Davacının Ölmesi Halinde Sağ Kalan Eşin Mirasçılığı

Davacının Ölmesi Halinde Sağ Kalan Eşin Mirasçılığı
Davacının Ölmesi Halinde Sağ Kalan Eşin MirasçılığıTürk Medeni Kanunumuzun 181Maddesinde “Boşanan eşlerbu sıfatla biribirlerinin yasal mirasçısı olamazlar ve boşanmadan önce yapılmış olan ölüme bağlı tasarruflarla kendilerine sağlanan haklarıaksi tasarruftan anlaşılmadıkçakaybederler” denilmektedir

Türk Medeni Kanunumuzun 181maddesi önceki yasamızın 146maddesinin karşılığıdırHer iki maddede boşanan eşlerin biribirlerine mirasçı olamayacakları an boşanmaya ilişkin kararın tüm aşamalardan geçerek kesinleştiği andır

Buna göre boşanma kararı kesinleşmeden eşlerden biri öldüğü takdirdediğer sağ kalan eş ölen eşe mirasçı olabilecektir 1

Boşanma kararı keşinleşmeden davalının ölmesine rağmen boşanma kararına her nasılsa kesinleşme şerhi verilmiş ve nüfus siciline işlenmiş ise bu işlemin düzeltilmesi için boşanma davasından ayrı ve bağımsız bir dava açıp nüfus yönetimini de davalı göstermek gerekmektedir

4721 sayılı Türk Medeni Kanunumuzun 181maddesinin ikinci fıkrası ise getirdiği yeni düzenlemeyle dikkatleri üzerine çekmekte ve tartışma konusu olmaktadır

TMK 181/2maddesine göre; “Boşanma davası devam ederken ölen davacının mirasçılarından birisinin davaya devam etmesi ve davalının kusurunun ispatlanması halinde de yukarıdaki fıkra hükmü uygulanır”

Bizim de çok yadırgadığımız bu düzenleme için sayın Dural2 çok haklı olarak şöyle demektedir: “Bu hükmü mumla arasanız dünyanın hiçbir yerinde bulmanız mümkün değil Böyle bir hüküm ne usul hukukuna ne de boşanma kurallarına uygundur” Ayrıca yazar 2005 tarihli Aile Hukuku kitabında da bu hükmün kaynak İsviçre Medeni Kanununda bulunmadığını İsviçre’de yasa koyucunun bu konuda bilinçli susmayı tercih ettiğini söylemektedir3 Bu bir ölçüde boşanma davasında taraf olma ehliyetinin münhasıran eşlere ait olmasının mirasçıların bu davayı takip edemeyeceklerinin ve evlenmenin boşanma ile değil de ÖLÜM ile sona ermesinin doğal bir sonucudur4

Sayın Hatemi bu düzenlemenin gereksiz ve boşanma davasının niteliğine aykırı olduğunu bu hüküm yerine “davacı eş ölmüş ise davalı eşi kanun gereği iskat etmiş sayılmalı davalı eş bu ıskata karşı dava açıp davayı kazanmadıkça ölen eşine mirasçı olamamalıdır” şeklinde de lege feranda bir çözüm önermektedir5

Maddenin gerekçesinde davacı eşin ölümü halinde evliliğin kendiliğinden sona ereceği bu nedenle davacının ölümüne rağmen mirasçılardan birinin devam ettirdiği bu davanın eşlerin boşanmasına yönelik olamayacağı devam edilen davadaboşanmada davalının kusurlu olup olmadığının karara bağlanacağı ve boşanmada hangi eşin kusurlu olduğunun saptanacağı belirtilmiştir

Burada mahkemenin vereceği kararın niteliği ve etkisi tartışmaya açıktırBoşanma davasına bakan mahkeme kusurun tespiti ile birlikte sağ kalan eşin mirasçılığına da son veriyorsa bu takdirde bu karar “bozucu yenilik doğuran bir karar” olacaktır Ancak bu sonuç da mirastan yoksunluğun kanun gereği olduğu kuralına aykırı düşer6

