Türkiyenin Akarsuları Ve özellikleri

TÜRKİYENİN AKARSULARI VE ÖZELLİKLERİ

AKARSULAR ÖZELLİKLERİ,AŞINDIRMA VE BİRİKTİRME ŞEKİLLERİ

Akarsularla İlgili Terimler
1Akarsu kaynağı:Akarsuyun doğduğu yerdir
2Akarsu ağzı:Akarsuyun herhangi bir denize veya göle döküldüğü yerdir
3Akarsu yatağı:Kaynakla ağız arasında uzanan, akarsuyun içinden aktığı çukurluktur
4Akarsu vadisi:Akarsuların, içinde aktıkları yatağı aşındırmalarıyla ortaya çıkan çukurluktur
5Akarsu havzası: Akarsuyun koları ile birlikte sularını topladığı alana denir




Sularını denize uaştırabilen akarsulara açık havza denirAncak, akarsular topladıkları suyu denize ulaştıramıyorsa, kara içinde bir göle dökülüyorsa veya yer altına sızıyorsa, bu tür akarsuların havzası kapalı havzadır


6Su bölümü çizgisi:İki akarsu havzasını birbirinden ayıran sınırdır Genellikle dağların doruk noktalarından geçerler





7Akarsu ağı (Akarsu drenajı):Akarsu havzası, içindeki kollarıyla birlikte bir ağ oluşturur Buna akarsu ağı (drenajı) denir Havzanın eğimi, yapıyı oluşturan taşların cinsi ve tabakaların özelliklerine göre, değişik tipte akarsu drenajları oluşur
8Akarsu debisi (akımı):Akarsu yatağının, herhangi bir kesitinden geçen su miktarının m3/sn cinsinden değeridir
9Akarsu rejimi:Akarsuyun yıl içerisindeki debi değişiklikleridir Akım düzeni olarak da adlandırılır Su seviyesinde fazla değişiklik olmayan akarsuların rejimleri düzenlidir Aylara ve mevsimlere göre, seviye değişikliği fazla olan akarsuların rejimleri düzensizdir



DÜZENLİ DÜZENSİZ 10Akarsu hızı:Akarsuyun birim zamanda aldığı yoldur (m/sn) Akarsu hızı muline denilen bir araçla ölçülür
11Hız çizgisi:Akarsu hızının en fazla olduğu noktaları birleştiren çizgidir
12Sürekli akarsu:Yatağında her zaman su bulunduran akarsudur
13Geçici akarsu:Yatağında her zaman su bulundurmayan, bazen kuruyan akarsudur
14Taban seviyesi: Akarsular aşındırmalarını derine, yana ve geriye doğru yaparlar Hiçbir akarsu yatağını deniz seviyesinin daha altına kadar ışındıramaz Bu seviyeye taban seviyesi denir
15Yamaç gerilemesi:Özellikle nemli iklim bölgelerinde yamaçlar hem alttan, hem de sel sularıyla üstten aşınırlar Bunun sonucunda yamaç gerilemesi olayı meydana gelir ve yamaç profili oluşur

TÜRKİYE’NİN AKARSULARI ,dÖKÜLDÜKLERİ DENİZLERE GÖRE AKARSULAR,AKARSULARIN REJİMLERİ VE HAVZALARI,
Akarsuların genel özellikleri:

1-Akarsularımızın debisi yüksek değildir
2-Akarsularımızın akış hızı yüksektir
3-Akarsularımızın rejimi düzensizdir
4-Bazı akarsularımız kaynağını dışarıdan alır Asi, Meriç gibiBazı akarsularımız da Türkiye’de doğar,dışarıda denize dökülür
-Fırat, Dicle,Aras, Kura, Çoruh
5-Akarsularımızdan şu şekilde yararlanılır
-İçme suyu
-Sulama
-Turizm
-Balıkçılık
-Enerji üretimi
6-Türkiye’nin yeryüzü şekilleri çeşitli olduğundan akarsu havzalarımız da farklı özellikler gösterir

BAŞLICA AKARSULARIMIZ

1 Karadeniz’e dökülenler
Çoruh: Üç ana koldan doğar Çoruh, Oltu, Tortum çayları Bunlar Yusufeli’nde birleşerek Gürcistan’dan denize dökülür Vadi derin ve akış hızı fazla olduğu için Rafting sporları yapılır
Harşit:Trabzon ve Gümüşhane dağlarından doğar
Yeşilırmak: üç ana koldan doğar Kelkit; Erzincan dağlarından doğar Erbaa,Niksar ovasına gelir, Burada Sivas’tan diğer Yeşilırmak ile birleşir Çarşamba’dan Denize dökülür

