Isket Sistemi

İSKELET SİSTEMİ

Hayvan vücuduna desteklik görevi yapan ve koruyan, kaslarla bağlantı yaparak hareketi sağlayan sisteme iskelet ve kas sistemi denir

BİTKİLERDE İSKELET:
Otsu bitkilerde bitkinin dik durmasını sağlayan ve bitkiye destek olan yani iskelet görevini gören yapı turgor basıncıdır Çok yıllık odunsu gövdeli bitkilerde ise bu görevi bir sürekli doku olan sert doku üstlenmiştir

HAYVANLARDA İSKELET:
Hayvanlarda iç ve dış iskelet olmak üzere iki çeşit iskelet vardır
1Dış İskelet:Vücudun dış kısmında organik ve inorganik maddelerden oluşur Epitel hücreleri tarafından yapılmıştır Su ve ısı kaybını engeller Büyümeyi sınırladığı için zaman zaman yenilenir Dış iskeletin üzerinde hiçbir vücut örtüsü bulunmaz Genellikle omurgasızlarda görülür Bazı bir hücrelilerde sitoplazma tarafından salgılanan dış örtüler bir dış iskelet oluşturur Dış iskelette kaslar iskeletin iç yüzüne bağlanmıştır Eklem bacaklıların vücudunu örten kitukula protein, karbonhidrat, yağ ve tuzlardan oluşmuş bir dış iskelettir Büyüme sırasında zaman zaman esnek bir yapıya sahip olmadığı için değiştirilirÖrneğin, diyatomelerde SiO2, salyangoz ve midyelerde CaCO3 birikimi ile oluşur İstakoz ve çekirgede kitinden kabuk şeklinde görülür
2İç İskelet: Embiryonun mezoderm tabakasından oluşur Kıkırdak dokunun, kemik dokuya dönüşmesi ile meydana gelir Boyca büyümeyi sınırlayıcı değildir Hayvan ile beraber büyür Dış iskeletten farklı olarak kaslarla örtülüdür En basit iç iskelet amphioxusta görülür Sırt tarafında notakord denilen sırt ipi şeklindedir

Süngerlerde küçük iğneler şeklinde (CaCo3, silis, spongis gibi); derisidikenli ve deniz yıldızı gibi canlılarda kollu iç iskelet şeklinde; omurgalılarda ise eklemlerle bağlı esnek bir iç iskelet vardır

Balıklarda eklemli iç iskelet şeklindedir Köpekbalıklarında bütün yaşantıları boyunca kıkırdaktan yapılmış bir iç iskelet vardırİç iskeletin yapısı kemik dokudan oluşmuştur

1Süngerimsi Kemik: Kırmızı kemik iliği ile dolu olup düzensiz boşlukları vardır Kemik hücreleri lakün adı verilen boşluklar içinde bulunur
2Sıkı Kemik: Hücreler arası boşluklar yoktur Sarı kemik iliği bu boşlukları doldurur Ancak kılcal damarları taşıyan ince mikroskobik kanalları vardır Kemiğin uzun eksenine uzanan paralel kanallara havers kanalları denir Havers kanallarını birbirine bağlayan yan kanallara volkman kanalları denir
Kemiğin Yapısı: Kemiğin %30 u protein yapısındaki osein adlı kemik ara maddesinden, %45 i CaPO4, MgPO4, CaCo3 gibi inorganik maddelerden %25 ise sudan oluşur Kalsiyum ve karbonat tuzları ile fosfat kemiğe sertlik ve dayanıklık verir Açlık halinde kemik kapsadığı iyonların 1/3 nü kana verir İyon kaybına uğrayan kemik yumuşar ve kolayca kırılabilir Gebelikte be mineraller bebeğin iskeletinin oluşumunda kullanılır Olgun kemik hücrelerine osteosit denir Yassı, oval hücreler olup, sitoplazmik uzantıları vardır Yapı olarak kemik iki kısma ayrılır:
Kemik Oluşumu:Vücutta kemiğin bir kısmı bağ dokudan (kafatasının yassı kemikleri, yüz kemikleri, köprücük kemiğinin bir kısmı, bıngıldak kemiği, diş, balıkların pulu); bir kısmı da kıkırdak dokudan (üye kemikleri, leğen kemiği) gelişir

Ömür boyu bir taraftan kemik yapımı devam ederken, diğer taraftan da yapılan kemikler yıkılır Büyüme çağında yapım yıkımdan fazla olduğunda kemikler kalınlaşır ve uzar Orta yaşlarda yapım-yıkım denge halindedir Yaşlılarda ise yıkım daha fazladır Bu nedenle kemik daha kolay kırılabilir

Kan ve kemiklerin kalsiyum ve fosfat miktarlarını tiroid, paratiroid bezleri ve deriden salgılanan hormonlar, beslenme ile alınan mineraller, vitaminler ve genetik faktörler düzenler Derinin kemik büyümesini düzenleyen hormonu yapabilmesi için kandan yeteri kadar kalsiyum alması gerekir Bu da güneşin mor ötesi ışınları ile sağlanabilir : 1Uzun KemiklerKol ve bacaklarda bulunur İki ucu şişkin silindirik kemiklerdir Kemiğin boyuna uzamasını baş kısmı ile gövdesi arasında bulunan kıkırdak doku sağlar Bir süre sonra kemikleşir Bundan sonra kemiğin uzaması eklem kıkırdağı tarafından devam ettirilir En dışta enine büyümeyi ve onarılmayı sağlayan kemik zarı (periost) vardır Baş kısmında dışta ince tabaka halinde sıkı kemik dokusu ortada süngerimsi kemik doku bulunur Gövde kısmı tamamen sıkı kemik dokudan yapılmıştır Ortadaki boşluğu sarı kemik iliği doldurur Süngerimsi kemik dokuda ise kırmızı kemik iliği bulunur
Kandaki Ca++ Konsantrasyonu Kanda kalsiyum az ise Paratiroid bezi (Parathormon Salgısı) Kemiklerden kana kalsiyum geçişi Kanda kalsiyum fazla
Tiroid bezi(Kalsitonin Salgısı)
Kandan kemiklere kalsiyum geçişi

