Veda Hutbesinin Okunma Amacı Nedir

Veda Hutbesinin Okunma Amacı Nedir
Veda Hutbesinin Okunma Amacı Nedir

İslâm inancına göre insan; aklî, bedenî, ahlâkî ve ruhânî en mükemmel meleke ve yeteneklerle donatılmış bir varlıktır İnsan, maddî ve manevî her çeşit yükselmeye müsâit bir şekilde, günâhsız, tertemiz olarak doğar Gerek dış görünüşü gerekse iç âlemi itibariyle varlıkların en güzelidir KurÕan-ı KerimÕde: ÒBiz, insanı en güzel biçimde yarattıkÓ (1) buyurulmaktadır
Bu sebeple insana saygı ve bireylere hizmet, temel felsefe ve irâde olarak kabul edilmelidir Çünkü insan yeryüzünde AllahÕın bir memuru ve halifesidir Onun bu özelliği KurÕan-ı KerimÕde şöyle belirtilmektedir: ÒHatırla ki Rabbin meleklere: Ôben yeryüzünde bir halife yaratacağımÕ dediÓ (2)
İslâmÕa göre her insan AllahÕın kuludur Bir tek kişi dışarıda kalmamak şartıyla bütün insanlar tabii haklara sahiptirler Yalnız bu haklar, onun insan oluşu bakımından, doğuştan sahip olduğu haklardır Bütün insanlar, bir ailenin üyeleri gibidirler Asalet doğuştan değil, ahlâkî fazîlet, hak ve vazifeye bağlılıkla meydana gelir Hangi ırka, hangi sınıfa, hangi mesleğe ve hangi rutbeye sahip olursa olsun, bütün insanlar eşit haklara sahiptirler Böylece her bir fert de, diğerlerine aynı ailenin üyeleri gözüyle bakacak ve öyle muamele edecektir Hiçbir fert, mensup olduğu sınıf, meslek, ırk veya cinsiyet dolayısıyla tabiî haklarının hiçbirinden mahrum edilemez
Yine İslâmÕa göre bütün insanlar adâlet karşısında eşittirler Devlete karşı görevlerini, yerine getirdiği sürece bir müslümanın gayr-i müslimden farkı yoktur (3)
Sonuç olarak insan, müÕmin olsun olmasın, AllahÕın kulu ve güzel bir emânetidir Bundan dolayı insan haysiyet sahibi olup hürmet edilmeye lâyıktır İnsanlar arasında, insan olma bakımından herhangi bir fark görmemek, onları eşit hak ve vazifelere, kıymet ve değerlere sahip varlıklar olarak kabul etmek, İslâmÕın temel felsefesidir
İnsan hakları açısından Veda Hutbesi, İslâmÕın önemli kaynaklarından birisi sayılır Bilindiği gibi Veda Hutbesi, HicretÕin 10 yılında Hz PeygamberÕin hac farizasını ifâ için MekkeÕye gelip, Vedâ Haccı esnasında irâd ettiği hutbelere verilen bir isimdir Şu kadar var ki, Vedâ Hutbesi yalnız ArafatÕta irâd edilen hutbe olmayıp, ArafatÕta arefe günü (ZilhicceÕnin 10 günü) ile yine MinaÕda bayramın ikinci günü irâd edilen hutbelerin bütünüdür (4) Bunlardan meşhur olana ArafatÕta, sayıları kadın-erkek 140000Õi aşan bir topluluğa irâd edilen hutbedir Bu hutbe temel bir kanun olarak insanın hak ve vazifelerini özetlemektedir Hz Peygamber bu hutbeyi irâd ettikten üç ay sonra vefat ettiğine göre, bu OÕnun hakîkî vasiyyetidir (5)
Hz Peygamber, bu mahşerî kalabalıkta hutbesine başlamadan önce Cerir b Abdillah vasıtasıyla sükûneti temin etmiş ve sahabilerinden Rebia bÜmeyye gibi gür sesli münâdîler görevlendirerek konuşmasının cümle cümle tekrar edilip, uzaklara kadar duyulmasını temin etmiştir ki, bu teknik anlamda bir bakıma hoparlör teşkilatından yararlanmak demektir (6)
