Osmanlı Tarihi - Osmanlı Tarihinde Bilim

Osmanlı Tarihi - Osmanlı Tarihinde Bilim
Osmanlı Tarihi - Osmanlı Tarihinde Bilim

Bizde Osmanlı Tarihi çok kere ya Şovenist bir böbürlenmenin aracı yapılmış ya da ciddiye alınmamıştır Tarihe şovenizm kompartımanından bakanlar var Onlar Osmanlı Tarihini ve eylemlerini "pür" Türk ve "pür" İslam olarak "hep iyi, hep başarılı" görerek sunar Oysa Osmanlı Devleti, bir hanedan devleti, Osmanlı tarihi de bir imparatorluk tarihidir; çok dinli, çok dilli bir uygarlık türüdür Bilimi de öyle
Halil İnalcık, Ekmeleddin İhsanoğlu,Cemal Kafadar, Halil Berktay gibi anlayış olarak yeni diyebileceğimiz tarihçilerimiz, elbette bizlere gerçekleri anlatmaya başladı Ekmeleddin İhsanoğlu'nun şu betimlemesi çok yerindedir: "Cumhuriyet kompartımanından baktığımız zaman "Osmanlıları" topyekün "gerici" görme eğlimi belirir Bu eğilimin temelinde de Osmanlı'nın "Batı'dan kopuk" olduğu, düşüncesi yatar Oysa Osmanlı, tarihte bir halkadır Herkesin "ileri " olduğu bir dünyada hep geri" değildir"
Çetin Altan ustamız "Osmanlı, hiçbir şey yapmamıştır" der Bunu sanat, bilim anlamında, uygarlık anlamında söyler Kanımca bu, doğru değildir Kendisi, en azından Osmanlı'nın nice yetenekleri kesip biçtiğini, nice yetenekleri yetkisizleştirdiğini gösterir Ayrıca o, "mesleksiz" insanları hep eleştirmiştir Kendisi Marksizmi hala yaşayan bir dünya görüşü olarak savunur O zaman 700 yıllık Osmanlı İmparatorluğu'nun nasıl yaşadığının açıklaması gerek
"Dünya Tarihi" gibi iddialı eserin büyük yazarı McNeill şu saptamayı yapar: "Başka hiçbir İslam Devleti böylesine değişik ve böylesine etkili bir iç örgütlenme biçimi ortaya koyamadı ve hiçbiri dünya tarihinde Osmanlı İmparatorluğu' nun oynayacağı role uzaktan yakından benzer bir rol oynamadı" (William H McNeill, Dünya Tarihi (s:271)
Osmanlı Bilimi deyince Osmanlı Devleti döneminde ve onun egemen olduğu coğrafyada yaşayan bilimi anlıyoruz Osmanlı Bilimi deyince bunu hemen Türk Bilimi diye nitelemek nesnel bir tavır olamaz Ben, bu bilimin kökeni konusunda duyarlı olmaya çalışıyorum Ama bunun bugüne doğrudan bir faydası yok Çünkü geçmişte çok bilim adamı yetiştirmiş ulus/halkların bugün de çok yetkin bilim adamı yetiştireceği anlamına gelmiyor Arapları örnek vereceğim Araplar, geçmişte çok büyük bilim adamları yetiştirmişlerdir; ama bugün bilimsel çalışmaları çok zayıftır Mısır uygarlığı, insanlık tarihinin en hayranlık uyandıran uygarlıklarındandı Oysa bugünün Mısır'ı ne yazık ki dökülüyor Terörle sarsılıyor
Osmanlı bilimine dönüyorum Bu bilimin dili, Arapça, Farsça ve Osmanlı Türkçesi'ydi Osmanlı bilimini ortaya koyan insanların etnik kökenleri de dinleri de oldukça değişiktir Bu kataloğun içinde Türkler, Araplar, İranlılar, Hintliler, Bizanslılar (Yunanlılar); Yahudiler, Müslümanlar, Hıristiyanlar ve başkaları vardır
Osmanlıda Bilimin Kökleri
Osmanlılar "yapısı" gereği bilime düşman mıydı?
"Osmanlı topraklarında biliminin oluşumunu ve gelişmesini, Osmanlı öncesi Selçuklu döneminde Anadolu şehirlerinde eski ilim kurumlarının yerleşmiş gelenekleri ile dönemin en önemli kültür merkezleri sayılan Mısır, Suriye, İran, Endülüs ve Türkistan'dan gelen bilim adamları gerçekleştirmiştir İslam dünyasında 12 yy'da sönmeye başlayan düşünsel ve bilimsel etkinliği Osmanlı İmparatorluğu'nda yaklaşık 400 yıl sürebilmiştir
Osmanlılar İslam dünyasının kültürel ve ilmi hayatına yeni bir dinamizm ve zenginlik katmışlardır Böylece İslam bilim geleneği, 16 yy'da zirveye ulaşmıştır İslam uygarlığının eski merkezlerinin yanında Bursa, Edirne, İstanbul, Üsküp, Saraybosna gibi yeni kültür ve bilim merkezleri oluşmuştur" (Ekmeleleddin İhsanoğlu, Büyük Cihad'dan Frenk Fodulluğuna, s:18-22)
Burada şu soruları tartışacağız: Osmanlılar,yapısı gereği bilime karşılar mıydı? Yapısı gereği derken İslam ve Türk niteliklerinden söz ediyorum İslamiyet'in gericiliği ile Türklerin medeniyete değil askerliğe önem vermeleri sonucu Osmanlılar bilime set mi çekti?
Osmanlıda Bilim, Arap ve Fars Dillerindeki ilmin eksik ve bazen de yanlış bir devamı mıdır?
Ekmeleddin İhsanoğlu, bu konuları çok iyi araşatırıp bilgimize sundu "Büyük Cihad'dan Frenk Fodulluğu'na" adlı eserinde Bu konudaki röportajında Şahin Alpay soruyor: "Vurgulamak istediğiniz esas noktalar neler?" E İhsanoğlu yanıt veriyor: "Birincisi, klasik Osmanlı döneminde bilimin, Adnan Adıvar'ın dediği gibi "Arap ve Fars dillerindeki ilmin eksik ve bazen de yanlış bir devamından ibaret " olmadığına; astronomide, matematikte,vs özgün katkılar olduğuna dikkat çekiyorum
Ayrıca Osmanlılar, Türkçe'yi bilim dili haline getirdiler Önceki Türk devletleri bunu yapamadılar Osmanlıca, devrinin bir bilim dili olarak Arapça ve Farsça'nın önüne geçti Osmanlılar, batı bilimini İslam dünyasına aktarmaya girişitiklerinde, bunu Türkçe yaptılar Araplar ve Farslar bilim dili olarak önce Türkçe'yi gördüler
İkinci nokta, Adıvar'ın ileri sürdüğünün aksine Osmanlılarla Batı bilimi arasında bir duvar bulunmadığı Osmanlılar bilime set çekmediler Batı bilimi ile 16 yy'dan itibaren ilişki kurdular; selektif bir transfer yaptılar Çünkü kendilerine yeterli bir gelenekleri, literatürleri vardı Kendilerinde olmayanı aldılar Coğrafyada Piri Reis, hem İslam kaynaklarından, hem kendi gözlemlerinden hem de Batı kaynaklarından yararlanıyordu Osmanlı ihtiyaç duyduğunu, işine yarayanı alıyordu"