Kızılırmak: İç ve Doğu Anadolu’dan kaynağını alır En uzun kolu Sivas’tan doğar İç Anadolu’da iç bükey bir yay çizer Devrez Çayı ve Gökırmak ile birleşir Daha sonra Bafra’dan denize dökülür

Bartın çayı: Küre dağlarından doğar Taşımacılık yapılır
Yenice: Üç ana koldan oluşur Aras suyu ve Ulusu ile Bolu’dan geçer Büyüksu ile birleşir Devrek’ten denize dökülür

Sakarya:Porsck Çayı ile Kısmir Çayı birleşerek Sakarya’yı oluşturur Daha sonra Pamuk ovada Göksu ile birleşir ve Adapazarı’na ulaşır
Marmara Denize Dökülenler :
Susurluk:İç Batı Anadolu’da Şaphane Dağlarında doğar Nilüfer çayıyla birleşerek Marmara’ya dökülür
Ayrıca : Gönen ve Karabaş çayları vardır
Ege Denizine Dökülenler:
Meriç:Türkiye-Yunanistan sınırını oluşturur Bulgaristan’da Rodop dağlarından doğarEge denizine dökülür
Bakırçay:aynı adı taşıyan graben boyunca akar
Gediz:Kütahya’daki Murat dağından doğar İzmir körfezinin kuzeybatısından dökülür Alaşehir ve Kumçayı ile birleşir
KMenderes: Bozdağlardan doğar Kuşadası körfezinden denize dökülür
BMenderes:Kaynağını İçbatı Anadolu dağlarından alır
Akdenize dökülenler:
Aksu: Eğridir Gölü ve Davras dağlarından kaynağını alır, Antalya’dan denize dökülür
Manavgat: Karstik kaynaklarla beslenir Kanyon vadileri içerisinde akar Manavgat’tan denize dökülür
Göksu:Taşeli platosundan iki kol halinde doğar Kanyon vadilerden akar Ermenek çayı ile birleşerek Akdeniz’e dökülür
Seyhan:Aladağ ve Bolkar dağlarından doğar Çakıtçayı ve Tahtalı dağlarından doğan Göksu ile birleşir
Ceyhan: Elbistan havzasını çevreleyen dağlardan kaynağını alan Ceyhan, Maraş’taki Aksu çayı ile birleşir Çukurova’ya ulaşır ve İskenderun körfezinden denize dökülür



Basra körfezine dökülenler:



FIRAT:
Erzurum dağlarından doğar, Karasu ile Karasu ve Aras Dağlarından doğan Murat kollarından oluşurbu iki kol Keban barajına dökülür ve Barajdan çıktıktan sonra Fırat adını alır Daha sonra Suriye ve Irak’tan geçerek Dicle ile birleşir Şat-ül Arap adı altında dökülür
DİCLE:
Bitlis Dağlarının güney yamaçlarından doğar Türkiye-Suriye sınırını oluşturur ve Irak topraklarına girer Fırat’la birleşir ve Basra Körfezine dökülür En önemli kolu Yüksekova’dan kaynağını alan Zapsuyu’dur


Hazar Denizine Dökülenler:


KURA:
Yalnızçam ve Allahûekber dağlarından doğar Ardahan’ı geçtikten sonra Gürcistan’a girer, Aras ile birleşerek Hazar’a dökülür
ARAS:
Palandöken ve Kargapazarı dağlarından doğar Iğdır ovasında, Çıldır Gölünden kaynağını alan Arpaçay ile birleşir ve ülkemizi terk ederek Kura ile birleşir
AKARSU HAVZALARIMIZ

a) İç Anadolu Kapalı Havzaları:
1-Afyon, Akarcay havzası: Güneyde sultan dağları, Kuzeyde Emir dağları, kütlesi arasında çökme sonucu oluşmuş içinde Karamuk, Akşehir ve Eber göllerinin bulunduğu havzadır Eber gölünün suları Akşehir’e dökülür Akşehir’in suyu tuzlu, Eber’in suyu tatlıdır Karamuk gölünün suları, bir düden vasıtasıyla Eğirdir gölüne dökülür
2-Konya kapalı Havzası: Güneyde Toros dağları, kuzeyde Obruk platosu ile çevrilidir Bu havzada Beyşehir gölünden gelen Çarşamba suyu dökülür Bu havzaya dökülen akarsular, tuzlu bataklıkları besler
3-Tuzgölü havzası: Tuzgölü çevresi, çökme sunucu oluşmuştur Havzanın çevresindeki yüksek sahalardan gelen kısa boylu akarsular Tuz gölüne dökülür

