Dünya'nın Hareketleri

Dünya'nın Hareketleri Dünya'nın Günlük (Eksen) Hareketi

Dünya batı-doğu doğrultusunda kendi ekseni etrafında hızla dönerek 24 saatte günlük hareketini tamamlar Bu harekete eksen hareketi de denir

Dünyanın küresel şekli dönüş hızında farklılaşmalara neden olur Ekvatorda hız 1670 km/saat olur iken kutuplara gidildikçe hız azalır Kutup noktalarında sıfır olur Bunun sonucunda;

- Güneşin doğma ve batma anı ekvatordan kutuplara uzar
- Aynı boylam üzerindeki tüm noktalarda yerel saat aynı olur

Günlük Hareketin Sonuçları

1 Gece ve gündüzler oluşur
2 Yerel saat farkları ortaya çıkar
3 Doğu ve batı yönleri ortaya çıkar
4 Dünya üzerinde herhangi bir yer, güneş ışınlarını gün içinde farklı açılarla alır
5 Günlük sıcaklık ve basınç farklarının oluşması

Bunun sonucunda da:
- Mekanik çözülme artar
- Meltem rüzgarları oluşur

6 Sürekli rüzgarların yönlerinde sapmalar olur
7 30° ve 60° enlemlerinde dinamik basınç kuşakları oluşur
8 Okyanus akıntılarında sapma ve halkalar oluşur
9 Aynı enlem üzerinde, Güneş farklı zamanlarda doğup batar

Dünya'nın Yıllık (Yörünge) Hareketi

Dünyanın yörüngesi elips şeklindedir ve gün çevresindeki bu yörüngede 365 gün 6 saatte turunu tamamlar

Güneş bu elipsin büyük çapı üzerinde ve odaklardan birinde yer alır Bu yüzden Dünya Güneşe bazen yaklaşır (Günberi: 3 Ocak) bazen de uzaklaşır (Günöte: 4 Temmuz)

Bu uzaklaşma ve yaklaşma mevsimlerin oluşumunu etkileyecek kadar önemli değildir Sadece kuzey ve güney yarıküreler arasındaki mevsim sürelerinin farklı olmasına neden olur Mevsimler Güneş ışınlarının düşme açısıyla ilgilidir Bu açının değişmesinin nedeni ise Dünyanın Ekseni ile yörünge düzlemi (Ekliptik) arasındaki açıdır (66°33') Ekvator düzlemi ile Ekvator yörünge düzlemi arasındaki açı da buna bağlı olarak oluşur (23°27')

Eksen Eğikliğinin Sonuçları:

1 Mevsimler oluşur
2 Güneş ışınlarının düşme açısı zaman içerisinde değişir
3 Gece - gündüz süreleri değişir
4 Güneş ışınlarının dik geldiği kesimlerin yıl içinde değişmesi ve Dönencelerin oluşması
5 Kutup dairelerinin enlem dereceleri oluşur
6 Aynı boylam üzerindeki noktalarda Güneş'in doğuş ve batış saatleri değişir
7 Kutup noktaları ile daireleri arasında sürekli gece ve gündüzler yaşanır
8 Kuzey ve Güney Yarım kürelerde farklı mevsimler yaşanır
9 Muson rüzgarları oluşur
10 Ekvatordan kutuplara gidildikçe gece-gündüz süreleri arasındaki farkın artması



21 Haziran (Yaz Gündönümü)

Bu tarihte aşağıdaki şekilde de gösterildiği gibi Güneş ışınları Kuzey Yarım Kürede Yengeç Dönencesine dik (90°) açı ile gelirse Aydınlanma çemberi kutup dairelerine teğet geçer

21 Haziranda Kuzey Yarımkürede yaşanan olaylar aşağıda verilmiştir Güney yarım kürede bu sıralama olayların tam tersi yaşanır