Kişisel görüşüme gelince: Boşanma hakkı kişiye sıkı sıkıya bağlı haklardandır Bu bakımdan maddenin gerekçesinde belirtildiği gibi ölen davacının mirasçılarından birinin davaya devam etmesi halinde boşanma davası hakkında bu davanın konusuz kalması nedeniyle bir karar verilmesine yer olmadığına karar verilmesi gerekir Ayrıca boşanmaya neden olan olaylar değerlendirilip davalının evlilik birliğini ortak yaşamı sürdürmeleri kendilerinden beklenmeyecek derecede temelinden sarsılmasında kusurlu olup olmadığının saptanması ile yetinilmesi gerekir

Bu konuda Yargıtay 2HD 27122002 2002/13667 E2002/9870 K sayılı hükmünde: “Medeni Kanunun 181maddesi;boşanan eşlerinbu sıfatla birbirlerinin yasal mirasçısı olamayacaklarınıboşanmadan önce yapılmış olan ölüme bağlı tasarruflarla kendilerine sağlanan hakların aksi tasarruftan anlaşılmadıkçakaybedeceğiniboşanma davası devam ederken ölen davacının mirasçılarından birisinin davaya devam etmesi ve davalının kusurunun ispatlanması halinde de yukarıda belirtilen fıkra hükmünün uygulanacağı hükme bağlanmıştır

Davacı MNboşanmaya ilişkin 19122001 günü karar keşinleşmeden 17012002 de ölmüştürÖlümle evlilik birliği sona ermiştirBu açıklama karşısında boşanma hükmü sonuç doğurmazMahkemece evlilik birliğinin ölüm ile sona ermesi nedeni ile boşanma konusunda karar verilmesine yer olmadığına şeklinde karar verilmesi ve yine yalnızca boşanmaya neden olan olaylar değerlendirilipdavalının (kadının) evlilik birliğinin temelinden sarsılmasına sebep olan olaylarda daha fazla kusurlu olup olmadığının tespiti ile yetinilmesi gerekirBu sebeple temyiz edilen hükmün bozulması gerekmiştir” denilmektedir

Yüksek Yargıtay 2 HD 30062003 gün 2003/8765 E 2003/9870 K Sayılı hükmünde ise; “ Türk Medeni Kanunun 181/2maddesi uyarınca davacı mirasçılarının davaya devam edeceklerini bildirmiş bulunmaları karşısında;davalının kusur nispetinin veya kusursuz olup olmadığının tespiti yönünden davaya devam edilerek sonucuna göre karar verilmek üzere kararın bozulmasına gerekmiştir

Sonuç: Hükmün açıklanan nedenlerle sadece kusur nispetinin tespiti yönünden bozulmasınabozma nedenlerine göre sair hususların incelenmesine yer olmadığınatemyiz peşin harcının yatırana geri verilmesineoybirliğiyle karar verildi” denilmektedir

Dikkat edilirse yukarıda özetlediğimiz içtihatlardan ilkinde Yargıtay 2 HD: “davalının evlilik birliğinin temelinden sarsılmasına sebep olan olaylarda daha fazla kusurlu olup olmadığının tespiti” derken diğer içtihadında “… davalının kusur nispetinin veya kusursuz olup olmadığının tespiti yönünden davaya devam edilerek” denilmektedir

Öte yandan yüksek Yargıtay 2 HD daha yeni tarihli olan 13012004 2003/16642 E 2004/198 K Sayılı hükmünde “Boşanan eşler birbirlerinin mirasçısı olamazlarBoşanmadan önce yapılmış ölüme bağlı tasarruflarla kendilerine sağlanan hakları da kaybederlerBoşanma davası devam ederken ölen davacının mirasçılarından birinin davaya devam etmesi ve davalının kusurunun ispatlanması halinde de yukarıda gösterilen kuralda tatbik edilir(TMKmad181)Bu durumda mahkemece duruşma açılıpkusurun belirlenmesi ile yetinilmesi ve evlilik ölümle sona erdiğinden boşanma konusunda karar verilmesine yer olmadığına şeklinde hüküm tesisi gerekirAçıklanan husus üzerinde durulmadan yazılı şekilde hüküm kurulması usul ve yasaya aykırıdır” denilmektedir