b) Göller Yöresi Kapalı Havzaları:
1-Burdur gölü havzası: Çevreden gelen bir çok geçici akarsu ile, Tefenni ovasından gelen Eren çayı dökülür
2-Acıgöl Havzası:Doğudaki Söğüt dağlarından kaynağını alan geçici akarsular dökülür
Not: Göller yöresinde ayrıca Salda, Yarışlı, Burak ve Kestel gölleri kapalı havza özelliği taşır
c) Van kapalı havzası:
Van gölünün güneyinde Bitlis, kuzeyinde ise volkanik dağlar uzanır Van gölü, Nemrut dağından çıkan lavlar sonucu oluşmuştur Van gölünün suyu sodalıdır

AKARSULARIMIZIN REJİMLERİ:

Akarsu rejimi: Akarsuyun debisinin yıl içersinde gösterdiği alçalma yükselme halindeki seviye değişikliğidir
Akarsuyun debisi: Akarsuyun her hangi bir yerindeki enine kesitinden 1sn’yede gecen su miktarına debi denir
Debiye etki eden faktörler:
1) İklim (yağış sıcaklığı)
2) Bitki örtüsü
3) Havzadaki büyük kaynaklar ve yer altı suları
4) Yatağın geçirimliliği
5) Dağlardaki kar kalınlığı
6) Göller
7) İnsan
Rejime etki eden faktörler

1) Yağış rejimi
2) Yağış biçimi
3) Akarsu kaynağı
4) Sıcaklık ve buharlaşma
5) Havzanın genişliği
6) Arazinin şekli ve eğimi
AKARSU REJİM TİPLERİ

a) Yağmur Suları İle Beslenen Akarsular: Akdeniz ikliminin görüldüğü yerlerde, akarsularda yazın seviye düşmesi, kışında seviye yükselmesi görülür Karstik kaynaklarla beslenen akarsularda, seviye düşmesi fazla olmaz Akdeniz akarsu rejimi, barajın olmadığı akarsu veya kolunda görülür Örnek: Baraj olan

Seyhan-Ceyhan-Gediz-Manavgat gibi akarsular doğal özelliğini kaybetmiştir

b) Kar ve Buz Suları İle Beslenenler: Bu rejim, yağışın büyük bölümünün kar şeklinde düştüğü yüksek dağlardan kaynağını alan akarsularda görülür Örnek: D Karadeniz ve D Anadolu akarsuları Bu tip akarsularda, akım seviyesi Mart- Ağustos arasında yükselir, kışın düşer

c) Kaynak sularıyla beslenenler: Örnek: Manavgat ve Köprücay’dır

d) Gölden çıkan akarsular:

1-Beyşehir gölünden çıkan ve Konya arazisini sulayan Çarşamba suyu

2-Eğirdir gölünden çıkan Kovada çayı

3-Manyas gölüne ulaşıp, tekrar gölden çıkan Koçaçay

4-Ulubat gölünü ulaşıp tekrar gölden çıkan Kemalpaşa- Orhaneli
5-Erzurum ovasının doğu ve güneyindeki bataklık ve göllerden çıkan Karasu
6-Çıldır gölünden çıkan Arpaçay
e) Karma rejimli akarsular: Ülkemizdeki büyük akarsulardan Kızılırmak, Yeşilırmak, Sakarya, Fırat ve Dicle önemli karma rejimli akarsulardandırbu tür akarsular, farklı iklim bölgelerinden beslenir

Türkiye'nin Akarsuları

Akarsuların genel özellikleri:

1-Akarsularımızın debisi yüksek değildir

2-Akarsularımızın akış hızı yüksektir

3-Akarsularımızın rejimi düzensizdir

4-Bazı akarsularımız kaynağını dışarıdan alır Asi ve Meriç

Bazı akarsularımız da Türkiye’de doğar, dışarıda denize dökülür Fırat, Dicle,Aras, Kura ve Çoruh