Kuzey Yarım Kürede;
1 Yaz mevsimi başlar
2 Kuzey Kutup Dairesi ile Kuzey Kutbu arasında gündüzler 24 saatten fazladır
3 En uzun gündüz ve kısa gece yaşanır
4 Türkiye'de saat 12oo 'de cisimlerin yıl içerisindeki en kısa gölgesi oluşur
5 Yengeç dönencesinde saat 12 oo 'de cisimlerin yıl içindeki en kısa gölgesi oluşur
6 Bu tarihten sonra gündüzler kısalır; geceler uzamaya başlar

21 Aralık (Kış Gündönümü)

Bu tarihten aşağıdaki şekilde de gösterildiği gibi Güneş ışınları Güney Yarımkürede Oğlak Dönencesine dik gelir ve aydınlanma çemberi kutup dairelerine teğet geçer

21 Aralık Kuzey yarım kürede yaşanan olaylar aşağıda verilmiştir Güney Yarımkürede bu sırada bu dolayların tam tersi yaşanır

Kuzey Yarımkürede;
1 Kış mevsimi başlar
2 En uzun gece, en kısa gündüz yaşanır
3 Türkiye'de saat 12oo'de cisimlerin yıl içerisindeki en uzun gölgesi oluşur
4 Kuzey Kutup dairesi ile Kuzey kutbu arasındaki enlemlerde gece süresi 24 saatten fazladır
5 Yengeç dönencesinde saat 12oo de cisimlerin yıl içindeki en uzun gölgesi oluşur
6 Bu tarihten sonra geceler kısalmaya gündüzler uzamaya başlar

21 Mart - 23 Eylül

(Ekinoks = Gece, gündüz eşitliği) Bu tarihlerden güneş ışınları Ekvator'a dik gelir ve Aydınlanma Çemberi kutup noktalarından geçer

Kuzey Yarımkürede 21 Mart ilkbahar, 23 Eylül sonbaharın başlangıcıdır Güney Yarımkürede ise, 21 Martta sonbahar 23 Eylülde ilkbahar başlar ve şu olaylar yaşanır

1 Güneş tam doğudan doğup tam batıdan batar
2 Aynı boylam üzerindeki noktalarda güneş sadece ekinoks günlerinde aynı anda doğar ve batar (12 saat ara ile)
3 Her iki kutup noktasında da Güneş görülür
4 Gel-git genliği en fazladır
5 Ekvator'da cisimlerin gölge boyu sıfır olur
6 Türkiye'de saat 12oo 'de oluş gölge boyu cismin boyuna en yakındır

DÜNYA'NIN ŞEKLİ ve HAREKETLERİ

A DÜNYA’NIN ŞEKLİ
Dünya, kutuplardan hafifçe basık, Ekvator’dan şişkin kendine has bir şekle sahiptir Buna geoit denir Dünya’nın geoit şekli, kendi ekseni etrafında dönüşü sırasında oluşan, merkez kaç kuvvetiyle savrulması sonucu meydana gelmiştir

Dünya’nın Şeklinin Sonuçları

• Ekvator’un uzunluğu tam bir meridyen dairesinin uzunluğundan daha fazladır
• Ekvator yarıçapı, kutuplar yarıçapına göre 21 km daha uzundur
• Dünya’nın şeklinden dolayı, güneş ışınları yeryüzüne farklı açılarla düşer
• Sıcaklık dağılışını etkiler Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe sıcaklık değerleri düşer
• Dünya’nın şeklinden dolayı, Dünya’nın bir yarısı karanlıkken diğer yarısı aydınlıktır Aydınlanma çizgisi daire biçiminde olur Buna aydınlanma çemberi de denir
• Kutuplar, Dünya’nın merkezine (Ekvator’a göre) daha yakındır Bunun sonucu olarak, yerçekimi Ekvator’da az, kutuplarda daha fazladır
• Dünya’nın kendi ekseni etrafındaki dönüş hızı Ekvator’dan kutuplara gidildikçe azalır
• Ekvator’dan kutuplara gidildikçe, paralel boyları ve meridyenler arası mesafe azalır
• Dünya’nın şeklinden dolayı, harita çizimlerinde hatalar meydana gelir
• Kutup yıldızının görünüm açısı bulunduğumuz yerin enlem derecesini verir

