Atmosfer Ve Katmanları

Atmosfer ve Katmanları ATMOSFER VE ÖZELLİKLERİ

1 Bileşiminde %78 azot, %21 oksijen, %1 karbondioksit, su buharı, asal gazlar ve tozlar bulunur

2 Dünya’nın şekline uygun bir biçimi vardır

3 Saydam bir özelliği olduğundan Güneş ışınlarının düşme açısını değiştirmez

4 Kalınlığının yeryüzünden itibaren 10000 km yüksekliğe kadar olduğu tahmin edilmektedir

ATMOSFERİN FAYDALARI

1 İçindeki su buharı ve gazlar aracılığı ile iklim olaylarının oluşumunu sağlar (troposfer)
2 Canlılar için gerekli yaşam şartlarına olanak sağlar
3 Meteorların dünya üzerine çarpmasını büyük ölçüde engeller
4 Dünya’nın aşırı ısınıp aşırı soğumasını engeller
5 Güneş’ten gelen zararlı ültraviyole (mor ötesi) ışınları engeller (ozonosfer)
6 Sesi, sıcaklığı, ışığı geçirir, dağıtır ve yansıtır
7 Güneş ışınlarını yansıtarak gölgede kalan kesimlerin tam karanlık olmasını engeller

ATMOSFERİN KATMANLARI

TROPOSFER

1 Atmosferin yeryüzüne temas eden, alt bölümündür
2 Tüm gazların %75'inin bulunduğu bu katmanda yoğunluk en fazladır
3 Troposfer, yerden havaya yansıyan ışınlarla alttan yukarıya doğru ısınır Bu nedenle alt kısımları daha sıcaktır

STRATOSFER

1 Troposferin üstündeki katmandır
2 Yatay hava hareketleri görülür
3 Su buharı hemen hemen hiç bulunmadığı için dikey hava hareketleri oluşamaz
4 Bu nedenle sıcaklık dağılışı oldukça düzgündür
5 Sıcaklık - 40 ve - 45 derece arasında olup pek değişmez
6 Üst sınırı yerden 25–30 km yüksekliktedir

ŞEMOSFER

1 Stratosfer ile iyonosfer arasındaki katmandır
2 Stratosfer ile şemosfer arasındaki 19–45 km’ler arasında oksijen ozon haline geçerek ültraviyole ışılarını tutar
3 Üst sınırı yerden 80–90 km yüksekliktedir
4 Bu katmanın içinde gazlar özelliklerine göre Ozonosfer ve Kemosfer ara katmanları yer alır

OZONOSFER

En önemli özelliği Güneş’ten gelen zararlı ültraviyole ışınlarını engellemesidir

KEMOSFER

Gazların iyonlara ayrışmaya başladığı ve İyonosfer’e en yakın olan kattır

İYONOSFER

1 Mor ötesi (ültraviyole) ışılarının, molekülleri parçalayarak iyonlar haline getirdiği katmandır
2 Yer çekimi azaldığı için gazlar seyrek iyonlar halindedirler
3 Gazlar çok seyreldiği için iklim üzerinde belirgin bir etkisi yoktur
4 Üst sınırı yerden 250–300 km yüksekliktedir
5 Bu katmanın özelliği, radyo dalgalarını ve haberleşme sinyallerini yansıtmasıdır

EKZOSFER

1 En üst tabakadır
2 Yer çekimi çok azaldığından gazlar çok seyrektir
3 Hidrojen ve Helyum gibi hafif gazlar bulunur
4 Atmosfer ve uzay arasında geçiş alanıdır
5 Kesin sınırı bilinmemekle birlikte üst sınırının yerden yaklaşık 10,000 km yükseklikte olduğu kabul edilmiştir
6 Yoğunluğu en az olan katmandır

Troposfer : Atmosferin en alt bölümüdür İçinde bizim de yaşadığımız bu katman bütün atmosfer kütlesinin yaklaşık % 75'ini kapsar Meteoroloji olayları ve bütün bulutlar bu katmanda oluşur Troposferde yükseldikçe hem basınç, hem sıcaklık azalır Bu katmanın üst kesimlerindeki sıcaklık -55 oC dir Birçok enlemde troposferin yüksekliği 8 km kadarken, ekvatorda 18 km’yi bulur
Uzaydan bakıldığında, dünyamızın yaydığı enerjinin dalgaboyuyla, -18°C'deki bir cisimden yayılan enerjinin dalgaboyunun aynı olduğu görü-lür Ne var ki Dünya'da ortalama yüzey sıcaklığı 15°C'dir Bu durum, ısının yer yüzüyle atmosferin alt katmanları ara-sında tutulduğunu gösterir Gerçekten de Güneş'ten Dünya'ya gelen enerji, troposferde tutulur Atmosfer olayları diye adlandırdığımız rüzgar, yağmur, dolu, fırtına vb olaylar hep bu en alt ve en yoğun tabaka olur

