Harita Bilgisi Ve ölçekler

**Şengül Şirin** · 05-21-2009

HARİTA BİLGİSİ VE ÖLÇEKLER

Harita Bilgisi ,Ölçekler,ölçek çeşitleri,Haritada uzunluk ve Alan Hesaplamaları,

Yeryüzünün tamamının ya da bir bölümünün, kuşbakışı görünüşünün, belli bir ölçek dahilinde küçültülerek, bir düzlem üzerine aktarılmasıyla elde edilen çizime harita denir
Bir çizimin harita özelliği taşıyabilmesi için gerekli olan koşullar şunlardır:
1 Kuşbakışı olarak çizilmiş olması
Haritası çizilen alanın tam tepeden görünüşü kuşbakışı olarak adlandırılır Haritaların çiziminde tepeden görünüm sağlanamaz ise yeryüzü şekillerinin biçimlerinde, boyutlarında ve birbirlerine göre uzaklıklarında değişmeler olur
2 Ölçekli olması
Haritalardaki küçültme oranına ölçek denir Bir başka ifade ile harita üzerindeki uzunlukların gerçek uzunluklara olan oranıdır Yerşekillerinin biçimleri ve boyutları, oldukları gibi aktarılamadığı için, belli bir ölçek dahilinde küçültülmesi gereklidir Ölçek iki şekilde gösterilir

a Kesir ölçek:Küçültme oranı kesirli sayılarla ifade edilen ve haritalarda en çok kullanılan ölçeklerdir 1/500, 1/5000, 1/50000, 1/500000 gibi
Kesir ölçeklerde pay her zaman 1 dir Paydada yer alan sayı ise, haritası çizilen alanın kaç defa küçültüldüğünü gösterir

b Çizik (Grafik) Ölçek: Eşit dilimlere ayrılmış bir çizgi üzerinde harita üzerindeki uzunlukların gerçek uzunluklara oranının gösterildiği ölçeklerdir

Herhangi bir yerin, kuşbakışı görünüşünün ölçeksiz ve kabataslak olarak bir düzleme aktarılmasına kroki denilmektedir Harita ile kroki arasındaki fark, krokinin ölçeksiz, haritanın ise ölçekli olmasıdır

3 Bir düzleme aktarılmış olması
Dünya’nın kutuplardan basık, Ekvator’dan şişkin kendine has küresel bir şekli vardır Dünya’nın küresel yüzeyi düzleme aktırılırken bazı güçlüklerle karşılaşılır Bunun nedeni, küresel yüzeyin düzleme aktarılmasının geometrik açıdan imkânsız olmasıdır Buna bağlı olarak haritalar çizilirken, kara ve denizlerin yerküre üzerindeki biçimleri ve genişlikleri tam olarak yansıtılamamakta ve boyutlarında gerçeğe uymayan bozulmalar olmaktadır Haritalarda görülen ise, gerçeğin az ya da çok benzeridir

Harita çizimindeki zorluklar dikkate alınarak bazı metodlar geliştirilmiştir Buna projeksiyon (izdüşüm) yöntemleri adı verilir
Projeksiyonlar, izdüşüm (Yükseltinin sıfır m kabul edilmesi) esasına göre çizildiğinden, yükseltinin fazla olduğu yerlerde ve ülkelerde izdüşüm alan ile gerçek alan arasındaki fark artar
Türkiye’de, izdüşüm alan ile gerçek alan arasındaki farkın en fazla olduğu bölgeler Doğu Anadolu ve Karadeniz, en az olduğu bölgeler ise Marmara ve Güneydoğu Anadolu’dur
Başlıca projeksiyon yöntemleri şunlardır:

Silindir Projeksiyon: Ekvator ve çevresindeki bölgelerin çiziminde kullanılır
Konik Projeksiyon: Kutuplar ve çevresindeki bölgelerin çiziminde kullanılır
Düzlem (Ufki) Projeksiyon: Bu projeksiyonla elde edilen haritalarda biçim ve alan bozulmaları çok fazladır Bu haritalar daha çok denizcilik ve havacılıkta kullanılır

HARİTA ÇEŞİTLERİ
A KULLANIM AMAÇLARINA GÖRE HARİTALAR
1 İdari ve Siyasi Haritalar
Ülkelerin başka ülkelerle olan sınırlarının gösterildiği haritalara siyasi haritalar adı verilirken, ülkelerin kendi içerisindeki illeri, eyaletleri, bölgeleri gösteren haritalara idari harita denir

2 Beşeri ve Ekonomik Haritalar
Nüfus, göç, yerleşme, tarım, hayvancılık, sanayi, turizm, vb dağılışını gösteren haritalardır