B DÜNYA’NIN HAREKETLERİ
1 Dünya’nın Kendi Ekseni Etrafında Dönmesi (Günlük Hareket)
Dünya kendi ekseni etrafındaki dönüşünü, batıdan doğuya doğru 24 saatte tamamlar Buna 1 gün denir

Dünya’nın Kendi Ekseni Etrafındaki Dönüşünün Sonuçları

• Gece ve gündüz birbirini takip eder
• Güneş ışınlarının günlük geliş açıları değişir
• Günlük sıcaklık farkları meydana gelir Bunun sonucunda;

– Fiziksel çözülme oluşur
– Günlük basınç farkları oluşur
– Meltem rüzgârları oluşur

• Merkez kaç kuvveti meydana gelir Bunun sonucunda;

– Sürekli rüzgârların (Alize, Batı, Kutup) yönlerinde sapmalar meydana gelir
– Okyanus akıntıları (Gulf - stream, Labrador, vs) halkalar oluşturur ve yönlerinde sapmalar olur

• Yerel saat farkları meydana gelir
• Cisimlerin gün içindeki gölge uzunlukları değişir
• Güneş doğuda erken doğar, batar ve batıda geç doğar, batar
• Dinamik basınç kuşakları meydana gelir

2 Dünya’nın Güneş Etrafında Dönmesi (Yıllık Hareket)
Dünya, kendi ekseni etrafındaki günlük dönüşünü sürdürürken, bir yandan da Güneş’in çevresinde dolanır Dünya, Güneş etrafındaki dönüşünü elips şeklindeki bir yörünge üzerinde 365 gün 6 saatte tamamlar Buna 1 yıl denir
Dünya, 939 milyon km lik yörüngesi üzerinde saatte 108 bin km hızla hareket eder

Dünya’nın Güneş’e olan uzaklığı sabit değildir Bazen yaklaşırken, bazen uzaklaşır Bunun nedeni, Dünya yörüngesinin elips şeklinde olmasıdır Dünya’nın Güneş’e en yakın olduğu 3 Ocak tarihine Perihel (Günberi) denir Dünya’nın Güneş’ten en uzak olduğu 4 Temmuz tarihine ise Afel (Günöte) denir

Dünya’nın Güneş Etrafındaki Dönüşünün Sonuçları

• Mevsimlerin oluşmasına ve değişmesine neden olur
• Mevsimlik sıcaklık farkları meydana gelir
• Kara ve denizler arasında sıcaklık farkları oluşur
• Muson rüzgârları meydana gelir
• Gece - gündüz uzunlukları değişir
• Güneş’in ufuk üzerinde doğduğu yer ve saat ile, Güneş’in ufukta battığı yer ve saat değişir
• Güneş ışınlarının yeryüzüne düşme açıları değişir
• Cisimlerin gölge boyları değişir
• Aydınlanma çemberi mevsimlere göre yer değiştirir
• Güneş ışınları yıl boyunca dönencelere bir kez, dönenceler arasına iki kez dik düşer

Dünya’nın Eksen Eğikliği
Dünya’nın elips şeklindeki yörüngesinden geçen düzleme Ekliptik (yörünge) düzlemi, Ekvator’dan geçen düzleme ise Ekvator düzlemi denir

