Boğazlar Sorunu

Boğazlar Sorunu
a) Boğazlar Sorununun Ortaya Çıkması

Osmanlı Devleti, 15 yüzyılın ortalarından itibaren İstanbul’u ve arkasından Sinop, Trabzon, Kırım, Eflâk-Boğdan’ı fethetti Böylece Marmara ve Karadeniz bir iç deniz haline geldi Bununla birlikte Boğazlar da tamamen egemenlik altına alındı Boğazlar ve Karadeniz’in yabancı gemilere kapalılığı, Osmanlı Devleti’nin ısrarla üzerinde durduğu bir konu olmuştur

Osmanlı Devleti’nin 1535’de Fransa’ya, 1578’de İngiltere’ye, 1598’de Hollanda’ya verdiği kapitülasyonlarla Boğazlar bu devletlerin ticaret gemilerine açık hale getirilmiştir

Osmanlı Devleti’nin zayıflamasıyla beraber Büyük Devletler, Avrupa’da üstünlük kurabilmek için Boğazları ele geçirmeyi amaçladılar Bu durum Boğazların dolayısıyla Osmanlı Devleti’nin bir hedef haline gelmesine neden oldu Rusya’nın güçlenmesi bu durumu daha da önemli duruma getirdi

1700’de İstanbul Antlaşması’yla Azak’ın Rusların eline geçmesi, Karadeniz’deki statüyü değiştirmeye başladı Ruslar burada bir filo kurmaya başladılarsa da, Osmanlı Devleti’nin tepkisi üzerine Karadeniz’de Türk gemileri ile ticaret yapmak zorunda kaldılar

1774 yılında Küçük Kaynarca Antlaşması ite Rusya, Karadeniz’de kendi gemileri ile ticaret yapmak ve ticaret gemilerini Boğazlardan geçirmek hakkını elde etti Ancak bu bir kapitülasyon niteliği taşıyordu ve Boğazların kapalılığı ilkesi yine devam ediyordu

Napolyon’un 1789’de Mısır Seferi ile Fransa’nın buraya yerleşme durumu Akdeniz’de çıkarları olan devletleri harekete geçirdi Bu devletlerden İngiltere, Fransa’nın Hindistan yolu üzerinde yerleşmesini istemiyordu Akdeniz’le ilgili emelleri olan Rusya ise Osmanlı Devleti ile bir ittifak antlaşması yaptı 1798’de yapılan antlaşma ile Osmanlı Devleti) Rus savaş gemilerinin geçici olarak ve kendisine yardım etmek amacıyla Boğazlardan geçmesine izin yerdi Karadeniz’in Türk ve Rus gemilerinden başkasına kapalı olduğu, yani Rusya’nın ortaklığı kabul edildi

* Bu tarihe kadar Boğazları egemenliğinde bulunduran Osmanlı Devleti, ilk defa Boğazları başka bir devletle yaptığı antlaşmada söz konusu yaparak, bazı kayıtlara bağladı

Osmanlı-Rus Savaşı’nın başlamasıyla (1806) bu antlaşma geçersiz duruma geldi Bu arada İngiliz savaş gemileri, Çanakkale Boğazından zorla geçerek İstanbul önlerine geldi Bundan sonra 1809’da İngilizlerle Kale-i Sultaniye (Çanakkale) Antlaşması yapıldı Bu antlaşmada, Boğazların bütün savaş gemilerine kapalılığı ilkesi kabul edildi Osmanlı Devleti, barış zamanında hiç bir devletin savaş gemisinin Boğazlardan geçirmeyeceğine garanti verdi

* Bu antlaşmayla Osmanlı Devleti ile Rusya arasında bir sorun olan Boğazlar konusuna ilk defa Boğazlarla ilgisi olmayan bir üçüncü devlet (İngiltere) resmen karıştı