5-Akarsularımızdan şu şekilde yararlanılır

-İçme suyu
-Sulama
-Turizm
-Balıkçılık
-Enerji üretimi

6-Türkiye’nin yeryüzü şekilleri çeşitli olduğundan akarsu havzalarımız da farklı özellikler gösterir



BAŞLICA AKARSULARIMIZ


Karadeniz’e dökülenler

Çoruh: Üç ana koldan doğar Çoruh, Oltu, Tortum çayları Bunlar Yusufeli’nde birleşerek Gürcistan’dan denize dökülür Vadi derin olduğu için Rafting sporları yapılır

Harşit: Trabzon ve Gümüşhane dağlarından doğar

Yeşilırmak: Üç ana koldan beslenir Kelkit; Erzincan dağlarından doğar Erbaa, Niksar ovasına gelir Burada Sivas’tan diğer Yeşilırmak ile birleşir Çarşamba’dan Denize dökülür

Kızılırmak: İç ve Doğu Anadolu’dan kaynağını alır En uzun kolu Sivas’tan doğar İç Anadolu’da iç bükey bir yay çizer Devrez Çayı ve Gökırmak ile birleşir Daha sonra Bafra’dan denize dökülür

Bartın çayı: Küre dağlarından doğar Taşımacılık (az da olsa) yapılır

Yenice: Üç ana koldan oluşur Aras suyu ve Ulusu ile Bolu’dan geçer Büyüksu ile birleşir Devrek’ten denize dökülür

Sakarya: Porsuk Çayı ile Kısmir Çayı birleşerek Sakarya’yı oluşturur Daha sonra Pamukovada Göksu ile birleşir ve Adapazarı’na ulaşır

Marmara Denize Dökülenler :

Susurluk: İç Batı Anadolu’da Şaphane Dağlarında doğar Nilüfer çayıyla birleşerek Marmara’ya dökülür

Ayrıca : Gönen ve Karabaş çayları vardır


Ege Denizine Dökülenler:

Meriç: Türkiye-Yunanistan sınırını oluşturur Bulgaristan’da Rodop dağlarından doğar Ege denizine dökülür

Bakırçay: Aynı adı taşıyan graben boyunca akar

Gediz: Kütahya’daki Murat Dağı'ndan doğar İzmir körfezinin kuzeybatısından dökülür Alaşehir ve Kumçayı ile birleşir

KMenderes: Bozdağlardan doğar Kuşadası körfezinden denize dökülür

BMenderes: Kaynağını İçbatı Anadolu dağlarından alır


Akdenize dökülenler:

Aksu: Eğridir Gölü ve Davras dağlarından kaynağını alır, Antalya’dan denize dökülür

Manavgat: Karstik kaynaklarla beslenir Kanyon vadileri içerisinde akar Manavgat’tan denize dökülür

Göksu: Taşeli platosundan iki kol halinde doğar Kanyon vadilerden akar Ermenek çayı ile birleşerek Akdeniz’e dökülür

Seyhan: Aladağ ve Bolkar dağlarından doğar Çakıtçayı ve Tahtalı Dağlarından doğan Göksu ile birleşir

Ceyhan: Elbistan havzasını çevreleyen dağlardan kaynağını alan Ceyhan, Maraş’taki Aksu çayı ile birleşir Çukurova’ya ulaşır ve İskenderun Körfezi'nden denize dökülür


Basra Körfezi'ne dökülenler:

FIRAT:
Erzurum dağlarından doğar, Karasu ile Karasu ve Aras Dağlarından doğan Murat kollarından oluşurbu iki kol Keban barajına dökülür ve Barajdan çıktıktan sonra Fırat adını alır Daha sonra Suriye ve Irak’tan geçerek Dicle ile birleşir Şat-ül Arap adı altında dökülür

DİCLE:
Bitlis Dağlarının güney yamaçlarından doğar Türkiye-Suriye sınırını oluşturur ve Irak topraklarına girer Fırat’la birleşir ve Basra Körfezine dökülür En önemli kolu Yüksekova’dan kaynağını alan Zapsuyu’dur

Hazar Denizine Dökülenler:

KURA:
Yalnızçam ve Allahûekber dağlarından doğar Ardahan’ı geçtikten sonra Gürcistan’a girer, Aras ile birleşerek Hazar’a dökülür

ARAS:
Palandöken ve Kargapazarı dağlarından doğar Iğdır ovasında, Çıldır Gölünden kaynağını alan Arpaçay ile birleşir ve ülkemizi terk ederek Kura ile birleşir