Bu iki düzlem birbiriyle çakışmaz Çünkü, Dünya’nın ekseni ekliptik düzleme tam dik değildir Başka bir ifadeyle, Dünya ekseni ile ekliptik düzlemi arasında 66° 33', Ekvator düzlemi ile ekliptik düzlemi arasında 23° 27' lık bir açı vardır
İşte yukarıda, Dünya’nın Güneş etrafındaki hareketinin sonuçlarında sayılanların asıl nedeni, Dünya’nın ekseninin eğik olmasıdır Buradan, “Dünya’nın Güneş çevresinde dönüşünün sonuçları, eksen eğikliği ile birlikte ortaya çıkar” sonucunu çıkarabiliriz

Dünya ekseninin 23°27' eğik oluşunun sonuçları şunlardır:

• Güneş ışınlarının yeryüzüne düşme açısı yıl boyunca değişir
• Güneş’in doğuş ve batış saatleri ile yerleri değişir
• Aydınlanma çemberinin sınırı mevsimlere göre değişir
• Mevsimlerin oluşumuna neden olur
• 21 Aralık’ta Güney Yarım Küre’nin, 21 Haziran’da ise, Kuzey Yarım Küre’nin Güneş’e daha dönük olmasına neden olur
• Gece ile gündüz süreleri arasındaki farkın, Ekvator’dan kutuplara gidildikçe artmasına neden olur

Ekvator çizgisi üzerinde yıl boyunca gece ve gündüz süreleri değişmez

• Yıl içinde cisimlerin gölge uzunlukları değişir
• Dönencelerin ve kutup dairelerinin sınırlarını belirleyerek, matematik iklim kuşaklarının oluşumuna neden olur

MEVSİMLER ve ÖZELLİKLERİ
Dünya’nın Güneş etrafında dönmesi ve eksen eğikliğine bağlı olarak dört önemli gün ortaya çıkar Bu günler aynı zamanda mevsimlerin başlangıcıdır
21 Mart ve 23 Eylül tarihlerine ekinoks (gece - gündüz eşitliği) tarihleri, 21 Aralık ve 21 Haziran tarihlerine de solstis (gündönümü) tarihleri denir

21 HAZİRAN

a Kuzey Yarım Küre

• Güneş ışınları Yengeç Dönencesi’ne 90°lik açı ile düşer
• Yaz mevsiminin başlangıcıdır
• En uzun gündüz, en kısa gece yaşanır
• Yengeç Dönencesi’nden kuzeye gidildikçe gündüz süresi uzar, gece süresi kısalır
• Bu tarihten itibaren gündüzler kısalmaya, geceler uzamaya başlar Fakat 23 Eylül tarihine kadar gündüzler gecelerden uzundur
• Aydınlanma çemberi Kuzey Kutup Dairesi’ne teğet geçer
• Yengeç Dönencesi’nin kuzeyi, güneş ışınlarını yıl içerisinde alabileceği en dik açı ile alır Bu tarihten itibaren güneş ışınlarının gelme açıları küçülmeye başlar
• Yengeç Dönencesi’nin kuzeyinde en kısa gölge yaşanır Bu tarihten itibaren gölge boyları uzamaya başlar

b Güney Yarım Küre

• Güneş ışınları Oğlak Dönencesi’ne 43°06' lık açı ile düşer
• Kış mevsiminin başlangıcıdır
• En uzun gece, en kısa gündüz yaşanır
• Oğlak Dönencesi’nden güneye gidildikçe gece süresi uzar, gündüz süresi kısalır
• Bu tarihten itibaren geceler kısalmaya, gündüzler uzamaya başlar Fakat 23 Eylül tarihine kadar geceler gündüzlerden uzundur
• Aydınlanma çemberi Güney Kutup Dairesi’ne teğet geçer
• Oğlak Dönencesi’nin güneyi güneş ışınlarını yıl içerisinde alabileceği en dar açı ile alır Bu tarihten itibaren güneş ışınlarının gelme açıları büyümeye başlar
• Oğlak Dönencesi’nin güneyinde en uzun gölge yaşanır Bu tarihten itibaren gölge boyları kısalmaya başlar