Şimdi İslâm tarihinde ÒVedâ HutbesiÓ olarak tescil edilen bu önemli ve evrensel tebliğin bazı bölümlerini verip, onun içerdiği konuları açıklamaya çalışalım
ÒHamd ve şükür AllahÕa mahsustur; biz OÕna hamdeder, OÕndan yardım talep eder, affımızı OÕndan diler ve OÕna yöneliriz Nefislerimizin şerlerinden, hareket ve fiillerimizin kötülüklerinden AllahÕa sığınırız Allah kimi sapıklığa sevkederse (artık) o kimse için doğru yola sevkedecek yoktur AllahÕtan başka ilah olmadığına göre OÕnun tekliğine ve eşinin bulunmadığına şehadet ederim Yine şehadet ederim ki, Muhammed, OÕnun kulu ve elçisidir
Ey AllahÕın kulları! Sizlere AllahÕtan korkup çekinmenizi tavsiye ve sizi OÕna itaatta bulunmaya teşvik ederim Bu suretle en iyi ve en hayırlı olan bir şey ile (sözlerime) başlamak istiyorum:
Ey insanlar! Sizlere açıkladığım (şeyleri) dinleyiniz Zira bilmiyorum, bu yıldan sonra bulunduğum bu yerde belki de sizlerle tekrar buluşamayacağım
Ey insanlar! Kanlarınız (hayatınız), mallarınız, haysiyet ve şerefleriniz, Rabbinizle buluşacağınız (güne) kadar, bu mahalde (Mekke), bu ay da (Zilhicce) bu günün kutsallığı gibi kutsal ve saygındır Dikkat ediniz! Tebliğ ettim mi? Ey AllahÕım, sen şahit ol!
Emânet olarak eli altında bir şey bulunduran kişi, onu kendisine emanet etmiş olan kimseye iâde etmelidir
Bundan böyle cahiliyyet döneminde ödünçler üzerinden alınan fâiz kaldırılmıştır; şu kadar var ki, (ödünç olarak verdiğiniz) sermayeleriniz sizindir; (bu suretle) ne zulmedecek ve ne de zulme uğrayacaksınız Allah (bundan böyle) fâizin kaldırılmasını hükmetmiştir (Kaldıracağım) ilk fâiz, amcam Abbas İbn AbdülmüttalibÕin ribâsıdır
Yine cahiliyyet devrinin kan davaları kaldırılmıştır: (Kaldıracağım) ilk kan davası yeğenim Âmir İbn Rebia İbn el-Hâris İbn AbdulmuttalibÕin kan davâsıdır
Câhiliyyet devrinin (Mekke şehri ile ilgili) âdetleri kaldırılmıştır Kâbe muhafızlığı (sidâne) ve hacılara su işleri (sikaye) vazifesi bundan müstesnâdır
Ey insanlar! Gerçekten şeytan, sizin bu ülkeniz üzerinde kendisine tapılmaktan ümidini kesmiş bulunuyor Fakat o bunun dışındaki iş ve hareketlerinizden ehemmiyetsiz saydıklarınızda, kendisine tâbi olmaktan hoşnud olacaktır
Ey insanlar! Kadınlarınızın haklarına riayet etmenizi ve bu hususta AllahÕtan korkmanızı tavsiye ederim Sizin kadınlar üzerinde haklarınız, onların da sizin üzerinizde hakları vardır Kadınlara en iyi şekilde davranıp muâmele ediniz Çünkü onlar, sizin himaye ve muhafazanız altına girmiş kimselerdir Kadınlar hususunda AllahÕtan korkup çekinin
Ey insanlar! MüÕminler kardeştirler Bu kimse için kardeşinin malını yemek, onun tam rızasını almadıkça helal olmaz Allah, her hak sahibine hakkını (KurÕanÕda) vermiştir
Benden sonra küfre sapıp birbirinizi boğazlar hale gelmeyin Gerçekte ben size öyle bir şey bırakıyorum ki; siz ona sarıldıkça dalâlet ve sapıklığa düşmezsiniz; Bu AllahÕın kitabı ve OÕnun NebisiÕnin sünnetidir
Ey insanlar! Rabbiniz bir, ceddiniz birdir Hepiniz, ÂdemÕden türemiş bulunuyorsunuz
Âdem ise topraktan yaratılmıştır Allah katında en makbûl olanınız, OÕndan en çok korkup çekineninizdir Bir ArabÕın Arap olmayana, -takva hariç- üstünlüğü yoktur