Stratosfer : Bu katmanda da yükseklik arttıkça hava giderek seyrekleşir Seyreltik havanın direnci düşüktür, bu nedenle stratosferin alt katmanları jet uçuşları için idealdir Buna karşılık daha üst katmanlarda motorların bir itme kuvveti oluşturmasına yetecek ölçüde hava yoktur Bu katmanda 28 km’nin üstünde sıcaklık artar ve 50 km yükseltide 10 oC ye ulaşır Ama yükseltiden sonra tekrar düşmeye başlar

Mezosfer : 50 km’nin üstündeki yükseltilerde başlayarak, deniz yüzeyinden yaklaşık 80 km yüksekliğe kadar uzanan katmandır Mezosfer kuşağı boyunca sıcaklık hızla düşer, orta enlemlerde -80 oC kadar olur

Termosfer (İyonosfer) : Mezosferin üstünde, sıcaklığın yükseltiyle birlikte yeniden arttığı katmandır Yaklaşık 80 km den, 500 km yüksekliğe kadar uzanan bu katmanın bir adı da İyonosfer’dir İyonosferde hava çok seyrektir ve gaz molekülleri çok seyrek olarak dağılmıştır Bu moleküllerin sıcaklığı 180 km yükseklikte 395 oC ye, 320 km yükseklikte ise 700 oC ye ulaşacak kadar yüksektir Bu katmandaki parçacıklar Güneş'ten gelen ışınların etkisiyle iyonlaşmış, yani elektrik iletkeni haline gelmiştir Bu nedenle, iyonlaşmış parçacıkların en yoğun olduğu katmanlar, radyo dalgaları için bir yansıtıcı görevi görür Biri yaklaşık 110, diğeri 240 km yükseklikte yer alan iki önemli yansıtıcı katman vardır Yansıtıcı katmanların ötesinde de, Dünya'nın magnetik alanına yakalanmış yüklü parçacıkların oluşturduğu Van Allen ışınım kuşakları yer alır

Magnetosfer (Manyetosfer) : Bu katmana “mıknatısküre” ya da “çekimküre” de denilmektedir Yeryüzü yoğun bir radyasyon alanıyla kaplı olup, bu radyasyon alanına Van Allen Alanı adı verilmektedir Van Allen alanı iki kuşağa bölünmüştür ve dünyayı tümüyle çevrelemez

Atmosferin katmanları, kimyasal bileşimleri dikkate alınarak da sınıflandırılmaktadır;

Homosfer : Deniz seviyesi ile 100 km yükseklik arasındaki bu katmanda havayı meydana getiren başlıca elementlerin, özellikle de azot ve oksijenin oranı fazla değişiklik göstermemektedir

Heterosfer : 100 km ile 1000 km arasındaki katmandır Bu katmanda azotun yanısıra hidrojen ve helyum gibi hafif gazlar çok miktarda bulunur

Egzosfer : 1000 km den sonra başlayan katmandır Egzosferde atmosferin yoğunluğu o denli düşüktür ki, molekül çarpışmaları giderek yok olur ve buna bağlı olarak da sıcaklık kavramı bilinen anlamını yitirir Bu bölgede hidrojen ve helyum gibi hafif atomlar yerçekiminden tümüyle kurtulmalarına yetecek hızlara ulaşabilirler
__________________

ATMOSFER


Yerçekiminin etkisiyle, Dünyayı çepe çevre saran gaz tabakasına denir

Atmosferin Önemi

1 Güneşten gelen zararlı ışınları tutar
2 Yaşam için gerekli gazları bulundurur
3 Dünyanın aşırı ısınma ve soğumasını engeller
4 Güneş ışınlarının dağılmasını sağlayarak, gölgede kalan kısımların da aydınlanmasını sağlar
5 Meteorolojik olayların görülmesini sağlar
6 Işığı, sesi, sıcaklığı geçirir ve iletilmelerini sağlar
7 Uzaydan gelen meteorların parçalanmasını sağlar

ATMOSFERİN ÖZELLİKLERİ

1 Atmosferin alt katları daha sıcaktır çünkü atmosfer yerden yansıyan ışınlarla ısınır
2 Atmosferin kalınlığı ekvatorda fazla, kutuplarda azdır
3 Ortalama kalınlığı 10000 km'dir
4 Atmosferin yoğunluğu yerden yükseldikçe azalır
5 Ağır gazlar alt tabakalarda, hafif gazlar üst tabakalarda toplanmıştır
6 Her zaman bulunan ve miktarı değişmeyen gazlar :%78 Azot,%21 Oksijen,%1 Asal gazlardır
7 Her zaman bulunan ve miktarı değişen gazlar, Subuharı ve Karbondioksittir
8 Her zaman bulunmayan gazlar ise Tozlar ve ozondur
9 Atmosfer saydam ve renksizdir Ancak atmosferin içerisinde bulunan subuharı Güneş'ten gelen ışınları bir prizma gibi kırarak beyaz ışınların mavi görünmesine sebeb olur Atmosferin bu mavi görünümü okyanus ve denizlerin üzerine yansıyarak aslında renksiz olan su kütlelerinin mavi görünmesine sebeb olur
Atmosferdeki gazların oranlarının değişmesi iklim üzerinde bir takım değişikliklere neden olur
Örneğin atmosferin %o 3'nü oluşturan CO2'in iki katına çıkması halinde yeryüzünde sıcaklık artar CO2'in yarıya düşmesi halinde yeryüzünde sıcaklık azalır