AKARSU HAVZALARIMIZ

a) İç Anadolu Kapalı Havzaları:

1-Afyon, Akarcay havzası: Güneyde sultan dağları, Kuzeyde Emir dağları, kütlesi arasında çökme sonucu oluşmuş içinde Karamuk, Akşehir ve Eber göllerinin bulunduğu havzadır Eber gölünün suları Akşehir’e dökülür Akşehir’in suyu tuzlu, Eber’in suyu tatlıdır Karamuk gölünün suları, bir düden vasıtasıyla Eğirdir gölüne dökülür

2-Konya kapalı Havzası: Güneyde Toros dağları, kuzeyde Obruk platosu ile çevrilidir Bu havzada Beyşehir gölünden gelen Çarşamba suyu dökülür Bu havzaya dökülen akarsular, tuzlu bataklıkları besler

3-Tuzgölü havzası: Tuzgölü çevresi, çökme sunucu oluşmuştur Havzanın çevresindeki yüksek sahalardan gelen kısa boylu akarsular Tuz gölüne dökülür

Göller Yöresi Kapalı Havzaları:

1-Burdur gölü havzası: Çevreden gelen bir çok geçici akarsu ile, Tefenni ovasından gelen Eren çayı dökülür

2-Acıgöl Havzasıoğudaki Söğüt dağlarından kaynağını alan geçici akarsular dökülür

Not: Göller yöresinde ayrıca Salda, Yarışlı, Burak ve Kestel gölleri kapalı havza özelliği taşır

c) Van kapalı havzası:

Van gölünün güneyinde Bitlis, kuzeyinde ise volkanik dağlar uzanır Van gölü, Nemrut dağından çıkan lavlar sonucu oluşmuştur Van gölünün suyu sodalıdır



AKARSULARIMIZIN REJİMLERİ:

Akarsu rejimi: Akarsuyun debisinin yıl içersinde gösterdiği alçalma yükselme halindeki seviye değişikliğidir

Akarsuyun debisi: Akarsuyun her hangi bir yerindeki enine kesitinden 1sn’yede gecen su miktarına debi denir

Debiye etki eden faktörler:

1) İklim (yağış sıcaklığı)
2) Bitki örtüsü
3) Havzadaki büyük kaynaklar ve yer altı suları
4) Yatağın geçirimliliği
5) Dağlardaki kar kalınlığı
6) Göller
7) İnsan

Rejime etki eden faktörler

1) Yağış rejimi
2) Yağış biçimi
3) Akarsu kaynağı
4) Sıcaklık ve buharlaşma
5) Havzanın genişliği
6) Arazinin şekli ve eğimi

AKARSU REJİM TİPLERİ

a) Yağmur Suları İle Beslenen Akarsular: Akdeniz ikliminin görüldüğü yerlerde, akarsularda yazın seviye düşmesi, kışında seviye yükselmesi görülür Karstik kaynaklarla beslenen akarsularda, seviye düşmesi fazla olmaz Akdeniz akarsu rejimi, barajın olmadığı akarsu veya kolunda görülür Örnek: Baraj olan
Seyhan-Ceyhan-Gediz-Manavgat gibi akarsular doğal özelliğini kaybetmiştir

Kar ve Buz Suları İle Beslenenler: Bu rejim, yağışın büyük bölümünün kar şeklinde düştüğü yüksek dağlardan kaynağını alan akarsularda görülür Örnek: D Karadeniz ve D Anadolu akarsuları Bu tip akarsularda, akım seviyesi Mart- Ağustos arasında yükselir, kışın düşer

c) Kaynak sularıyla beslenenler: Örnek: Manavgat ve Köprücay’dır

d) Gölden çıkan akarsular:

1-Beyşehir gölünden çıkan ve Konya arazisini sulayan Çarşamba suyu
2-Eğirdir gölünden çıkan Kovada çayı
3-Manyas gölüne ulaşıp, tekrar gölden çıkan Koçaçay
4-Ulubat gölünü ulaşıp tekrar gölden çıkan Kemalpaşa- Orhaneli
5-Erzurum ovasının doğu ve güneyindeki bataklık ve göllerden çıkan Karasu
6-Çıldır gölünden çıkan Arpaçay

e) Karma rejimli akarsular: Ülkemizdeki büyük akarsulardan Kızılırmak, Yeşilırmak, Sakarya, Fırat ve Dicle önemli karma rejimli akarsulardandırbu tür akarsular, farklı iklim bölgelerinden beslenir