Hutbenin sona ermesinden sonra PeygamberimizÕin, huzurundaki o muazzam topluluğa:
ÒEy insanlar! Yarın beni sizden soracaklar, ne dersiniz? diye sordu Ashab-ı Kirâm:
ÒAllahÕın risaletini tebliğ ettin, risâlet vazifesini yerine getirdin, bize vasiyet ve nasihatte bulundun! diye şahâdet ederizÓ dediler Hz Peygamber, mübârek şehâdet parmağını göğe kaldırarak, sonra da cemaat üzerine çevirip indirerek üç kere:
ÒŞahid ol yâ Rab! Şâhid ol yâ Râb! Burada bulunanlar bulunmayanlara (bu sözlerimi) tebliğ etsinlerÓ (8) buyurdu
Hz Peygamber-görüldüğü gibi- hutbesine AllahÕa hamd ve senâdan sonra: ÒEyyühennas: Ey insanlar!Ó nidâsıyla başlamış ve önce dinleyenlerin dikkatini çekerek, oradan bütün dünyaya hitap etmiştir
Bu hutbe, İslâmÕın temel konularına temas etmesi cahiliyyet âdetlerinin ortadan kaldırılması, eşitlik, hürriyet, kan davâları, fâiz, emânet, özellikle insan hakları, âile hukuku içinde yer alan karı-koca hakları, vasiyet, nesep, zina, borç ve kefâlet gibi hukukî meselelere yer vermesi açısından oldukça önem taşır
Hz PeygamberÕin bu hutbesi, yalnız müslümanlara okunmuş sıradan bir hutbe olmayıp, bütün insanları kapsayan tarihî bir hutbe ve bir insan hakları evrensel beyannâmesidir
Hutbede 7-8 yerde geçen ve parağraf başlarını oluşturan ÒEy nâs: Ey insanlar!Ó kelimesi bu hutbenin veya bu beyannamenin evrensellik yönünü, yani bütün insanlara şâmil olma özelliğini ortaya koyar Çünkü bu kelime ile Hz Peygamber, sadece huzurundaki müslümanları değil, orada bulunmayan gayr-i müslim; hatta inançsız, AllahÕı tanımayan bütün insanlara seslenmeyi hedeflemiştir Zira ÒnasÓ kelimesi mutlak bir sözcük olup, inananı, inanmayanı; müslimi, gayr-i müslimi, erkeği, kadını, orada bulunanı, bulunmayanı; hâsılı akıl sahibi bütün mükellefleri içine almaktadır Dolayısıyla bu mesaj, o gün orada hazır bulunan insan kitlelerine mahsus değildi; bilakis bütün dünyaya duyurulacak açık bir davetti Hz Peygamber, orada bulunanlardan, ilân ettiği prensipleri kabul ve tebliğ edeceklerine dair söz aldı Ve üç ay sonra da irtihal buyurdu (7)
Hz Peygamber, bu hitabesinde birtakım sosyal reformlar telkin etmiştir Fakirin zengin tarafından her türlü istismârı yasaklanmış, borç alınan paraya eklenen fâiz kaldırılmıştır Erkeklere, hayat arkadaşları ve yardımcıları olduğu için hanımlarına iyi muâmele etmeleri emredilmiş, ırk ve memleket farkları tamamen ortadan kaldırılmıştır ÒArabÕın Arap olmayana hiçbir üstünlüğü yokturÓ, çünkü bütün insanlık aslında tek bir ırka mensuptur Ayrıca, canların, malların, namus ve şereflerin, mukaddes olduğu ilân edilmiştir Hz Peygamber Veda HutbesiÕnde İslâm DîniÕnin âdetâ bir özetini vermiş gibiydi Her konu, Allah, insan ve diğer varlıklar üçgeninde cereyan ediyordu İnsanlar tarağın dişleri gibi eşit telâkkî edilmişlerdir İnsanın kendi özüne, canına, malına, düşüncesine ve her şeyine dokunulmazlık getirilmiştir Özetle bu hutbe, insanların kaybetmiş oldukları haklarını yeniden ortaya koymuştur
Vedâ HutbesiÕnde diğer konular yanında, özellikle fert ve toplum hayatında son derece önemi olan şu hususlara dikkat çekilmiştir:
1- Herkesin can, mal ve namusu tecâvüzden korunmuştur
2- Kimsenin, kimseye zarar vermeye hakkı yoktur
3- Bütün müslümanlar kardeştir
4- Bütün borçlar iâde edilecek ve borç olarak alınanın dışında bir fazlalık (fâiz) ödenmeyecektir
5- Kan dâvâları ve âdâleti şahsen yerine getirmek yasaklanmıştır
6- Kadınlar, erkeklerin hayat arkadaşlarıdır, buna göre onlara iyi muâmele edilmesi emredilmiş, onların da tıpkı erkekler gibi mal ve mülke şahsî tasarruf hakları olduğu öngörülmüştür
7- İnsanların ırk ve renk farkı gözetilmeksizin birbirine eşit oldukları belirtilmiştir
8- Aile ve toplum hayatına zarar veren zina vb davranışlar yasaklanmıştır
9- KurÕan-ı KerimÕin, insanlara bir emânet olarak bırakıldığı ve sımsıkı sarılınması tavsiye edilmiştir
10- Cahiliyyet döneminde Araplar arasında ihtilâf konusu olan gün, ay ve yıl hesaplamasına açıklık getirilmiş, çıkar için bazı ayların helâl, bazı ayların haram sayılması ve bunların yerlerinin değiştirilmesi yasaklanmış, bir yıl oniki ay olarak tespit edilmiştir Ayrıca Mekke ve çevresinin kutsallığına işâret edilmiştir
11- Emânetlerin, sâhiplerine mutlaka iâdesi vurgulanmıştır
Vedâ Hutbesinin hukuk açısından insan haklarına getirdiği değerler açıktır Dînî , ilmî, sosyal, idârî, siyâsî ve ailevî birtakım hak ve vazifeler getirmiştir Bu hutbenin sosyolojik tarih açısından da önemi inkâr edilemez Hz Peygamber bu hitâbesinde cahiliyyet döneminin bütün âdet ve geleneklerini yıkmış, her biri bir devrim niteliğinde olan hak ve vazifelerle ilgili hükmünü bildirmiştir
Bu hitabenin irad olunduğu gün, İslâmiyet, bütün kudret ve ihtişâmiyle, dünyaya hitap ediyor, cahiliyyet döneminin bütün karanlıklarıyla ve sapıklıklarıyla geçmiş ve kapanmış olduğunu bildiriyordu
Vedâ Hutbesi, insan haklarını 632 yılında tüm dünyaya böylece ilân etmişken, bugün batılılar, insan haklarını, 1215 yılında İngilizlerÕin kendileri için kabul ettiği Magna Charta Libertatum (Büyük Hürriyet Akitnâmesi)na kadar götürmektedir Ancak bu sözleşme, doğrudan kral ile vatandaşlar arasında değil, kral ile vatandaşı temsilen LordÕlar arasındaki birtakım hak ve yükümlülükleri ihtiva etmektedir Daha sonra 1789 tarihli Fransız İhtilali ile birlikte insan hakları gündeme gelmiş ve insan hakları beyannamesi neşredilmiştir Nihayet Birleşmiş Milletler 1948 yılında hazırladığı İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi ile nihaî şeklini almıştır İnsan Hakları 1215 yılına kadar götürülse bile, Vedâ Hutbesi bundan 583 yıl önce, konuyu gündeme getirmiştir Bu açıdan Veda Hutbesinin tarihi bir değeri de vardır (9)
Yine Vedâ Hutbesi, geleceğin, hukuk, siyâset ve idâre dünyasının çok yönlü etki yapmış olan bir vesikadır Bilhassa müslümanlar, hayatlarında Hz PeygamberÕi kendilerine örnek kabul ettiklerinden her alanda OÕnun izleri görülür Hukukî, iktisâdî ve siyâsî alanlarda bunun örneklerini görmek mümkündür Eğer dikkatle incelenirse; Hz AliÕnin halife iken Mısır Valisi Mâlik b el-Harîs el-EşterÕe yazıp gönderdiği siyâsî protokol-emirnâme Hz PeygamberÕin Vedâ HutbesiÕnden ilham alınarak hazırlanmış olduğu anlaşılır (10)