23 EYLÜL

Kuzey ve Güney Yarım Küre

• Güneş ışınları öğle vakti Ekvator’a 90°lik açı ile düşer
• Gölge boyu Ekvator’da sıfırdır
• Güneş ışınları bu tarihten itibaren Güney Yarım Küre’ye dik düşmeye başlar
• Bu tarihten itibaren Kuzey Yarım Küre’de geceler, gündüzlerden uzun olmaya başlar Güney Yarım Küre’de ise tam tersi olur
• Bu tarih Kuzey Yarım Küre’de Sonbahar, Güney Yarım Küre’de İlkbahar başlangıcıdır
• Aydınlanma çemberi kutup noktalarına teğet geçer Bu tarihte Güneş her iki kutup noktasında da görülür
• Dünya’da gece ve gündüz birbirine eşit olur
• Bu tarih Kuzey Kutup Noktası’nda 6 aylık gecenin, Güney Kutup Noktası’nda ise 6 aylık gündüzün başlangıcıdır

21 ARALIK

a Kuzey Yarım Küre

• Güneş ışınları Yengeç Dönencesi’ne 43°06' lık açı ile gelir
• Kış mevsiminin başlangıcıdır
• En uzun gece, en kısa gündüz yaşanır
• Yengeç Dönencesi’nden kuzeye gidildikçe gece süresi uzar, gündüz süresi kısalır
• Bu tarihten itibaren geceler kısalmaya, gündüzler uzamaya başlar Fakat 21 Mart tarihine kadar, geceler gündüzlerden uzundur
• Aydınlanma çemberi Kuzey Kutup Dairesi’ne teğet geçer
• Yengeç Dönencesi’nin kuzeyi güneş ışınlarını yıl içerisinde alabileceği en dar açı ile alır Bu tarihten itibaren güneş ışınlarının gelme açıları büyümeye başlar
• Yengeç Dönencesi’nin kuzeyinde en uzun gölge yaşanır Bu tarihten itibaren gölge boyları kısalmaya başlar

b Güney Yarım Küre

• Güneş ışınları Oğlak Dönencesi’ne 90° lik açı ile gelir
• Yaz mevsiminin başlangıcıdır
• En uzun gündüz, en kısa gece yaşanır
• Oğlak Dönencesi’nden güneye gidildikçe gündüz süresi uzar, gece süresi kısalır
• Bu tarihten itibaren gündüzler kısalmaya geceler uzamaya başlar Ancak 21 Mart tarihine kadar, gündüzler gecelerden uzundur
• Aydınlanma çemberi Güney Kutup Dairesi’ne teğet geçer
• Oğlak Dönencesi’nin güneyi güneş ışınlarını yıl içerisinde alabileceği en dik açı ile alır Bu tarihten itibaren güneş ışınlarının gelme açıları küçülmeye başlar
• Oğlak Dönencesi’nin güneyinde en kısa gölge yaşanır Bu tarihten itibaren gölge boyları uzamaya başlar

21 MART

Kuzey ve Güney Yarım Küre

• Güneş ışınları öğle vakti Ekvator’a 90° lik açı ile düşer
• Gölge boyu Ekvator’da sıfırdır
• Güneş ışınları bu tarihten itibaren Kuzey Yarım Küre’ye dik düşmeye başlar
• Bu tarihten itibaren Güney Yarım Küre’de geceler, gündüzlerden uzun olmaya başlar Kuzey Yarım Küre’de ise tam tersi olur
• Bu tarih Güney Yarım Küre’de Sonbahar, Kuzey Yarım Küre’de İlkbahar başlangıcıdır
• Aydınlanma çemberi kutup noktalarına teğet geçer Bu tarihte Güneş her iki kutup noktasında da görülür
• Dünya’da gece ve gündüz süreleri birbirine eşit olur
• Bu tarih Güney Kutup Noktası’nda 6 aylık gecenin, Kuzey Kutup Noktası’nda ise 6 aylık gündüzün başlangıcıdır