ATMOSFERİN KATMANLARI

TROPOSFER:

Atmosferin, yeryüzüne temas eden, alt bölümüdür
Tüm gazların % 75'inin bulunduğu bu katmanda yoğunluk en fazladır
Troposfer, yerden havaya yansıyan ışınlarla alttan yukarıya doğru ısınır Bu nedenle alt kısımları daha sıcaktır Yerden yükseldikçe sıcaklık her 100 m'de yaklaşık 0,5°C azalır
Su buharının tamamı troposferde bulunduğu için tüm meteorolojik olaylar burada oluşur
Güçlü yatay ve dikey hava hareketleri görülür
Yerden yüksekliği 6 - 16 km arasında değişir



STRATOSFER:

Troposferin üstündeki katmandır
Yatay hava hareketleri görülür
Su buharı hemen hemen hiç bulunmadığı için dikey hava hareketleri oluşamaz Bu nedenle sıcaklık dağılışı oldukça düzgündür
Sıcaklık her yerde yaklaşık -50°C'dir
Üst sınırı yerden 25 - 30 km yüksekliktedir



MEZOSFER:

*Kalınlığı 30-80 km arasındadırOzonosfer ve kemosfer diye iki kısımdan oluşur
a) Ozonosfer: Bu tabakada ozon gazı bulunmaktadır Güneşten gelen zararlı ultraviole ışınları, ozon gazı tarafından tutulurBundan dolayı canlıların koruyucu katıdır
b) Kemosfer: Zararlı ışınların tutulması az miktarda burada da görülürGazların iyonlara ayrılmaya başladığı yerdir


ŞEMOSFER

Stratosfer ile İyonosfer arasındaki katmandır
Stratosfer ile Şemosfer arasındaki 19-45 km'ler arasında oksijen azot haline gelerek ultraviyole ışınlarını tutar
Üst sınırı yerden 80 - 90 km yüksekliktedir



İYONOSFER:

Mor ötesi (ultraviyole) ışınlarının, molekülleri parçalayarak iyonlar haline getirdiği katmandır
Yerçekimi azaldığı için iklim üzerinde belirgin bir etkisi yoktur
Radyo dalgalarını yansıtır
Üst sınırı yerden 250 - 300 km yüksekliktedir



EKZOSFER: (Jeokronyum)

En üst tabakadır
Yerçekimi çok azaldığından gazlar çok seyrektir
Hidrojen ve helyum gibi hafif gazlar bulunur
Atmosfer ile uzay arasında geçiş alanıdır
Kesin sınırı bilinmemekle birlikte üst sınırının yerden yaklaşık 10000 km yükseklikte olduğu kabul edilmiştir

Atmosferde Bulunan Gazlar

Atmosferde bulunan gazların % 75'i ve su buharının tamamı troposferde bulunur İklim yönünden daha çok atmosferin alt katları önemli olduğundan burada troposfer ve stratosferin alt katlarının bileşimi incelenecektir
Her zaman bulunan ve oranı değişmeyen gazlar, % 78 oranında azot, % 21 oranında oksijen, %1 oranında asal gazlar (Hidrojen, Helyum, Argon, Kripton, Ksenon, Neon) dır Her zaman bulunan ve oranı değişen gazlar, su buharı ve karbondioksittir Her zaman bulunmayan gazlar, ozon ve tozlardır
Su buharı : Yere ve zaman göre oranı en çok değişen gazdır Yeryüzünün aşırı ısınıp, soğumasını engeller Yağış, bulut, sis gibi hava olaylarının doğuşunu sağlar
Karbondioksit : Atmosferin güneş ışınlarını emme ve saklama yeteneğini artırır Havada karbondioksit (CO2) miktarının artması sıcaklığı artırıcı, azalması ise sıcaklığı düşürücü etki yapar


Ozon : Hava içindeki oksijen (O2) mor ötesi (ultraviyole) ışınlarının etkisi altında ozon (O3) haline geçer Ozon gazı, içinde hayatın gelişmesine olanak vermez ancak atmosferin üst katmanlarında ultraviyole ışınlarını emerek yeryüzündeki yaşam üzerinde olumlu bir etki yapar Yeryüzünden 19 - 45 kilometre yükseklikler arasında bulunan ozon katının son yıllarda inceldiği hatta yer yer delindiği belirlenmiştir Özellikle buzdolabı, soğutucu, araba ve spreylerden çıkan gazların (kloroflorokarbon) neden olduğu anlaşılmış ve bu gazların kullanımına kısıtlamalar getirilmiştir



Yeryüzüne ulaşan mor ötesi ışınlardaki artış, sıcaklıkların artmasına, buna bağlı olarak buzulların erimesine, bitki örtülerinde değişimlere neden olabilecektir