1829 Edirne Antlaşması ile Rusya, hakkını Osmanlı Devleti’ne bir defa daha kabul ettirdi Ayrıca Karadeniz’deki ticaretten bütün devletlerin gemilerinin yararlanabileceği kabul edildi Böylece "Boğazların bütün devletlerin ticaret gemilerine açıklığı" ilkesi ortaya çıktı Bundan böyle, bütün devletlerin ticaret gemilerinin geçmesine izin vermek, Osmanlı Devleti için zorunlu oluyordu

1833te yapılan Hünkâr İskelesi Antlaşması ile Rusya durumunu daha fazla güçlendirdi Karadeniz’de ve Boğazlarda en üstün nüfuza sahip devlet durumuna geldi Bu durum diğer devletlerin, Boğazlar statüsü ile daha yakından ilgilenmesine neden oldu

b) Londra Boğazlar Antlaşması (1841)
Mısır meselesi 1840 yılında çözümlendikten sonra sıra Boğazlar konusuna geldi 1833 tarihinde yapılan Hünkâr İskelesi Antlaşması, sekiz yıl süreyle geçerliydi İngiltere ve Fransa’nın çıkarlarına ters düşen bu antlaşmanın süresi 1841’de doluyordu Bu nedenle İngiltere Boğazların uluslararası bir antlaşmaya bağlanması amacıyla bir konferans toplanmasını teklif etti Rusya böyle bir konferansa başlangıçta karşı çıktıysa da sonunda kabul etmek zorunda kaldı

1841’de Londra’da toplanan konferansa İngiltere,Rusya, Avusturya, Fransa, Prusya ve Osmanlı Devleti katıldı Konferans sonunda şu kararlar alındı:

1) Boğazlar Osmanlı Devleti’nin egemenliğinde kalacaktı
2) Barış zamanında hiç bir yabancı savaş gemisi Boğazlardan geçemeyecekti

• Osmanlı Devleti’nin Boğazlar üzerindeki hükümranlık hakları sınırlanarak, Boğazların koruyuculuğu beş devlete bırakıldı
• Boğazlar ilk defa uluslararası bir statüye bağlandı
• 1841 Londra Antlaşması, Rusya’nın Hünkâr iskelesi Antlaşmasıyla Boğazlar ve Osmanlı Devleti üzerindeki himaye hakkını sona erdirdi
• Avrupalı devletler, Rusya’nın aşırı isteklerini ilk defa engellediler
• Bu antlaşma, Rusya’nın zararına olmuş; İngiltere ve Fransa antlaşmadan karlı çıkmıştır
• Boğazların ticaret gemilerine açık, fakat yabancı savaş gemilerine kapalı olması, devletlerarası bir statüye dönüştü Bu durum Avrupa devletler hukukunun bir prensibi haline geldi
• Osmanlı Devleti’nin Boğazlar üzerindeki mutlak egemenliği sona erdi

A) Kırım Savaşı (1853-1856)
Osmanlı Devleti, 1839 yılında Tanzimat Ferma-nı’nı ilân etmişti Bütün eyaletlerde uygulanmaya çalışılan ıslahat hareketleriyle yönetim, askerlik, adalet ve eğitim alanlarında ıslahatlar yapıldı Bu dönemde Osmanlı diplomasisi Rusya ve Avusturya’ya karşı, İngiltere ve Fransa’nın desteğini sağladı Özellikle kendisine sığınan Macar milliyetçileri koruması Osmanlı Devleti’ne Avrupa’da büyük bir prestij kazandırdı

a) Kırım Savaşı’nın Nedenleri
•Rusya’nınOsmanlıDevletiüzerindeki emelleri:


Rusya, ıslahat hareketleriyle Osmanlı Devleti’nin güçlenmesini istemiyordu 1848 ihtilâllerinden Avrupa’da etkilenmeyen tek devlet olan Rusya, Osmanlı Devleti’ne karşı kendini güçlü hissediyordu Bu nedenle harekete geçmek için elverişli zamanı beklemeye başladı
Rusya’nın başında bulunan Çar l Nikola Osmanlı Devleti’ni "Hasta Adam" olarak görüyor ve Hünkâr İskelesi Antlaşmasıyla elde ettiği kazançları yeniden, sağlamak istiyordu, l Nikola amacına İngiltere ile anlaşarak ulaşmayı denedi Bu nedenle 1851 yılında Petersburg’da ingiliz elçisine Osmanlı topraklarını paylaşmayı teklif etti İngiltere o sırada Osmanlı Devleti’nin parçalanmasını menfaatlerine uygun görmediğinden bu teklifi reddetti İngiltere’nin Osmanlı Devleti’nin toprak bütünlüğünü koruma yanlısı olduğunu gören Rusya, plânını tek başına uygulamaya karar verdi Savaş için bahane aramaya başladı

• Kutsal Yerler Sorunu:

Hıristiyanlarca kutsal sayılan Kudüs ve Filistin’de bir çok kilise ve anıt bulunmaktaydı Katolik ve Ortodoks papazlar da bu kutsal yerlere hizmeti kendileri için bir şeref sayıyorlardı

Fransızların Osmanlı Devleti’nden elde ettiği kapitülasyonlar sayesinde Katolikler kutsal yerlerde geniş haklar elde etmişlerdi Rusya’nın güçlenmesiyle Ortodokslara da benzer imtiyazlar verilmişti Fransız İhtilâli sırasında Ortodoksların Katoliklerin zararına haklar elde etmeleri, Ortodoks-Katolik rekabetini daha da artırmıştı 1848 yılında Fransa’nın başına geçen Lui Napolyon, iktidara gelmesinde büyük yardım gördüğü Katolik partisini memnun etmek ve Fransa’ya karşı kurulmuş olan cepheyi parçalamak için kutsal yerler sorununa el attıRus Çarı l Nikola, ortaya çıkan bu durumdan yararlanmak istedi Bu amaçla da Bahriye Nazırı Prens Mencikof’u İstanbul’a gönderdi

• Mençikof’un İstanbul’a Gelmesi ve Rus İstekleri: İstanbul’a gelen Prens Mençikof, günlük elbisesi ile Hariciye Nazırı ve Sadrazamı ziyaret etti Protokol kurallarına uymayarak daha başlangıçta Osmanlı Devlet adamlarını baskı altına almak istedi Mençikof, ardından açık ve gizli olarak isteklerde bulundu

Açık İstekler:

1) Kutsal yerler sorununun Ortodoks kilisesi lehine çözümlenmesi,
2) Ortodoks kilisesinin ayrıcalıklarının belirlenmesi

Asıl önemli olan ise gizli istekleriydi Buna göre; Osmanlı Devleti ile Rusya arasında bir ittifak yapılacak, Osmanlı Devleti Batılı devletlerle savaşa girerse; Rusya, askeri yardım gönderecekti Bu istekler Rusya’nın asıl niyetinin Hünkâr İskelesi Antlaşması’na benzer bir antlaşma yapmak istediğini ortaya koydu

Babıâli, İngiltere ve Fransa’nın da onayını alarak bu ültimatomu reddetti Prens Mençikof ise İstanbul’u terk ederek geri döndü
b) Savaşın Başlaması ve Avrupalı Devletlerin Savaşa Katılmaları
Rus isteklerinin reddedilmesi üzerine savaş başladı Ruslar, Eflâk ve Boğdan’ı işgal ettiler Bütün Hıristiyan dünyasını da savaşa davet ettiler Avusturya’nın girişimleriyle savaşı önlemek için Viyana’da bir konferans toplandı ise de sonuç alınamadıTuna boylarında yapılan savaşlarda üstünlüğü ele geçiren Osmanlılar Anadolu’da da başarılar kazandılar

Bu sırada İngiliz ve Fransız donanmaları 1841 Londra Mukavelenamesine rağmen, Çanakkale Boğazı’nı geçerek İstanbul’a girdiler İngiltere ve Fransa böylece, Rusya’nın güneye inmesini engellemeyi ve Osmanlı Devleti’ni desteklediklerini bitirdi __________________