3 Fiziki Haritalar
Yeryüzü şekillerinin fiziki yapısını, dağılış ve yükseltilerini gösteren haritalardır

4 Özel Haritalar
Belirli bir konu için özel olarak hazırlanan haritalardır (Jeomorfoloji, meteoroloji, toprak haritaları gibi)

B ÖLÇEKLERİNE GÖRE HARİTALAR
1 Büyük Ölçekli Haritalar
a
Plânlar:Ölçeği 1/20000'e kadar olan haritalardır Şehir imar plânları, kadastro haritaları bu türdendir

b Topoğrafya Haritaları: Ölçeği 1/20000 ile 1/200000 arasında olan haritalardır Ulaşım haritaları ile topoğrafik, jeolojik, morfolojik haritalar bu türdendir
Büyük ölçekli haritaların genel özellikleri şunlardır:
– Paydası küçüktür
– Dar alanları gösterir
– Ayrıntıyı gösterme gücü fazladır
– Küçültme oranı azdır
– Aynı alanı gösteren küçük ölçekli haritalara göre düzlemde daha fazla yer kaplarlar
– İzohipsler arası yükselti farkı azdır
– Bozulma oranı azdır

2 Orta Ölçekli Haritalar
Ölçeği 1/200000 ile 1/500000 arasında olan haritalardır

3 Küçük Ölçekli Haritalar
Ölçeği 1/500000 den daha küçük olan haritalardır Bu haritalar Dünya’nın, kıtaların, ülkelerin tamamını veya bir bölümünü gösterir
Küçük ölçekli haritaların genel özellikleri şunlardır:
– Paydası büyüktür
– Geniş alanları gösterir
– Ayrıntıyı gösterme gücü azdır
– oranı fazladır
– Aynı alanı gösteren büyük ölçekli haritalara göre düzlem üzerinde daha az yer kaplarlarKüçültme
– İzohipsler arası yükselti farkı fazladır
– Bozulma oranı fazladır

HARİTA PROBLEMLERİ
Harita problemlerinde en çok km’yi cm’ye veya cm’yi km’ye çevirme işlemi vardır Bunun için, cm’yi km’ye çevirirken 5 sıfır silinir Km’yi cm’ye çevirirken de 5 sıfır eklenir

1 Uzunluk Problemleri
Kısaltmalar;
GU = Gerçek Uzunluk
HU = Haritadaki Uzunluk
Ölç P = Ölçeğin Paydası

a Gerçek Uzunluk: Harita uzunluğu ile ölçek verilerek gerçek uzunluk sorulduğunda aşağıdaki formül kullanılır
Gerçek Uzunlk:Harita Uzunluğu X Ölçeğin Paydası

b Harita Uzunluğu:Gerçek uzunluk ile ölçek verilerek harita uzunluğu sorulduğunda aşağıdaki formül kullanılır

c Ölçek:Gerçek uzunluk ile harita uzunluğu verilerek ölçek sorulduğunda aşağıdaki formül kullanılır

2 Alan Problemleri
Kısaltmalar;
GA = Gerçek Alan
HA = Haritadaki Alan
Ölç P2 = Ölçeğin Paydasının Karesi

a Gerçek Alan:Haritadaki alan ve ölçek verilerek gerçek alan sorulduğunda aşağıdaki formül kullanılır
GA = HA x ÖlçP2
b Harita Alanı: Gerçek alan ve ölçek verilerek haritadaki alan sorulduğunda aşağıdaki formül kullanılır

c Ölçek:Gerçek alan ile harita alanı verilerek ölçek sorulduğunda aşağıdaki formül kullanılır ÖLÇEĞİN PAYDA KARESİ: GERÇEK ALAN
----------------------
HARİTADAKİ ALAN

3 Çizik Ölçeğin Kesir Ölçeğe Çevrilmesi
Harita problemlerinde çizik ölçek verilip kesir ölçeğe çevrilmesi istendiğinde;

formülü kullanılır
ÖLÇEK: ÇİZİK ÖLÇEĞİN GÖSTERDİĞİ HARİTA UZUNLUĞU
---------------------------------------------------
ÇİZİK ÖLÇEĞİN GÖSTERDİĞİ GERÇEK UZAKLIK
HARİTA ALANI GERÇEK ALAN
------------------------
ÖLÇEĞİN PAYDA KARESİ
ÖLÇEK :HARİTA UZUNLUĞU
---------------------------
GERÇEK UZUNLUK
HARİTA UZUNLUĞU : GERÇEK UZUNLUK
--------------------------
ÖLÇEĞİN PAYDASI