Yargıtay 2HD 2004/691 Esas ve 2004/3993 Karar sayılı hükmünde mahkemece yapılacak iş açıkça belirtilmiştir “davada eşlerden hangisinin daha ziyade kusurlu olduğunun tesbit edilmesinden ibarettir” O halde yüksek Yargıtay 2Hukuk Dairesi boşanma davası sürerken ölen davacının mirasçıları ya da mirasçılarından birinin davaya devam etmesi halinde mahkemece yapılacak işin yalnızca davalının “kusurunun” “daha fazla kusurlu olup olmadığının “ “davalının kusur nispetinin veya kusursuz olup olmadığının saptanması yönünden davaya devam edilerek sonucuna göre karar vermek…” olduğu yönündeki görüşü giderek yerleşik hale gelen içtihatlarıyla kabul edilmiştir

Her ne kadar bu kararlarda “davalının bu olaylarda daha fazla kusurlu olup olmadığının tesbiti ile yetinilmesi gerekir” denilmekte ise de davalının daha fazla kusurunun saptanması halinde hakkında TMK181/1 fıkrasının uygulanması gerektiğindenonun ölmüş bulunan davacıya mirasçı olamayacağı da kararda yer almalıdır kanısındayız Bu hususu Yargıtay 2Hukuk Dairesi 11012005 günlü 2004/15035 Esas ve 2005/254 Karar sayılı hükmüyle; “…Devam edilen dava madde gerekçesinden de anlaşıldığı üzere “davalının kusurlu olduğunun ve mirasçı olamayacağının saptanmasına yöneliktir” demekle vurgulamaktadır

Türk Medeni Kanununun 181/2maddesinde “davalının kusurunun ispatlanması” denirkenyukarıda alıntı yaptığımız Yargıtay inançlarında davalının daha fazla kusurlu olması aranmaktadır Her boşanma davasında davalının da biraz kusuru bulunabilir Bu anlamda bir değerlendirme halinde yasanın amacı doğru yorumlanmış sayılabilinir mi?

Doktrindeki baskın görüş: Davalının ağır kusuruna dayanan bir davanın olması halinde TMK181/ 2’nin uygulanabilmesidir Bu konuda Kılıçoğlu7 “geçimsizlik nedenine dayanan bir boşanma davası mevcutdavacının da ortak kusuru bulunduğu anlaşılmışsa bu hüküm uygulanmamalıdırburaya zinapek kötü veya ağır onur kırıcı davranışhaysiyetsiz hayat sürmeye dayanan boşanma sebepleri girmelidir” demektir

Akıntürk ise8 dava sonunda davalının boşanmada kusurlu olmasının ispat edilmesi halindekusurlu olan bu davalı eş ölen davacı eşe mirasçı olamayacağı gibiölen davacı eş tarafından boşanmadan önce yapılmış olan ölüme bağlı tasarruflarla kendisine sağlanan hakları da kaybeder görüşündedir

Tüm bizim de katıldığımız bu görüşlere ve içtihatlara göre madde metnindeki “ davalının kusuru “ nu ağır kusur olarak kabul etmek gerekmektedirAslında bu şekildeki bir değerlendirme madde metnine aykırıdır Çünkü gerek önceki ve gerekse yürürlükteki Medeni Kanunlarımız hangi hallerde ağır kusur arandığını açıkça belirtmektedirler Örneğin; maddi ödenceyi düzenleyen TMK 174 üncü maddesinde: “kusursuz veya daha az kusurlu taraf kusurlu taraftan …” denilmiş ve kusurun derecesi açık olarak tanımlanmış eşit kusurlu tarafın bile maddi ödence isteyemeyeceği sonucuna kolayca ulaşılmıştır TMK 181/2 deki kusuru ağır kusur kabul edersek boşanmaya neden olan olaylarda az kusurlu ya da eşit kusurlu eşin de ölen davacı eşe mirasçı olabileceğini kabul etmemiz gerekecektir Ayrıca TMK 174/2 deki kurala göre boşanmaya sebep olan olaylar yüzünden kişilik hakkı saldırıya uğrayan taraf kusurlu olan diğer taraftan manevi tazminat olarak uygun miktarda bir para ödenmesini isteyebilir

