda da yüksek kalmaktadır Bölgenin uç değerlerine bakıldığında kıyı boyunca sıcaklığın bazen fazla yükseldiği ve kışında soğuk baskınlarının olduğu görülür Kıyı istasyonlarında şimdiye kadar rastlanmış en yüksek sıcaklık 345° ile 405° arasında değişmiştir Doğu Karadeniz’de Trabzon’da ise 382°’ye kadar çıkmıştır Orta Karadeniz’de Samsun’da 39° ölçülmüştür Kışın rastlanan en düşük sıcaklık ise -7°(Rize), -98°(Samsun) arasında değişmiş fakat –10° hiçbir kıyı istasyonunda görülmemiştir Bölgenin iç kesimlerinde sıcaklıklara gelince; yükselti ve denizden ayrılma gibi nedenlerle gerek ortalama gerekse uç değerler bakımından genel bir düşüş görülür En soğuk ayın ortalama sıcaklığı 0°’e yakındır Örneğin: Merzifon’da 2°, Bolu’da 0°’dir veya daha düşüktür, Kastamonu’da –12°’dir en sıcak ay ortalamasında 198°(Bolu) ile 214°(Çorum Ovası) arasında değişir Buna karşılık termometrenin 40°’ye kadar yükseldiği görülmekte ve bazı istasyonlarda İç Anadolu’da hatta Doğu Anadolu’da rastlanan soğukların benzerine rastlanmaktadır Örneğin: Merzifon’da –235° Bolu’da -34° görülebilmiştir[29]
Kıyı ile iç kesimler arasındaki sıcaklık farklarını daha belirgin bir biçimde ortaya koymak bakımından, sıcaklığın 0°’nin altına düştüğü günler(donlu günler) sayısını da ele alabiliriz Kıyı kuşağında 155 gün(Zonguldak) ile 79 gün(Trabzon) arasında değişen bu günlerin sayısı, Samsun’da 118, Rize’de 99, Hopa’da 83’tür iç kısımlarda ise bu değerler hızla yükselerek Kastamonu’da 107, Gümüşhane’de 103, Bolu’da 98 ve Merzifon’da 75 güne ulaşır32
Termik genlik, bir başka ifadeyle; en sıcak ve en soğuk ayların ortalama sıcaklıkları arasındaki fark, Karadeniz kıyılarında, en küçük değerlere inmektedir Sözgelimi, Rize’de bu değer 157°, Zonguldak’ta 158°, Samsun’da 161°’dir Gümüşhane, Kastamonu ve Bolu’da bu rakam 20°’nin üzerindedir Yine denizin etkisi sonucu mevsimler arasında birbirine geçişler görülür Kış mevsimi ilkbahara, yaz mevsimi de sonbahara taşar Genellikle en soğuk ay Ocak’tan Şubat’a, en sıcak ay da Temmuz’dan Ağustos’a kayar[30]
Bu iklime iki ayrı tip iklime ayırmak mümkündür Bunlar: Doğu Karadeniz ve Batı Karadeniz iklimleridir
Doğu Karadeniz İklimi: Doğu Karadeniz kıyıları memleketimizin en ılıman köşelerinden biridir Gerçekten burada sıcaklık ortalamaları biraz daha yüksek olup yazlar Orta ve Batı Karadeniz’e nazaran daha sıcak, kışlar daha ılık geçer Bunda Kafkas Dağları’nın Sibirya üzerinden gelen soğuk hava dalgalarından bölgeyi korumasının etkisi olduğu kadar, zaman zaman Doğu Karadeniz Dağları’ndan inen hava akımlarının oluşturduğu fön tipindeki rüzgârlarında etkisi vardır Bundan dolayı bol yağış alır ve sıcaklık yüksektir Mevcut rasatlara göre Türkiye’nin en fazla yağış alan yeri Rize(2346 mm) bu iklim bölgesindedir34
Batı Karadeniz İklimi: Orta, özellikle Batı Karadeniz Bölümleri’nde etkili olur Burada yaz ve kış mevsimlerinin sıcaklık değerleri Doğu Karadeniz ikliminde olduğundan biraz daha düşüktür Bunda Kafkas Dağları’nın koruyucu etkisinden uzaklaşmasını önemli etkisi vardır Burada yükseklikler hem Doğu Karadeniz’deki kadar fazla değil, hem de dağlar daha basık ve yayvandır Bu özellik sıcaklıkları etkilediği gibi, yağış şartlarını da etkilemiştir Ayrıca bölge soğuk hava baskınlarına da açıktır Bu sebeple sıcaklık azalmaları iç kısımlara doğru daha da artar Nitekim Bolu ve Kastamonu dolaylarında kışlar oldukça sert geçer Aynı değişmeyi yağış değerlerinde de görürüz Batı Karadeniz kıyıları her ne kadar Orta Karadeniz kıyılarından fazla yağış alıyorsa da yağış değerleri Doğu Karadeniz kıyılarından bir hayli azdır Yağış azalması iç kısımlarda ve depresyonlarda daha da artar[31]