05-21-2009	#1
Şengül Şirin	Harita Bilgisi Ve ölçekler HARİTA BİLGİSİ VE ÖLÇEKLER Harita Bilgisi ,Ölçekler,ölçek çeşitleri,Haritada uzunluk ve Alan Hesaplamaları, Yeryüzünün tamamının ya da bir bölümünün, kuşbakışı görünüşünün, belli bir ölçek dahilinde küçültülerek, bir düzlem üzerine aktarılmasıyla elde edilen çizime harita denir Bir çizimin harita özelliği taşıyabilmesi için gerekli olan koşullar şunlardır: 1 Kuşbakışı olarak çizilmiş olması Haritası çizilen alanın tam tepeden görünüşü kuşbakışı olarak adlandırılır Haritaların çiziminde tepeden görünüm sağlanamaz ise yeryüzü şekillerinin biçimlerinde, boyutlarında ve birbirlerine göre uzaklıklarında değişmeler olur 2 Ölçekli olması Haritalardaki küçültme oranına ölçek denir Bir başka ifade ile harita üzerindeki uzunlukların gerçek uzunluklara olan oranıdır Yerşekillerinin biçimleri ve boyutları, oldukları gibi aktarılamadığı için, belli bir ölçek dahilinde küçültülmesi gereklidir Ölçek iki şekilde gösterilir a Kesir ölçek:Küçültme oranı kesirli sayılarla ifade edilen ve haritalarda en çok kullanılan ölçeklerdir 1/500, 1/5000, 1/50000, 1/500000 gibi Kesir ölçeklerde pay her zaman 1 dir Paydada yer alan sayı ise, haritası çizilen alanın kaç defa küçültüldüğünü gösterir b Çizik (Grafik) Ölçek: Eşit dilimlere ayrılmış bir çizgi üzerinde harita üzerindeki uzunlukların gerçek uzunluklara oranının gösterildiği ölçeklerdir Herhangi bir yerin, kuşbakışı görünüşünün ölçeksiz ve kabataslak olarak bir düzleme aktarılmasına kroki denilmektedir Harita ile kroki arasındaki fark, krokinin ölçeksiz, haritanın ise ölçekli olmasıdır 3 Bir düzleme aktarılmış olması Dünya’nın kutuplardan basık, Ekvator’dan şişkin kendine has küresel bir şekli vardır Dünya’nın küresel yüzeyi düzleme aktırılırken bazı güçlüklerle karşılaşılır Bunun nedeni, küresel yüzeyin düzleme aktarılmasının geometrik açıdan imkânsız olmasıdır Buna bağlı olarak haritalar çizilirken, kara ve denizlerin yerküre üzerindeki biçimleri ve genişlikleri tam olarak yansıtılamamakta ve boyutlarında gerçeğe uymayan bozulmalar olmaktadır Haritalarda görülen ise, gerçeğin az ya da çok benzeridir Harita çizimindeki zorluklar dikkate alınarak bazı metodlar geliştirilmiştir Buna projeksiyon (izdüşüm) yöntemleri adı verilir Projeksiyonlar, izdüşüm (Yükseltinin sıfır m kabul edilmesi) esasına göre çizildiğinden, yükseltinin fazla olduğu yerlerde ve ülkelerde izdüşüm alan ile gerçek alan arasındaki fark artar Türkiye’de, izdüşüm alan ile gerçek alan arasındaki farkın en fazla olduğu bölgeler Doğu Anadolu ve Karadeniz, en az olduğu bölgeler ise Marmara ve Güneydoğu Anadolu’dur Başlıca projeksiyon yöntemleri şunlardır: Silindir Projeksiyon: Ekvator ve çevresindeki bölgelerin çiziminde kullanılır Konik Projeksiyon: Kutuplar ve çevresindeki bölgelerin çiziminde kullanılır Düzlem (Ufki) Projeksiyon: Bu projeksiyonla elde edilen haritalarda biçim ve alan bozulmaları çok fazladır Bu haritalar daha çok denizcilik ve havacılıkta kullanılır HARİTA ÇEŞİTLERİ A KULLANIM AMAÇLARINA GÖRE HARİTALAR 1 İdari ve Siyasi Haritalar Ülkelerin başka ülkelerle olan sınırlarının gösterildiği haritalara siyasi haritalar adı verilirken, ülkelerin kendi içerisindeki illeri, eyaletleri, bölgeleri gösteren haritalara idari harita denir 2 Beşeri ve Ekonomik Haritalar Nüfus, göç, yerleşme, tarım, hayvancılık, sanayi, turizm, vb