TMK 181/2maddesinde;”Boşanma davası devam ederken ölen davacının mirasçılarından birisinin davaya devam etmesi…” sinde izlenecek usul de tartışılmaya çok açıktırMadde metninde mirasçılardan biri denmesi elbetteki tüm mirasçıların hep birlikte davayı sürdürmelerine engel sayılamaz

Boşanma davasına devam etmekten söz edildiğindenmadde metnine bağlı bir yorumla eldeki boşanma davası dışında mirasçıların dava açamayacakları sonucuna varılmaktadırHer nasılsa mirasçılardan biriölen davacının boşanma davası dışında ve o davadan bağımsız olarakdavalının kusurunun saptanmasını isterse bu dava reddedilmelidir kanısındayız

Yine TMK 181/2maddesinde: “mirasçılardan birinin davaya devam etmesi” denildiğine göreölen davacının mirasçılarının davaya katılmalarını sağlama görevinin mahkemeye verilmediği anlaşılmaktadırAncak bu durumda da ölen davacının mirasçıları arasında cenin veya küçük çocuklar varsabunlara bir kayyım atanması gerekmeyecek midir ?

Bu konuda Kılıçoğlu’na göre9 boşanma davası esnasında davacının ölmesi halinde ölen eşin nüfus kaydı celp edilmelibunların tebligata elverişli adresleri araştırılmalıyapılan tebligat üzerine mirasçıların davaya devam edip etmeyeceği yönünde beyanları alınmalıbuna göre işlem yapılmalıdır

Ölen eşin mirasçısının olup olmadığı veya mirasçılardan bir kısmı bilinemiyorsa sayın Gençcan’a göre sulh yargıcına durum bildirilmelidirSulh yargıcı uygun araçlarla ve bir ay ara ile iki defa ilan yapıp hak sahiplerini son ilandan başlayarak en geç bir yıl içinde mirasçılık sıfatlarını bildirmeye çağırırİlan süresi içerisinde kimse başvurmazsa ve hiçbir mirasçı da saptanamamış ise miras sebebiyle istihkak davası açma hakkı saklı kalmak üzere miras Devlete geçeceğinden bu durum boşanma yargıcına bildirildiğinde boşanma davası hazine huzurunda sürdürülmelidir

İşte TMK 174/2 deki ” kusurlu “ sözcüğü doktirinde ve Yargıtay içtihatlarında10 ağır ya da eşit kusurlu olmamak olarak kabul edilmektedir Yani boşanmaya sebep olan olaylarda eşit kusurlu olan eş manevi ödenceye hak kazanamamaktadır

SONUÇ:
Hukukçu yürürlükteki hukuku olması gereken hukukla birlikte değerlendirilebilen yorumlarını demokratik ilkelere ve uluslar arası gelişmelere göre yapabilen kişidirHukukçu hukuk kuralları ile uyuşmazlık konusu olay arasında amaca uygun yorumla bağlantı kurarak hakkaniyeti sağlamalıdır

7- KILIÇOĞLU AhmetMedeni Kanunumuzun Aile-Miras-Eşya Hukukuna Getirdiği YeniliklerTurhan Yayınevi Ankara 2003sh 22

8- AKINTÜRK Turgut Türk Medeni Hukuku Yenilenmiş 8basıAğustos 2003 İkinci cilt sh290

9- Yargıtay 2 HD962003 gün E4974-K8422 2 HD 2142003 gün E2128 K5743