Kemik gelişiminde ve büyümesinde hipofizin ön lobundan salgılanan büyüme hormonu STH da etkilidir (somatropik hormon) Bu hormon etkisini doğrudan değil karaciğerdeki protein ve karbonhidrat metabolizmasını hızlandırarak gerçekleştirir Ayrıca A, C, D vitaminleri kemik gelişimini sağlar D vitamini eksikliğinde raşitizm denilen hastalık görülür D vitamini güneş ışığından provitamin olarak alınır Deri hücrelerinde D vitamini haline getirilir Sindirim kanalından K ve Ca‘un geri emilmesini sağlayarak kemikleri sertleştirir

İSKELET DOKULARI

Bütün kemikler periost veya kemik zarı denilen bağdokudan fibröz bir dış zarla sarılmış lamelli bir kemik dokusundan meydana gelir Bu doku kan damarlarıyla beslenir ve sinir uçları içerir

Kıkırdaklar: Erişkin bir insanın iskeletinde hiyalin, lifli ve elastik olmak üzere üç tip kıkırdak bulunur Kıkırdak hücrelerine kondrosit adı verilir Hiyalin kıkırdağı oluşturan kondrositler büyük hücrelerdir; sitoplazmaları glikojen ve lipit cisimcikleriyle doludur Vücuttaki eklemlerin çoğunda ve üst solunum yollarında(soluk borusu ve ana bronşlar) hiyalin kıkırdak bulunur

Lifli kıkırdağın yapısı da hiyalin kıkırdağınkine benzer, ama bunun kollajen liflerden oluşmuş ağ yapısı daha fazla önem taşır Omurlar arası disklerde, burunda, çatı birleşiğinde ve aşil kirişinin yapışma yerinde lifli kıkırdak bulunur Üçüncü tüp kıkırdak dokusunun en önemli özelliği bol elastik (esnek) lif içermesidir Elastik kıkırdak dokusu yüzde(kulak kepçesi), östaki borusunda, gırtlak dilinde ve gırtlakta yer alır Kıkırdak dokusunda lenf ve kan damarı bulunmaz Besleyici maddeler, kıkırdağı saran bağ dokusu(perikondrium) damarlarından difüzyon yoluyla sağlanır

İlk kıkırdaklar embriyo gelişiminin beşinci haftasında oluşmaya başlar Bu dönemde mezanşim hücreleri(ilkel bağ dokusu hücreleri) büyük oranda çoğalır ve zamanla kondroblastlara(çok çekirdekli dev hücreler) dönüşür
Fizyoloji: İskeletin beş temel işlevi vardır: Vücut şeklinin korunması, vücudun hareket etmesi, kalsiyumun depolanması ve uzun kemiklerin içinde bulunan ilikte kan hücrelerinin yapımı Bütün diğer omurgalılarda olduğu gibi insanda da, sağlam bir iskelet olmadan vücudun karmaşık şekiller alabilmesi mümkün değildir Özellikle hava ortamında, belirli bir vücut hacminin üzerindeki canlıların çökmeden dik durabilmeleri için, bir iskelet çatısına ihtiyaç vardır Göğüs kafesi ve kafa tası, sert bir engel oluşturarak dıştan gelen darbelerin etkisini hafifletir ve organların doğrudan hasar görme olasılığını azaltır Vücudun hareketi ise kol ve bacaklar ile karmaşık eklem yapıları sayesinde gerçekleştirebilir Hareketlerin hızı ve etkin bir şekilde gerçekleştirilmesi için, kemikler kasların destek noktalarını oluşturmaktadır Kalsiyum tuzlarının yapısı kemiklerin mekanik dayanıklılığında rol oynar Bunu yanında kalsiyum pek çok kimyasal tepkimede de önemli bir yere sahiptir(kas kasılması, hücresel hareketler ve sinir akışının iletimi gibi)

Büyüme mekanizması: Bazı durumlarda kemik dokusunun sadece iki yıl içinde tamamiyle yenilenebildiği tahmin edilmektedir Bu yenilenme yeteneği kemik hücrelerinin yoğun etkinlikleri hakkında bir fikir vermeye yeterlidir Kemik dokusunun bu yeteneği aynı zamanda meydana gelen iç içe iki olgunun yani yapım ve yıkım süreçlerinin ürünüdür

Yapım süreci yeni kemik dokusunun meydana gelmesini sağlarken, osteoklastlar aracılığıyla gerçekleşen yıkım süreci, mineral tuzların salınmasıyla metabolizmada rol oynar

Kemiklerin büyümesi hem boyuna hem enine artışla sağlanırkalınlaşmayı kemik zarı, boyuna büyümeyi kıkırdak sağlar Hem kemik zarı, hem de büyüme kıkırdağından osteoblastlara dönüşme yeteneğine sahip ilkel bağ dokusu hücreleri bulunur Kıkırdak dokusu ise iki şekilde büyür; kıkırdak dokusuna en yakın perikondrium hücrelerinin kondrositlere(kıkırdak hücrelerine) dönüşmesi veya daha basit olarak, mevcut kondrositlerin mitoz bölünmeyle çoğalması
__________________