dağılışını gösteren haritalardır 3 Fiziki Haritalar Yeryüzü şekillerinin fiziki yapısını, dağılış ve yükseltilerini gösteren haritalardır 4 Özel Haritalar Belirli bir konu için özel olarak hazırlanan haritalardır (Jeomorfoloji, meteoroloji, toprak haritaları gibi) B ÖLÇEKLERİNE GÖRE HARİTALAR 1 Büyük Ölçekli Haritalar a Plânlar:Ölçeği 1/20000'e kadar olan haritalardır Şehir imar plânları, kadastro haritaları bu türdendir b Topoğrafya Haritaları: Ölçeği 1/20000 ile 1/200000 arasında olan haritalardır Ulaşım haritaları ile topoğrafik, jeolojik, morfolojik haritalar bu türdendir Büyük ölçekli haritaların genel özellikleri şunlardır: – Paydası küçüktür – Dar alanları gösterir – Ayrıntıyı gösterme gücü fazladır – Küçültme oranı azdır – Aynı alanı gösteren küçük ölçekli haritalara göre düzlemde daha fazla yer kaplarlar – İzohipsler arası yükselti farkı azdır – Bozulma oranı azdır 2 Orta Ölçekli Haritalar Ölçeği 1/200000 ile 1/500000 arasında olan haritalardır 3 Küçük Ölçekli Haritalar Ölçeği 1/500000 den daha küçük olan haritalardır Bu haritalar Dünya’nın, kıtaların, ülkelerin tamamını veya bir bölümünü gösterir Küçük ölçekli haritaların genel özellikleri şunlardır: – Paydası büyüktür – Geniş alanları gösterir – Ayrıntıyı gösterme gücü azdır – oranı fazladır – Aynı alanı gösteren büyük ölçekli haritalara göre düzlem üzerinde daha az yer kaplarlarKüçültme – İzohipsler arası yükselti farkı fazladır – Bozulma oranı fazladır HARİTA PROBLEMLERİ Harita problemlerinde en çok km’yi cm’ye veya cm’yi km’ye çevirme işlemi vardır Bunun için, cm’yi km’ye çevirirken 5 sıfır silinir Km’yi cm’ye çevirirken de 5 sıfır eklenir 1 Uzunluk Problemleri Kısaltmalar; GU = Gerçek Uzunluk HU = Haritadaki Uzunluk Ölç P = Ölçeğin Paydası a Gerçek Uzunluk: Harita uzunluğu ile ölçek verilerek gerçek uzunluk sorulduğunda aşağıdaki formül kullanılır Gerçek Uzunlk:Harita Uzunluğu X Ölçeğin Paydası b Harita Uzunluğu:Gerçek uzunluk ile ölçek verilerek harita uzunluğu sorulduğunda aşağıdaki formül kullanılır c Ölçek:Gerçek uzunluk ile harita uzunluğu verilerek ölçek sorulduğunda aşağıdaki formül kullanılır 2 Alan Problemleri Kısaltmalar; GA = Gerçek Alan HA = Haritadaki Alan Ölç P2 = Ölçeğin Paydasının Karesi a Gerçek Alan:Haritadaki alan ve ölçek verilerek gerçek alan sorulduğunda aşağıdaki formül kullanılır GA = HA x ÖlçP2 b Harita Alanı: Gerçek alan ve ölçek verilerek haritadaki alan sorulduğunda aşağıdaki formül kullanılır c Ölçek:Gerçek alan ile harita alanı verilerek ölçek sorulduğunda aşağıdaki formül kullanılır ÖLÇEĞİN PAYDA KARESİ: GERÇEK ALAN ---------------------- HARİTADAKİ ALAN 3 Çizik Ölçeğin Kesir Ölçeğe Çevrilmesi Harita problemlerinde çizik ölçek verilip kesir ölçeğe çevrilmesi istendiğinde; formülü kullanılır ÖLÇEK: ÇİZİK ÖLÇEĞİN GÖSTERDİĞİ HARİTA UZUNLUĞU --------------------------------------------------- ÇİZİK ÖLÇEĞİN GÖSTERDİĞİ GERÇEK UZAKLIK HARİTA ALANI GERÇEK ALAN ------------------------ ÖLÇEĞİN PAYDA KARESİ ÖLÇEK :HARİTA UZUNLUĞU --------------------------- GERÇEK UZUNLUK HARİTA UZUNLUĞU : GERÇEK UZUNLUK -------------------------- ÖLÇEĞİN PAYDASI __________________ Arkadaşlar, efendiler ve ey millet, iyi biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler, meczuplar memleketi olamaz En doğru, en hakiki tarikat, medeniyet tarikatıdır